Xof

Mİİ-nin işçiləri nə qədər qapını döyəcləsələr də, içəridən cavab almayanda cinlənib az qala qapını sındırmaq istəsələr də, lənət şeytana deyib, yuxarının əmri-göstərişi olmadan belə bir işdən çəkinmiş hirsli-hirsli çıxıb getmişdilər. Onlar çıxıb gedəndən sonra camaat bir şeyə heyran qalmışdı. O, pis üfunət, leş qoxusu, quduz siçovullar birdən-birə məhəllədən yox olmuş, elə bil Mİİ-nin işçiləri hansı möcüzəyləsə o qoxunu da, quduz siçovulları da özləriylə aparmış, ya o quduz siçovullar onlardan pişik iyi alıb qəfil dağılıb qeybə çəkilmişdilər.

lll

Qadın son vaxtlar qapını arxadan bağlayıb təkcə Mİİ-nin işçilərinə yox, heç bir bəni-insana açmırdı. Neçə illərdi burada yalquzaq tək tək-tənha köməksiz-kimsəsiz yaşayırdı. Nə əri vardı, nə oğlu, ailəsi-uşağı, qohum-qardaşı. Vaxtilə əriylə pozuluşmuşdumu, ya binədən ərə getməyib qızmı qarımışdı? Bunu bilən yoxdu. Çünki bu neçə ildə kimsə qapısını açmamışdı. Tanış-bilişdən bir nəfər də olsun evinin astanasına belə ayaq basmamışdı. Yaxşı, tutaq ki, qohum-qardaşı yoxuydu, atasız-anasız, bir kimsənin himayəsi olmadan aralıqda, yetimxanada böyümüşdü. Bəs, dost-tanışa nə deyəsən, dost-tanışın da olmaması üçün mütləq haradasa böyümək, tərbiyə almaqmı gərəkdi?

lll

Lap ilk gündən qonşuların onunla arası yoxdu. Qaraqabaq, təkəbbürlü, adama yovuşmaz, tutqulu-şübhəli, özünə qapılan adamdı. Başında qış-yay günün altında bozarmış, vaxtın-zamanın axarından rəngini itirmiş ipək qaytanlı köhnə dəbli şlyapa, üzündə zərif tor, əynində nimdaş, ancaq bahalı, köhnə dəbli qara zolaqlı yun kostyum, çiynindən asılmış, az qala özüylə yaşıd olan, dərisi sürtülüb yeyilmiş, saçaqları tiftikləşmiş, içi daim dolu, şişkin çanta, qoltuğunda elə bil arxivdən götürülmüş köhnə, siçan iyi verən, saralmış qəzet, jurnal bağlaması şax, vüqarlı görkəmiylə sanki qonşulara meydan oxuya-oxuya ümumi dəhlizin başında görünəndə, bir də axşamlar yorğun, əldən düşmüş, ancaq qürurunu, ədasını itirmədən ağır-ağır pillələri qalxanda elə bil qonşuların başına qaynar qazan ələnir, kinli, istehza dolu baxışlarıyla ta əlindəki iri, dəstə açarla ciringiltiylə ağır laylı qac bağlamış qapını açıb içəri girincə onun hərəkətini gizlicə, düşməncəsinə izləyir, qanlı-qanlı bir-birinə baxırdılar. Elə bil onun bu sirli-şübhəli hərəkətlərindən heç nə anlamamalarının günahı bir-birindəydi. Hamı bu sirri ovcunun içi kimi bilsə də, qəsdən bir-birindən gizlətməyində, özünü bilməməzliyə vurmaqdaydı.

lll

Bu neçə ildə kiməsə gözünün ucuyla belə baxıb, sayıb salam vermədiyindən, bir qonşu kimi ürəkaçıqlığıyla kəlmə kəsmədiyindən hamı üçün sirli, şübhəli olan cin-şeytan, casus qiyafəli qadın nəylə məşğul olurdu, nəylə dolanırdı, hara gedirdi, hardan gəlirdi, bu mərkəzi binaya necə, kimin vasitəsiylə düşmüşdü, bütün məhəllə üçün qaranlıq düyündü. Axı, bura hər yetən gəlib düşəmməzdi. Bunun üçün lap yuxarıların xeyir-duası gərəkdi.

