Payız taleli adam
Çoxdandı
qulaqlarımı şirin, çox doğma bir səs
döyür. Uzaqlardan gələn gülüş dolu
cingiltili bir səs. Bütün səslərin içindən
seçilən, sanki qərinələrdən gələn, qəriblikdə
darıxan qəribə bir səs. Bu səs özünü xəzəllə
basdırmış, izi itmiş arxın kənarıyla məni
köhnə qəbiristanlığın yanından keçirərək
məktəbə, ordan da asfalt yoldan adladıb Qaraman
dağının döşünə qaldırır.
Sökülmüş binaları, qurumuş ağacları, ot
basmış yolları, itmiş cığırları
salamlayaraq. Yanından ötüb keçdiyim sonradan xəstəxanaya
çevrilən oxuduğumuz o, məktəbin səsimiz
yazılan sökük divarları uşaq
yaddaşımdakı tarix dərsinin müharibə səhnələrini
xatırladır.
Ruhların
dolaşdığı bu kənddə köhnə xatirələrdən
başqa heç nə qalmayıb. Hər yer və hər
şey qaranlıqdı. Elə bil günəş işığı
düşmür bu yerlərə. Bütün qara buludlar
yığılıb bu kəndin, bu elin üstünə.
Adamı vahiməyə salan qapqara buludlar... Səsimi
batmışdı bu yerlərin, ya bütün olanlar kimi səsləri
də yığışdırıb aparmışdılar.
Bu gün bu boşluqda tüğyan eləyən küləyin
də səsi eşidilmirdi.
Böyrü üstə
düşmüş pilləkanların toz basmış pillələrini
kütləşmiş barmaqlarımla silə-silə,
yorğun ayaqlarıma yer edə-edə addımlayıram.
İllərin ağırlığı ilə yüklənmiş
köhnə xatirələri oyatmağa. Sınıq rəfin
kiflənmiş siyirtməsində yatan uşaqlıq xatirələrimi
bu zaman qəfəsindən açıb buraxmağa.
Bu gecə
uşaqlığım idi yol yoldaşım...
Nə qədər yollar var
bu məmləkətdə. Amma bu yolların heç biri bizi o
yerlərə aparmır. Apara bilmir. Aparmaq istəmir. Bəlkə
də “getmək istəyəni apararıq”-deyə
düşünür bu yollar.
“Dünyanın bütün
kiçik və böyük şəhərlərinə
aparan yolların kəsişən yolayrıclarına, el
arasında “DÖRDYOL” deyilən yerə çatan hər bir kəs-istər
sürücü olsun, istər sərnişin-bir anlığa
da olsa bu yollara diqqət kəsilir, hər üç tərəfə
baxır. Təkcə ağdamlılardan başqa. Neçə
illərdi istər Bərdədən, istər Ağcabədidən,
istərsə də Tərtərdən gəlsin, “AĞDAMIN
DÖRDYOLU” deyilən yerə çatanda tamam başqa bir səmtə
çevirir üzünü. Utanır Ağdam tərəfə
baxmağa. Özünü günahkar və nə bilim, nə
bilir. Ürək eləmir, baxa bilmir o tərəflərə-qibləgahı
saydığı o yerlərə sarı.” Hər dəfə
Ağdama tərəf gedəndə ağlıma gələn
ilk fikrim bu olur.
Bu illər ərzində
çox şeylərimizi itirmişik. Yurdu, yurd yerini, xoşbəxt
günləri. Bircə yuxular qalıb bizə, bir də
röyalar qarışıq xatirələr. İtirmədiyimiz
nələr qaldı ki. İndiyədək qoruyub
saxladığımız özünəməxsus adət-ənənəmizi,
mədəniyyətimiz də unudulub, yaddan çıxıb
gedir. Nəinki o yerləri görməyən-müvəqqəti
yaşayış yerlərimiz sayılan çadırlarda,
vaqonlarda doğulanlar, hətta ömrünün çoxunu o
yerlərdə keçirənlər belə daha o müqəddəs
yerlərə-ocaqlara, pirlərə and içmirlər.
