“... Bir də gördüm ədəbiyyatdayam”

AYSEL ƏLİZADƏ: “İMZAMI KİMSƏYƏ SATAŞMADAN, HEÇ KİMİN BOSTANINA DAŞ ATMADAN TANITDIM”

Lent.az-ın “Cümlə axşamı” layihəsində Taleh Şahsuvarlı gənc yazıçı Aysel Əlizadəni sorğu-suala tutur

– Hara belə?

– Məzəli sualdır. Lap Mirişin salam-sağoluna oxşadı. O da harasa tələsir, hardansa gəlib, harasa gedir. Axırda məlum olur ki, elə də ciddi yerə gedib eləmir. Yaxından gəlirəm. Uzağa getmək istəyirəm. Amma uzaqlar da elə maraqlı deyil. Magellan dünya səyahətinə çıxdı. Fırlanıb əvvəlki yerinə qayıtdı. Amma bu, yeni kəşf oldu. Əsas haradan gəlib, hara getməyimiz deyil, kəşf edə bilməkdir.

– Diktorlar həmişə kəşf olunur, məncə...

– Hə, televiziyada işə diktorluqdan başlamışam. İlk canlı şounun aparıcısı olmuşam. Azərbaycanda ilk dəfə aparıcı müxtəlif qiyafələrdə, dinamik, sərbəst, efirə çıxırdı. Tamaşaçılarla sual-cavab edirdik. Mənimlə efirə çıxan zənci oğlan da marağa səbəb olmuşdu. Qara oğlanla ağ qız irqlər arası dostluğun simvolikasıydı. Biz hər gün yenilik edirdik. Şou insanları rahatlatmaq üçündür. Estetik zövqlərin artması, cəmiyyətin əyləncə haqda təsəvvürünün formalaşması üçündür. Əsl şouya baxarkən tamaşaçı ekran önündə vaxt itirdiyini deyil, həqiqətən dincəldiyini hiss etməlidir.

– Azərbaycanda şou da var?

– Əlbəttə, indiki şitliklərdən danışmıram. Biz istedadlı adamları axtarır, efirə çıxarırdıq. Müğənnilər bizim verilişə əməlli hazırlaşırdılar, yeni mahnılar yazdırırdılar. Gəlib gic-gic şeylər oxumurdular. Əməlli üslub yaratmışdıq. Efirdə arvad söhbətləri etmirdik. Hər yaşda, hər işdə tamaşaçımız vardı. Gəncləri tapıb çəkirdim. Peşəkar insanlar haqda filmlər hazırlayırdıq. Elə yaradıcı gənclər var ki, onlar ilk dəfə bizim lahiyəmizdə ictimaiyyətə təqdim edilib. Tok-şou da aparmışam, ayrı layihələrim də olub. Müəllif verilişləri o vaxta qədər portret formatında idi. Bizim verilişlər qəhrəmanı yerdə də otuzdururdu, dağa-daşa da çıxarırdı.

– Üzdən sonra imza tanıtmaq asandır, amma məşhurluğun arxasında həmişə gizlənmək olmur...

– Əgər imzam tanınmasaydı, yazmayacaqdım. İmzam çox tez tanındı. Özü də kimsəyə sataşmadan, heç kimin bostanına daş atmadan tanıtdım. Cəmiyyətdən mövzu çıxarıb işləmək asan deyil. Mövzunu tum kimi çırtlamalısan. Sətiraltı yazdıqların qana işləməlidir. Həm də hiss olunmadan... Kimisə axmaq yerinə qoymaq, kiməsə “axmaq” deməkdən qat-qat çətindir.

– Yazanda “mən” deyə bilirsiniz?

– Yadımdadır, o gün yazınızda Əlif Şəfəqi misal gətirmişdiniz. Əlif deyirdi ki, yazar “mən” deməyi bacaran adamdır. Razıyam. Özümü tərifləyərdim. Amma o qədər özünü dahi elan edən var ki, maraqlı olmayacaq. Ayrı forma tapana qədər “mən” deməyim qalsın. Həm də gərək bir neçə kitabım-zadım çıxsın ki, söhbətə ucadan başlayım.

– Ədəbiyyata ona görə səs-küysüz gəldiniz?