lll

Mİİ-nin işçilərinə də bu haqda heç nə deyəmməmiş, eləcə sirli-şübhəli ağızlarını sürümüş, onlar da bir də üç gündən sonra gəlib bir-bir qonşuları təzədən danışdırıb, əllərindəki jurnala nəysə qol çəkdirib, yenidən qadının otağına yaxınlaşmış, az qala qapını sındıra-sındıra hey bərkdən döyəcləmiş, qeyzlənib onu milis-məhkəmə ilə hədələmişdilər.

lll

Camaat arasında şayiə gəzib dolaşırdı, guya o, elə-belə adam olmayıb, vaxtilə adlı bir institutda elmi işçi işləyib, belə təkəbbürlüyünə, heç kəsi saymadığına, üstəlik rüşvət alıb müəllimlik şərəfini alçaltdığına görə ləkələnib institutdan qovulub. Bəzilərininsə mülahizələrinə görə o, uzun müddət yuxarıların ara adamı olub, ən müşkül işi, ilişiyi olan soraqlayıb onunla işlərini yoluna qoyurmuşlar. Görünür, neçələrinə fırıldaq gəldiyindən, neçə qapıları bağlı qoyduğundan indi özü-öz qapısını qorxusundan belə arxadan neçə qat açarla bağlayıb, Mİİ işçilərinə də açmır, elə bilir kimlərsə gəlib onu öldürərlər, o illərin hayıfını alıb amansızcasına qətlə yetirərlər. Bir bölüyü də ağıla batmayan tamam ayrı şey danışırdı. Guya qadın vaxtilə tanınmış, odlu-alovlu, sinəsi el hikmətiylə dolu adlı şairmiş. Adı qəzetlərdən, radio və televizordan düşmürmüş. O vaxtlar ağzını dinc qoymadığına, əllaməçiliyinə, nə bilim dövlətə, hökumətə ağ olduğuna, bir para ziyanlı-qadağalı şözlər, kəlamlar danışdığına görə yaxşıca dərsini verib üç ay DTK-nın təcridxanasında yatızdırıblar. Sonra ağlı başına gəlib, bütün dost-tanışıyla, guya əhdlərinə etibarsız çıxan gizli məslək yoldaşlarıyla birdəfəlik əlaqəni kəsib, hamıdan təcrid olunub, beləcə tək-tənha, rahib həyatı yaşayıb, hamıya şübhəylə, kinli-kinli baxıb, hamını düşmən, casus, satqın, cəllad gözündə görüb. Xain xoflu olar deyiblər. Belə saymaz, sirli-müəmmalı, başı havalı dolanmağının, qapıbir qonşularla kəlmə kəsməməyinin də səbəbi, görünür, budur. Ancaq qonşuların çoxu buna inanmır, bu görkəmdə şair nədi, heç dəftərxana qarovulçusu da olmaz, – deyirdilər, – yazıq deyil şair, şairlərin adını bədnam etməyin. Onsuz da şairin, ziyalının adına az ləkə yapışdırmayıblar. İndi qadının bura, hələm-hələm adama qismət olmayan şəhərin mərkəzindəki abad, görkəmli xüsusi binaya necə düşdüyü də sirli-müəmmalı qaldığından bu haqda da cürbəcür şaiyələr gəzir, haqlı-haqsız mülahizələr söylənirdi. Bəziləri deyirdi, buranı ona Cəbhənin vaxtında kiminsə, hansı insan adamınsa yazığı gəlib verib. Bəziləri deyirdi, guya arıq, cansız-cələfsiz vücuduyla döymədiyi qapı qalmadığından, idarə müdirləriylə dik-dik əlləşib, Bakı Sovetindən tutmuş prezidentəcən ora-bura o qədər yalan-doğru, qərəzli ərizə-şikayət, saysız-hesabsız anonim məktublar yazıb göndərdiyindən, axırda cana doyub dilə-dişə düşməmək, başlarından etmək üçün növbəsiz-filansız, xərcsiz-xəsarətsiz bu mübahisəli evi it ağzına atırmış kimi ona verib ağzını yumublar.

