Bədii ensiklopediya

Ədəbiyyatsevərlərin, dramnəfislərin, şairlərin, nasirlərin, rəssam və musiqiçilərin çoxusunun tanıyıb sevdiyi, hörmət bəslədiyi yazıçı-dramaturq Aqşin Babayev son kitabını “İşıqlı bir iz” adlandırıb. Avtoqraf yazıb mənə hədiyyə elədiyi kitabı alan kimi adətim üzrə son səhifələrinə göz gəzdirdim. “Borçalı” Nəşriyyat-poliqrafiya mərkəzi, baş direktor filankəs, sayı 500 və s. Sonra mündəricat gəlir. Səfər xatirələri, məqalə və müsahibələri istisna olmaqla 84 mədəniyyət, incəsənət xadimi haqqında portret-oçerklər. Hər birisi də öz adıyla. Məsələn, Mir Möhsün ağa, Heydər Əliyev, Niyazi, Leyla Bədirbəyli, Fikrət Sadıq, Türkan Şoray, Amaliya Pənahova, Osman Mirzəyev və başqaları. Daha sonra gəldim ilk səhifəsinə. Gördüm yazılıb: “Ömür dostum Müzəyyən xanıma ithaf edirəm”. Həmən öz-özümə sual verdim, görən niyə? Sonra özüm öz cavabımı verdim: ona görə ki, kitabda söz açdığı insanlar haqqında yazdıqlarını bir dam altında uzun illər ömür sürdüyü, acılı-şirinli günlər yaşadığı, bəlkə də yazdıqlarının ilk oxucusu olmuş ömür-gün yoldaşına həsr eləməyib də kimə ad edəcəkdi! Və bir neçə gün ərzində Aqşin müəllimin oxucusu (oxucuları) üçün açdığı “İşıqlı bir iz” ə düşüb istedadlı qələm əhlinin təqdim etdiyi qəhrəmanların daxili aləmləri, mənəvi mənzərəsiylə tanış olduqca bir daha hiss elədim ki, yazıçını bütün məqamlarda müşayiət edən, qəlbinin ritmini pozulmağa qoymayan qadınına həsr etdiyi kitabın əvvəlinə çıxardığı o bir cümlədəki “ithaf” sözünün işığı olub.

İşıqlı izlə gedə-gedə nələrin, kimlərin şahidi oldum? Əlbəttə, ən əvvəl insan mənzərələrinin, özü də adilərin, sıravilərin yox, sevilib-seçilənlərin, sənətkar özəlliyi ilə öndə gedənlərin. İndi bir növ dəbə minib bu sayaq, belə tərtibatda kitablar. Çoxlu adamın adına məqalələr, oçerklər, qondarma intervülər yığıb yerləşdirirlər allı-güllü, nəfis cilidlərin içərisinə, sponsor tapıb ötürürlər küçə-bazarın kitab köşklərinə. Sonra da özlərini verirlər kitabda şəkli getmiş, haqqında tostlar, təriflər yazılmış “yağlı” qəhrəmanların evinə, idarəsinə, ofisinə ki, bəs əliniz cibinizdə olsun, sizi el içində məşhurlaşdırmışam...

Aqşin Babayev peşəkar qələm ustasıdır, sözün yerini, qədərini, ölçüsünü bilir. Başlıcası isə səbatlıdır, ölkə vətəndaşının dövlətçilik duyğusuna, milli heysiyyət dərəcəsinə bələd olmasa onun barəsində qələm çalmaz. Bir də ki, A.Babayev həm də dramaturqdur, o qələmə aldığı qəhrəmanını həm də sırf xarakter, psixologiya baxımından sərf-nəzər edir, onun ən nümunəvi, yadda qalan xüsusiyyətlərini oxucu qənşərinə çıxarır, bunun üçün daha çox qəhrəmanının həyatda şahidi olduğu davranışına, xarakterik cəhətlərinə istinad edir. Məsələn o, ümummilli lider Heydər Əliyevin qeyri-adi yaddaşa malik olması, onun hədsiz diqqətcilliyi barədə belə yazır: “MK-nın bürosunda Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin sədri öz məlumatında dedi ki, xarici verilişlərimizin dinlənilməsi çox zəifdir. Hesabatın sonunda isə qeyd edir ki, biz dünyanın 32 ölkəsindən məktub alırıq. Heydər Əliyev bu uyğunsuzluğu dərhal tutdu və sədrə dedi: “Bir tərəfdən deyirsiz eşidilmə zəifdir, o biri tərəfdən də fəxr eləyirsiz ki, dünyanın 32 ölkəsindən məktub alırsınız. Burda məntiq yoxdur axı. Bəlkə buna xarici verilişlərin başçısı cavab versin”.

Mən ayağa qalxıb izahat verdim ki, eşidilmə həqiqətən zəifdir. Aldığımız məktublar isə yüksək texniki imkanları olan radio həvəskarlarındandır. Heydər Əliyev gülümsündü və: “Onda sizin hesabatınızın redaktəyə ehtiyacı var. Gərək “32 ölkədən” sözlərindən sonra “radio həvəskarları” kəlmələrini yazaydınız ki, fikriniz məntiqli olaydı”.