– Ağına-bozuna baxmadan yazmağa başladım, bir də gördüm ədəbiyyatdayam. Doğru sözümdür. Kimsə deyə bilməz ki, Aysel ədəbiyyata böyük-böyük iddialarla, nə bilim hay-həşirlə gəlib. İnanın ki, mən ədəbiyyata gəlməmişəm, həmişə ədəbiyyat mənə sarı gəlib. Ədəbiyyat mənim həyatımda həmişə olub. Anam şairədir, dayım yazıçı. Ailəmizdə hamı ədəbiyyat oxuyur. Gözümü açandan evimizdə zəngin kitabxana görmüşəm. Balaca qızcığaz idim. Anam “Səfilləri” və “Dahi”ni qarşıma qoyub dedi ki, “indi oxu, böyüyəndə bir də oxuyarsan”.

– Kitab oxumaq yaxşıdır, yoxsa nağıl dinləmək?

– Nənə uşağıyam, nənəmin yanında böyümüşəm. Nənəm fizik idi. Alim idi. Amma elə bil ədəbiyyatçıydı. O qədər şeir, nağıl, roman bilirdi ki... hardan soruşsan, ordan deyərdi. Onu itirəndən elə bilirəm istedadımın hansısa hissəsi qeybə çəkilib. Mənə çox ruh verirdi. Elə hey mənimçün yazmağa mövzu axtarırdı. Bir dəfə pəncərədən bayıra baxırdı. Tələsik məni çağırdı. Gəl, gəl bax. Görürsən, bu cavan oğlan süpürgə satır yanındakı xarici maşındakı yaşıdları da şit-şit zarafatlaşır. Bu təzaddan yaz. Bizim vaxtımızda belə şeylər yox idi. Mən çənəmi onun başına söykəyib dedim: “uşaq vaxtı “Səfillər”i oxuyandan sonra bildim ki, belə şeylər var”. Nənəmim qaşları aşağı düşdü, təəssüfləndi, mənə yazığı gəldi...

– Mövzuları necə, özünüz tapırsınız, yoxsa onlar da Sizi tapır?

– Çox şeylərdən yazıram. Fəlsəfədən məişətə qədər. Ölkədən, dünyadan, adamlardan, əməllərdən... Çap olunana kimi o qədər cızma-qara edirdim ki, ev doluydu kağız-kuğuzla. ABA-da bir baş redaktorumuz vardı, adını deməyəcəm, israr etməyin, imkan vermirdi ki, özümüzdən əlavə nəsə söz deyək. Redaktorun yazdığını əzbərləmək mənimçün zülm idi. Bir dəfə ssenari üstündə bərk sözümüz düşdü. Yazığı bezdirdim. Axırda kitablarını çəkməcədən çıxarıb dedi ki, ay uşaq, bax, mən yazıçıyam, gör nə qədər kitabım çıxıb, mənimlə öcəşmə. Bilmirəm ağlıma haradan gəldi, ona cavab verdim ki, mən sizdən böyük yazıçı olacam. Yazmaq ehtiyacım həmişə olub. Ancaq onda yazar olmaq fikrində deyildim, düzü. Öz-özünə belə oldu.

– “El içində” proqramımda “biz gəlirik” dediniz. Yol uzanmır ki?

– Gəliş nə gəliş... Məncə, gələndə gərək xəbərdar edəsən camaatı. Qəfildən gələrsən, ürəyi-zadı gedən olar. Dedim axı, nə gəlibsə özü gəlib. Sonra da gördüm ki, elə biz də gəlmişik.

– İki əsər – övlad və kitab. Hansı tez dil açır?

– İnsanlığın nə olduğunu bilənlər üçün ən böyük əsər övladdır. Qadın üçün övlad lap önəmlidir. Kişidə bir az başqa cürdür. Kişilər süni mayalanmaya donorluq edirlər. Övladın harada, necə doğulub-böyüməsi eyinlərinə olmaya bilər. Ancaq heç bir qadın bilməzə-görməzə donorluq etməz. İstisnalar bəlkə də var. Qızım mənimçün möcüzə oldu. Naturaca yalqız adamam. Çoxluğun içində də təkəm. Birdən birə kiminçünsə yaşadığımı anladım, təklik öz-özünə keçib getdi.