lll

Buna qədər o guya mərkəzi kitabxananın qənşərindəki vaxtilə Tağıyevin tikdirdiyi, qədim, möhtəşəm məbədin üstündəki göyərçinlər batırmış ufacıq bürcdə yaşayırmış. Çünki son vaxtlar idmindən, ədasından, gör-görkəmindən şübhələnib düz yuvanın quşu hesab etmədiklərindən heç kim ona kirayə ev vermirmiş. Bir gün qabaq-qənşər qonşular, yoldan ötənlər binanın üstündəki xırdaça, üstü çökmüş bürçdən zəif işıq gəldiyini görüb bərk təəccüblənibmişlər. Qabaqca elə biliblərmiş binaya yanğın düşüb. Tələsik yanğınsöndürmə idarəsinə zəng etmək istəyəndə nəsə fikirlərindən daşınmışlar. Sonradan hər kecə eyni vaxtda, saat 10-dan sonra beləcə bürcdə işıq yanıb, bir də dan yeri ağaranda söndüyünü görüb buna alışmış, çox da fikir verməmişlər. Bir gecə sahə müvəkkilinin də gözü bu işığı alıb, o da bərk şübhələnmiş, tənbəllik etməyib ağır gövdəsiylə qan-tər içində təngənəfəs yuxarı qalxanda bürcdə tutqun, hisli çıraq işığında dalğın, saçı pırtdaşıb qarışmış, keçəlləşmiş, birçəklərinə dən düşmüş, həddindən artıq arıq olduğundan qəbirdən xortdayıb çıxmışa oxşayan bədheybət qadın fiqurundan lap eymənmiş, bir müddət çaşıb qalıb yerindən tərpənməmişdi, handan-hana bürcə yaxınlaşıb üzünü kişi üzü kimi seyrək, qara tük basmış qadının güclə darısqal bürcə pərçimlənmiş yeşiklərin üstünə sərdiyi yuxa, nimdaş döşəyin üstündə oturub qırıq-quruq taxtadan naşı düzəltdiyi həm kürsünü, həm yazı, yemək masasını əvəz edən kobud masanın üzərinə əyilib az qala çal başı ona dəyə-dəyə, əli əsməsin deyəmi sağ dirsəyini bərk-bərk masaya dirəyib bir qalaq saralmış kağıza cid-cəhdlə ilan-qurbağaya oxşayan əyri-üyrü hərflərlə nəsə yazdığına, sonra yazdığı kağızları əsəbi-əsəbi xışmalayıb, cırıb bürcün küncünə atıb, həmin cid-cəhdlə yenisini yazıb, onu da cırıb atdığına fikir verib. Bürcün küncünə bir koma, yalançılar sözü, dağ qalağı kağız parçası qalanıbmış. Qadın hər gün dükandan neçə qovluq kağız alıb son vərəqəcən beləcə yazıb qaralayıb cırıb atır, sonra od vurub, titrək, buz kimi əllərini onun üstünə tutur, qızdırırmış. Həddindən artıq özünə qapıldığından sahə müvəkkilinin binanın qabaq-qənşər cağına söykənib bir müddət maraqla, təəccüb heyranlıq, mərhəmətlə ona tamaşa etməsindən xəbəri olmayıb, bir dəfə də olsun taqqıltıya, ayaq səslərinə namərhəm kişi hənirtisinə başını qaldırıb baxmayıb. Eləcə cidd-cəhdlə, üz-gözündən, alnından süzülüb kağızın üstünə düşən, yazını korlayıb ləkələyən tər damlalarını da silmədən yazıb pozub bürcün küncünə atır, yenisinə başlayırmış, əlinin altındakı kağız qalağı artıq nazilib qurtarmaq üzrəymiş. Masanın küncündə, kəsif çürüntü, qaxsımış yumurta qoxuyan yatağın baş ucunda içərisi qat-qat kəc bağlamış qalın, çappa stəkan, böyründəki naxışları pozulmuş sınıq, dibini, qıraqlarını boyat çay kəsib qaraltmış nəlbəkidə üç-dörd tut qurusu varmış. Görünür, imkansızlıqdanmı, vərdiş etdiyindənmi, son vaxtlar iştahdan kəsildiyindənmi, ya görərlər deyə tez-tez aşağı düşməyə ehtiyatlandığındanmı gününü çox vaxt ötən yaydan saxladığı, uşaqlıqdan görəndə ağzının suyu axdığı tozlu-kifli o tut qurularıyla keçirirmiş ki, heç olmasa ürəyində durumu olsun. Sahə müvəkkili, görünür, arif, xeyirxah, rəhmdil adam olduğundanmı, kağız qurtarandan sonra qadının onu görüb pis vəziyyətə düşəcəyindən ehtiyatlandığındanmı, ya dəli-havalı zənn edib ondan ağlı bir şey kəsmədiyindənmi aşağıda dükançı dostunun uşaqları üçün pay verdiyi bir cüt şokolad qutusunu cibindən çıxarıb, ehmalca masanın qırağına, lap qaranlıq küncünə qoymuş, başını bulaya-bulaya dinməz-söyləməz, ağır addımlarla tənbəl-tənbəl, fikirli-fikirli aşağı düşübmüş. Qadının gözü arada qutunu alsa da başı həddindən artıq yazı-pozuya qarışdığından zehni onu dərk etməmiş, xüsusi dalğalarla beyninə ötürməmiş, elə bil qutuya baxa-baxa, onu görə-görə görməmişdi. Sonradan cəbhə hakimiyyətə gələndə soraqlayıb, burda boş ev olduğunu görüb guya kimin göstərişiyləsə həmin mübahisəli evi ona veriblərmiş.