Neçə illərdi “Qara Pirim”, “Hacı Şəfi baba
haqqı” – deyib and içənimizi görməmişəm.
Elə başqa ziyarətgahlarımıza and içənlərimizi
də. İtirdiklərimizi unuda-unuda gedirik. Torpaqlarımızı,
yurd yerlərimizi, bizlər üçün müqəddəs
nə varsa hamısını unuda-unuda.
Gündüzlər
qarşımı kəsən şlaqbaumu gecələr xəyallarla
birlikdə adlayıb keçirəm. Sorğusuz-filansız. Hərdən
düşünürəm ki, hər gün o yurdun
havasını alıb, suyunu içən daş atdığımız
quşlar qədər də cəsarətli olmadıq.
Uçulub tökülmüş daşları üst-üstə
yığaraq xəyallarda bir ev qururam. Köhnə çərçivəli
bir ev. Qapısız, pəncərəsiz. Qoyub gəldiyimiz
bağlı qapıların sındırılmış,
atılmış qıfıllarını
yığa-yığa. Dartılıb cırılmış
uşaqlıq şəkillərini qurumuş dodağıma
tutub birtəhər yapışdıra-yapışdıra
uşaqlığımın itmiş günlərini
düzüb vərəqləmək istəyirəm.
Çözələnən xatirələrin
başlanğıcını, sonunu tapa bilmirəm. Əlimdə
sonu oxuna bilinməyən ömür məktubunun ilk və
yarımçıq cümlələrinin nə vaxt
tamamlanacağı bilinmir. Adamı özünə oxşadan
boynu bükülü cavabsız suallar qarışıq. Evdəkilərdən,
uşaqlardan, torpaqdan, daşdan, havadan,
Çoxdan yazmaq istəyirdim
içimdə dolaşan bu ağrıları. Məni rahat
buraxmayan bu nisgili, acıları. Yurd itgisinin əzabları ilə
bərabər, insanların pərən-pərən
düşməsindən. Və bir də, bu ailədən. Bu
ailənin, bu uşaqların neçə-neçə
tanımadığı, uyuşa-uyğunlaşa bilmədiyi
ev dediyimiz qalacaq yerlərinin dəyişməsini qəbul edə
bilmədiyimdən. Bu haqda yazını başlaya bilmirdim.
Bütün bunlara həm də özüm hazır deyildim.
Bugünkü uşaqlıq
xatirələrim Vitali ilə bağlıdır. Elə
qurumuş, ağarmış dodaqlarımla birtəhər
yapışdırdığım cırılmış,
doğranmış şəkillərimizdə bizim
güzgüsü sınıq
uşaqlığımızın xoşbəxt günləri
ağlayırdı. Boş gilizlərin sönük
baxışları cırıq döyüş şəkillərini
torpağa tapşırırdı. İçimizdən
keçib kəndimizə, elimizə, cümlə
Qarabağımıza düşən mərmilərin ürəyimizi
partladan qəlpələriylə. Bizi həm də daha
çox ağrıdan bu qədər döyüşən,
vuruşan Vitalinin doğma yurdla bərabər
özünün də cismən bizdən uzaq olmasıdı.
Vitali o yerləri bizlərdən daha çox sevdiyindən,
oralardan uzaqlarda yaşaya bilməyəcəyini bilərəkdən
o yerləri tərk etmədi. Tərk edə bilmədi.
Adətən yaxşı
tanıdığın adam haqqında yazmaq çox çətin
olur. Bilmirsən bildiklərinin hansından yazasan, haradan
başlayasan. Vitali ilə biz Ağdam rayonunun Boyəhmədli
kənd orta məktəbində də, institutda da bir yerdə
oxumuşuq. Ona gorə də onu çox yaxşı tanıyırdım.
İnstitutu qurtardıqdan sonra mən Bakıda qalıb işləməli
oldum. Vitali isə əvvəlcə Xankəndində, sonra isə
Ağdamda, Ağdərədə polis sistemində
çalışdı. Ağdam polis alayında qərargah rəisi
vəzifəsinə kimi yüksəldi.