– Adı nədir?

– Hələ düşünürük... Qızımı məndən soruşanda sevinirəm. Qəribə gəlir bəzən. Xəstəxanada onun ağlamasını ilk dəfə eşidəndə elə güldüm ki, həkimlər də mənə qoşuldular. İnsanın yaranışı qarşısında hər şey kiçilir.

– Bəs kitab çoxaltmadı Sizi?

– Kitab “525-ci qəzet”in mənə hədiyyəsidir.

– Doğrudan da, beş qadın yazar layihəsi maraqlı ideyadır.

– Məncə də çox maraqlıdır. Bizim ədəbi mühitimizdə yenilikdir, ciddi hadisədir. Bu cür maraqlı layihələr ədəbiyyat uğrunadır. 21-ci əsr ideyalar, hoqqabazlıqlar əsridir, əndrəbadiliklər dövrüdür. Yenilik nə qədər pis olsa, yenə yaxşıdır. Bu layihə hər iki halda yaxşıdır. Həm yazarlar uğurla seçilib, həm də təqdimat “krutoy”dur. Özümüzü təriflədim axır ki...

– Bəs, Aqşinin təzə romanını tərifləmək fikrin yoxdur?

– Nə deyim... Mənim romanım deyil, doğrusu. Süjet yox, ideya yox, xətt yox. Həddən artıq sözlə yüklənib. Həddən artıq bəzənmiş gəlindir sanki... Təsvir çoxdur. Yazarın üç-dörd ilə yazdığını oxucu iki günə oxumaq istəyir. Ona görə də yazıları artıq sözlərlə, ifadələrlə yükləyəndə oxucu zora düşür. Belə bir təsəvvür yaranır ki, müəllif günlərcə oturub romanı ona görə yazıb ki, baxın, mən necə gözəl cümlələr qura bilirəm göstərisi yapsın. Ard-arda təsvirlər yazını ağırlaşdırır. Gözəl ona görə gözəldir ki, azdır, seçilir. “Göləqarğısancan”da isə bir cümləni həzm etməmiş başqası gəlir. Ümumiyyətlə, oxucu kimi böyük fikirlərin sadə cümlələrlə ifadə olunmasının tərəfdarıyam, sadə fikirlərin böyük-böyük cümlələrlə yazılmasının deyil. Hər halda, yazara uğurlar arzulayaram...

– “Ora”- yəni hara?

– Bütün hekayələrin hansısa bir vacib obrazı olur. “Ora”nın obrazı insan deyil, ucqar kənddir. Dərinə getsək, bir məmləkətdir. Adama həmişə elə gəlir ki, yaşadığı yerdə rahatlıq tapmırsa, mütləq harasa uzaqlara – ora gedib toxdayacaq. Həmişə “ora” arzusu ilə yaşayırıq. Şəhərdən yorulanlar macal tapan kimi rayona, kəndə üz tuturlar. Hekayədə şəhərdən bezən bir xarakter var. Burda şəhərli obraz yox, xarakter kimi göstərilib. Ancaq o, kənddə də özünə yer tapmır. Kəndin yoxsul, ağır həyatını görüb dəhşətə gəlir. GÜNAZ TV-nin aparıcısı Turac xanım hekayəylə bağlı çox maraqlı bir sual verdi mənə. Hekayənin qəhrəmanı özü rahatsızdır, yoxsa məmləkət qüsurludur? İki səbəb də var yəqin ki. Digər hekayələrin də motivizasiyası təxminən bu cürdür. “Heyvancığazlar”ı çıxmaqla. Onun tematikası daha qlobaldır. Hesab edirəm ki, yazıların dili sadə və oxunaqlıdır.

– Onda gəlin “ora”dan yox, qarşıdan danışaq: planda nə var?

– Şeirlər kitabı hazırlayırıq. Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə on iki kitab çap olunacaq. Biri də bizim. Bir neçə aya çıxar yəqin. Bir də dediyim kimi publisistik yazıları kitab halına salmaq istəyirəm.

LENT.AZ

525-ci qəzet.- 2010.- 13 fevral.- S.25.