lll

Qadının birinci düşməni binanın nadinc, allahın bəlası uşaqlarıydı. Qəribə, sirli-müəmmalı duruşu, hərəkəti, qılınc oynadanlar sayağı qış-yay maska taxıbmış kimi üz-gözünü tor örtüklə gizlətməsi birinci uşaqların nəzərini cəlb edib şitəndirir, əyləndirir, dəhlizin küncünə qoyulmuş lazımsız köhnə şkafın, yanğına qarşı qum dolu yeşiyin dalında gizlənib, ya xarab olmasın deyə tuluqa oxşayan kapron torbalara doldurulub pəncərənin başından, dirəklərdən asılmış, qarın verib sallanmış soğan-kartof bağlamalarının arasından mısıb bəzilərinin əllərində taxta qılınc, başlarında iri köhnə dəbilqə) ipək qaytanlı, nimdaş, boz şlyapası dəhlizin başında görünən kimi uşaq marağı, diqqətiylə qorxa-qorxa onun hərəkətini izləyir, qapını əsəbi-əsəbi açıb, arxadan çalkeçiri necə cingiltiylə şaqqıldadıb bağladığına fikir verir, içərilərindəki daha ürəklisi addımlarının ucunda usdufca gəlib taxta qılıncıyla qapını döyüb qaçır, dəhlizin başında gözdən itirdi. Əvvəl-əvvəl bir küncdə toplaşıb maraqla, qorxuyla altdan-altdan ona tamaşa edən uşaqlardan xoşu gəlsə də (bircə uşaqlara qanı qaynayır, onlara düşmən, casus kimi baxmırdı) çağırıb oxşamaq, başlarını sığallamaq, ya köhnə, dərisi çıxmış çantasından konfetdən, saqqızdan çıxarıb onlara paylamaq istəsə də uşaqlar ürək edib, götürmür, qadın lap yaxınlaşanda üstlərinə qırğı şığımış sərçə ürkəkliyilə ox kimi yerlərindən götürülüb dəhlizin ayağında pərən-pərən düşür, gözdən itirdilər. Sonradan üz-gözləri öyrəşsə də, ata-analarının, qonum-qonşularının onun haqqında danışdığı xoşagəlməz, onların bilmədikləri bir para qorxunc əhvalatlar bu bədheybət, üzü kişi üzü kimi qara tük gətirmiş qadını gözlərində bir az da qorxunc, dəhşətli etmiş, indi də kindən, hikkədən, ya qadının başına açdıqları oyunlardanmı çəkinib ona tutduruq vermir, böyüklərin dediklərinə görə guya zəhər qatdığı şokoladlara yaxın durmur, şitənib yeni-yeni hoqqalardan çıxırdılar.