Qəhrəmanın portret mükəmməlliyi üçün tapılmış uğurlu bir cizgidir, deyilmi. Və yaxud Aqşin müəllim dünyaca məşhur dirijorumuz, çoxlarının sərt, hirsli, amansız şəxs kimi tanıdığı maestro Niyazinin baməzəliyindən söhbət açanda xatırlayır: “Son vaxtlar yaman xəstəydi. Bununla belə radionun beşmərtəbəli binasının hündür pillələrini qalxar, əvvəlcə türk redaksiyasına gedib çay içər, sonra mənim yanıma gələrdi (o vaxt sədr müavini işləyirdim).

– Necəsiz, maestro? – soruşdum.

– Ataxanın iti kimi – cavab verdi.

Gülüşdük.

– Allah eləməsin, maestro, o nə sözdür?

İzah etdi:

– Ataxan adlı bir qəssab vardı. Səhər durub sallaqxanaya gedirmiş. Malı kəsib bazara aparar, qayıdarmış arabasıyla.... Ataxanın qoca bir iti də varmış, hər gün ləhləyə-ləhləyə Ataxanla bərabər gedib gələrmiş. İndi mən özüm o gündəyəm. Qocalıq axmaq şeymiş...

Ölümündən bir həftə əvvəl xəstəxanadan radioya zəng vurdu. Acığını mənim üstümə tökdü:

– O nə mahnılardı verirsiniz? Üzeyirdən verin. Vaxtını da de mənə. Oldu? Sözümdən də incimə.

Bu onun dilindən eşitdiyim sön sözlər oldu”.

Bu da Niyazini acıdillikdə, sərtlikdə günahlandıranların cavabı.

Kitabın Arif Məlikova, Ələkbər Tağıyevə, Eldəniz Zeynalova, Ənvər Məmmədxanlıya, İsmayıl Şıxlıya, Həmidə Ömərova, Bəkir Nəbiyev, Vasim Məmmədəliyev və onlarla başqalarına həsr olunmuş səhifələrində belə məqamlar çoxdan çoxdur. Əslində Aqşin müəllim kitabını elə bu sayaq məqamlar üzərində qurub. Və “İşıqlı bir iz” kitabını oxuyanlar bu insanların təkcə yaradıcılıqları, sənət dünyamıza gətirdikləri incilər barədə yığcam, aydın, fəxr ediləsi məlumatlarla deyil, həm də onların insani keyfiyyətləri, necə deyərlər, pərdəarxası xüsusiyyətləri ilə də tanış ola bilirlər.

Aqşin Babayev bir yaradıcı kimi öz çiyinlərinə düşən missiyanı dərindən duyub dərk edən zəhmətkeş qələm sahiblərindəndir. Həyatı bir jurnalist, yazıçı, pedaqoq, ictimai xadim kimi müşahidə edib, şahidi olduqlarını kimsədən gizlətmir, sənət diliylə durmadan vəsf edir, yazdıqlarını xeyirxah insan kimi gələcək nəsillərimizə bağışlayır. Bağışlayır ki, bizdən sonra gələnlər hardan gəlib, hara getdiklərini, qanlarında, genlərində kimlərin izini daşıdıqlarını unutmasınlar.

“İşıqlı bir iz”in üslubu çox sadədir, təm-təraqdan, bəzək-düzəkdən uzaqdır. Oxucunu yormur, sözçülüyə varmır, adlı-sanlı sənətçi barəsində təmkinlə, eyni zamanda daşdan keçən detalların köməkliyi ilə söhbət açır. Kitabdakı portret-oçerkləri, xatirələri oxuyanlar şair Fikrət Sadığın həm də sərrast atmacalarından, Rəşid Behbudovun səlis, qüsursuz müsahibə vermək bacarığından, Ziya Bünyadovun əsəbi çıxışlarıyla bahəm hədsiz mehribançılığından, Fikrət Əmirovun təkcə “Azərbaycan” kəlməsindən necə iftixar duyduğundan, gənc alim Nizaməddin Şəmsizadənin həm tədqiq etdiyi sahəyə, həm də dostlara sədaqətindən bəhs edən məqamlara rast gələcəklər.

Ümumiyyətlə təkcə oxucu kimi deyil, həm də jurnalist kimi “İşıqlı bir iz” kitabı ilə təmasımdan bir nəticəyə gəldim ki, bu miniatür sənədli hekayətlər bir yazıçının, sənət adamının öz gücü, imkanları daxilində qələmə aldığı bədii ensiklopediyadır. Çoxları üçün, maraqlananlarınsa elliyi üçün şirincə bir töhfədir. Və kitab mədəniyyətimizdə “İşıqlı bir iz”in parlaq iz qoyacağına şübhəm yoxdur.

İntiqam MEHDİZADƏ

525-ci qəzet.- 2010.- 23 fevral.- S.6.