Vitalinin özü,
zarafatları üçün çox darıxırdım. Elə
indi də. Bəlkə də indi daha çox darıxıram.
Zarafatı, gülüşü
yadırğadığımız bu zamanda. Onun üzündə
qəribə bir sevinc vardı. Adam onu görəndə
bütün qəmini unudardı. Onda hər şey fərqli
idi. Danışığı da, təbəssümü də,
gülüşü də, zarafatı da. Çünki təbii
idi. Özüydü. Vətənə, elə, insanlara
Sevgisiylə, Təmizliyiylə, Düzlüyüylə,
Mehribanlığıyla, Mübarizliyiylə. Onu hamıya
sevdirən, hamı üçün əziz, doğma edən,
həm də səmimi olmasıydı. Ən çətin
anlarında da onun üzündə qəm görməzdin. Qəm
ondan uzaq idi. Sonradan nə qədər yaxın olsa da.
Vitali çox savadlı
oğlan idi. 1973-cü ilin sazaqlı bir qış günü
idi. Ağdamın 1 saylı orta məktəbində fizikadan
olimpiada keçirilirdi. Olimpiadada məktəbdən ikimiz
iştirak edirdik. Vitali ilə yanaşı oturmuşduq. Vərəqin
üz qabığını dolduranda gördüm, “Boyəhmədli
kənd orta məktəbinin 9a sinif şagirdi Salamov Vitali Məhəmməd
oğlu” yazıb. Amma Məhəmməd oğlu məni bir qədər
çaş-baş saldı. Soruşanda “atamın adı Məhəmməddi,
Məti deyirlər” – deyib, güldü. Həmin Məti
dayı bizi bayırda “Jiquli”sində gözləyirdi.
Atası Məti dayı,
anası Qumru xala lap cavanlığından onunla qürur
duyurdular. Qürur duyulası Vitaliylə.
Vitali savadlı olduğu qədər
də istedadlı idi. Radioda ifa olunan mahnını bir dəfə
eşitməklə pianinoda, ya da qarmonda o dəqiqə təkrarlayardı.
Vitalinin şeir yazmağı da vardı. Özü kimi zarafat
dolu şeirlərindən xırda parçalar qalıb ailəsinin
özləri ilə götürə bildikləri şəkillərin
arasında.
Vitali Qarabağ müharibəsinin
elə ilk günlərindən döyüşə
atıldı. Daima öndə oldu. Bir əsgər kimi. Bir
artilleriya zabiti kimi son gününə qədər
düşmənlə döyüşdü. İdarə
etdiyi “UAZ” maşını deşik-deşik idi. Ermənilər
Vitalinin əlindən çox yanıqlı idilər. Onu ailəsi
ilə hədələyirdilər, qorxutmağa
çalışırdılar. O isə qorxunu çoxdan
unutmuşdu. Təkcə qorxduğu bir şey vardı. Vətən,
torpaq itkisi. Vitali torpaqların işğalınına,
insanların öz yurdlarından didərgin düşmələrinə
dözə bilmirdi. Vətən üçün, Qarabağ
üçün son damla qanına kimi vuruşdu. Canından
çox sevdiyi torpaq üçün canından keçdi.
Onun son baxışlarında çox da uzaqda olmayan, əl
uzatsan çatacaq qədər yaxın olan onu, bizləri
gözləyən dağlar qaldı. Tənhalıqda, kimsəsizlikdə
darıxan dağlar. Bir də böyüyüb başa
çatdığı, doğma Boyəhmədli kəndinin
Qaraman dağının döşündəki sökük
binaları, xiffətdən quruyan ağacları.
Deyirlər, portuqaliyalı
balıqçılar hər dəfə dənizə
çıxanda ailələri ilə vidalaşırlar.
Döyüşə gedənlər kimi. Bəlkə də bu
onların son görüşüdü, deyə. Vitali də hər
səhər uşaqları, ailəsi ilə vidalaşardı.
Amma bunlardan hansının sonuncu olacağını bilmirdi,
inanmaq istəmirdi.