Qadın hövüllü-hövüllü qapını aralayıb bütün bədəni, uzun, arıq çənəsi əsə-əsə, ağzı köpüklənə-köpüklənə uşaqlardan xoşluqla çıxıb getmələrini xahiş edir, ya televizordan, radiodan adam gətirib hamısının şəklini çəkdirib bütün el içində biabır edəcəyilə hədələyir, axırda hirslənib, hövsələdən çıxıb, onlara olmazın qarğışlar yağdırır, “bicdən əmələ gəlmişlər, görüm tramvay altında qalasınız, sizi maşın vursun, heç tikəniz də tapılmasın, ananız ağlar qalsın, deyir, ancaq bu onları qorxutmaq, az da olsa çəkindirmək əvəzinə daha da şitəndirir, pilləkənin ayağında, dəhlizin girəcəyində ağız-ağıza verib qaqqıldaşıb gülüşür, uzaqdan qaraltısı görünən kimi daşlayır, daldan gəlib ətəyindən yapışıb qaçır, pəncərəsinə, qapısına əcaib, nalayiq sözlər yazır, iki gündən bir usta gətirib düzəltdirsə də quşatanla pəncərəsinin şüşəsini vurub sındırır, qapısının qulpuna ölü pişik bağlayırdılar. Uşaqlarına belə bəd qarğış yağdırdığına görə qonşuların əlacı olsa onu uşaqları kimi daşlamaq, ətəyindən çəkib qaçmaq yox, boğazından yapışıb boğub təpəsi üstə pillələrdən aşağı buraxar, uf da deməzdilər. “Axmaq köpək qızının barmağı boyda uşaqlara qoşulmağına bax”, yaxud, “səni gətirib bura calayanın, başımıza bəla eləyənin ata-babası gorbagor olsun, düz yuvanın quşu olsan, niyə bir adam qapını açmır, öldün-qaldınla maraqlanmır, özünü də elə dartır, dağın başına qoyur, elə bil alçaq dağları bu yaradıb, partdamış” – deyib-söylənib ürəklərini bununla da olsa soyutmağı ona görəydi, kimi abırına qısılır, sərt ərindən çəkinir, kimi heç nədən özünü nahaq qana salmaq istəmir, kimi də, doğrudan da, onu dəli, havalı hesab edib bu pisniyyət qadının sözünə, qarğışına o qədər də məhəl qoymur, ehtiyat edir, bəlkə haradasa rəhmləri gəlib uşaqların üstünə təpinənlər də tapılırdı.

lll

Son vaxtlar bayıra çox az-az çıxırdı. Qoltuğunda siçan iyi verən bir qalaq arxiv materiallarından belini əyə-əyə ağır-ağır pillələri qalxmırdı. Uşaqlardanmı ehtiyatlanırdı, axır vaxtlar düşmənlərindən daha çox qorxurdumu, ya səhhəti yavaş-yavaş pisləşməyə başlamışdı. Hərdən elə olurdu, günlərlə qapını arxadan bağlayıb evdə qalır, təkcə uşaqlar səs-küy salanda, onun adını çağırıb cürbəcür ayamalar qoşub əylənəndə, ya qapını bərkdən vurub qaçanda titrək, qansız əlləriylə yavaşca qapını aralayıb, bu neçə gündə ağappaq ağarmış dağınıq, pırtlaşıq saçlı başını bayıra çıxarıb, quyuya düşmüş kimi dərinə enmiş dəlixay, ölü qoyun gözləriylə o üzə, bu üzə boylanır, dinməzcə qapını örtürdü. Daha uşaqlara amansız qarğışlar yağdırmır, eləcə solğun, arıq üzündə ərkyana inciklik, əzab, giley-güzar, yalvarış dolu baxışlarında bədbinlik, küskünlük ürkək-ürkək uşaqların gizləndiyi künc-bucağı arayır, qəmli kipriklərinin ucunda iri yaş damlaları gilələnirdi. Aralı qapıdan vuran pis üfunət, leş qoxusu bütün dəhlizə yayılıb dalğa-dalğa evlərə dağılır, ailə-uşağı təəccüblə, ikrahla, qanlı-qanlı, sirli şübhəli bir-birinə baxmağa vadar edir, qapılar, pəncərələr bir-birinin ardınca şaraqqıltıyla açılır, şarapıltıyla bağlanır, giley, hədə-qorxu, əsəbi yanama, qışrırıq bir-birinə qarışırdı.