Nə qədər insanlar gəlib-gedib
bu dünyadan. Hərə bir ömür sürdü. ... Kimi
30, kimi 50, kimi 100 il. Payızda dünyaya göz açan
Vitali, elə payızda da dünyayla vidalaşmalı oldu. Həm
də Ağdamın payızında. Nə qədər
arzuları qaldı bu dünyada. Sizlərin, bizlərin-hamımızın
həyata keçirməlı olduğu arzuları. Onun
bütün arzuları bizlərin arzuları idi. Yurdun, vətənin,
xalqın, millətin arzuları. O, bacaracağından
çox çalışdı, çox vuruşdu. Bundan
sonrakı vuruşlar bizlərin vuruşudu, bizlərin
döyüşüdü. Bu torpaq, bu millət
savaşında Vitalinin o yerləri dolaşan ruhu həmişə
bizimlə olacaq. Müqəddəs Qələbə
gününə kimi. Qayıdacağıq o torpaqlara. Mütləq
qayıdacağıq. O darıxan, üzülən
cığırlara, ot basmış yollara yenidən iz
salacağıq.
Vitali, bu dünyada vətəni
üçün, eli üçün, ailəsi,
övladları üçün başucalığı gətirən
36 illik nümunəvi bir ömür yaşadı. Bundan sonra
da nə qədər dostlar var, nə qədər həyat var,
nə qədər Qarabağ var, Vətən var, Vitali də
var. Dostların, döyüş yoldaşlarının qəlblərində
Vitalinin sevgisi, neçə-neçə gözəl xatirələri
qalır. Ürəklərdə, qəlblərdə,
yaddaşlarda isə əsl vətəndaş, torpaq-vətən
üçün canından keçməyə hazır olan
bir döyüşçü, gözəl insan, mehriban ata,
ailə başçısı, yaxşı dost, məğrur
zabit kimi yaşayacaq mayor Vitali Məhəmməd oğlu
Salamov.
Vitalinin iki yadigarı var.
Sima, Anar. Bir də ailəsi. Üzündən, gözündən
həmişə sevinc yağan Vitalinin ocağında bir Sevinc
də var. Babasının şəkillərini seçib
“Ba-ba” deyib, mənə bir-bir uzadan 3 yaşlı Sevinc nəvəsi.
Otaqda bir zabit
baxışı vardı. Əvvəlki baxışlardan tam fərqli
bir zabit baxışı. O gülüşlü gözlərdən
əsər-əlamət yox idi. Mənə elə gəlirdi
ki, o baxışlar çox uzaqlara dikilmişdı. Bəlkə
də bu mənə elə gəlirdi. Amma nəvəsinə
elə gəlirdi ki, babası ancaq ona baxır. Hər halda
uşaqlar daha həssas olurlar.
Nədənsə bu şəkillərə
baxanda Salvador Dalinin “Saatlar”ındakı Zaman yadıma
düşür. Kiminçün uzanan, kiminçün
üzülən, kiminçün dayanan Zaman. Hərənin
yaddaşında bir cür ilişib qalan Zaman.
Hər Zamanın Vitalisindən
yazmaq istədiyim yazı, ona olan xoş münasibətlər
kimi bitmək bilmir...
Hər ölən əsgərlə
ölürəm, Allah...
Dostum mayor Vitali Salamovun xatirəsinə
Bir səngər uzanıb
yolumun üstə,
neçə baş qoyulub
qolumun üstə,
daha yatammıram solumun
üstə,
hər ölən əsgərlə
ölürəm, Allah.
İndi kim duracaq bu gecə
postda,
görən nə
düşünür postdakı dost da,
bir qara kağız da
atıldı poçta,
hər ölən əsgərlə
ölürəm, Allah.
Yuxumu görürəm yatan
yerinə,
günəşim yol gedir
batan yerinə,
balam, sən uzanma atan yerinə,
hər ölən əsgərlə
ölürəm, Allah.
Rəfail TAĞIZADƏ
525-ci qəzet.- 2010.- 13 fevral.- S.30.