Get-gedə heç bayıra çıxmadı, uşaqlar qapını döyəndə əvvəlki kimi qapını aralayıb onların ardınca boylanmadı. Uşaqlar da get-gedə həvəsdən düşüb, bütün şitənmələrinin, əylənmələrinin cavabsız qaldığını görüb artıq onun qapısını döyüb qaçmırdı, eyni bir əyləncədən bezib, yorulub özlərinə yeni, daha maraqlı ayrı oyun, əyləncə axtarmağa başlayırdılar. Ancaq həmin pis qoxu çəkilmək bilmir, əksinə, getdikcə şiddətlənir, bağlı qapıdan da bütün dəhliz boyu yayılıb qonşuların evinə dolur, adamların ağ öfkəsi ağzına gəlir, çörəkləri qabaqlarında qalıb nə yeyib-içdiklərini bilmir, daha bir-birinə yox, onun mənzilinə səmt qanlı-şübhəli baxırdılar. Həmişəki kimi kimsə qapısını açmırdı, öldüsü-qaldısıyla maraqlanmırdı. Təkcə qıraqdakı mənzildəki qatlı-qırışlı, sallaq üzlü, qıcqırıb qalxmış. balatı kimi qat-qat axıb əti aşağılara tökülən, çənəsinin altında ikinci buxaq əmələ gətirən, lırt, kök bədənli sınsır qonşunun rəhmi gəldiyindənmi iki gündən bir, günaşırı ona bir qab yemək, yar-yavanlıq gətirir, yavaşca qapını döyüb ayağının altından sivişib qaçan iri, porsuq boyda pərmuda qıyıqgöz siçovulların ətürpədici çiyiltisindən, əl qalınlığında toz basmış stolun, şifonerin, kitab rəfinin üstündən, yatağın ayaq ucundan ox kimi sıçrayıb küncdə-bucaqdakı nəhəng qara dəliklərə, neçə yerdən oyuq açdıqları, dolabdan, şkafdan çox siçovul yuvasına oxşayan dolaba, şkafa soxulub indi də xarta-xart çürük taxtanı, döşəməni, şkafı gəmirib (göy gurultusuna oxşayan) adamı saymadan gurultu qopara-qopara tavanda cıdıra çıxmağından dəhşətə gəlir, təlaşla didilib cırılmış, nimdaş pərdələrə, örtüklərə; divana yığılıb, üstünə salınmış örtüyə oxşar nəyinsə arasından lopa-lopa pambığı, yunu çıxmış yuxa döşək-yorğan qalağına, şifonerdən qalanıb tökülmüş, tikə-tikə doğranıb bütün döşəməyə səpələnmiş pal-paltara (əslində onda paltarlığ qalmamışdı, tikə-tikə doğranıb cır-cındır qırığına çevrilmişdi. Vaxtilə donmu, köynəkmi, kostyummu olduğu bilinmirdi) siçovulların ovub ovuntuya çevirdiyi, rəflə bir etdiyi kitab, dəftər, kağız qırıntılarına, vaxtilə ağzı güclə bağlansa da indi yatıxıb bir kardonu qalmış iri qovluqların arasından mısıb qıyıq gözünə oxşayan soyuq, parıltılı gözləriylə onu pusan qorxunc, əcaib varlıqlara, tavandan, küncdən-bucaqdan torbalanıb sallanan, iri balıqçı toruna oxşayan (elə bil balıqçılar tor atmışdılar) hörümçək torlarına, paraşütçü kimi bu torlardan sallanıb enən qara, toxucu-sənətkar bədheybət hörümçəklərə, toz-torpaqda, qurd düşmüş çirkli qab-qacaqda eşələnən, qaçışan iyrənc dozanqurdlara baxır, beyin gicəllədən pis üfunət, leş qoxusundan, otağı doldurmuş siçovul nəcisi iyindən başı gicəllənib, özünü öyüməkdən güclə saxlayıb tələsik bayıra atılırdı. Kök qonşunun bu hərəkəti qonşuların nəzərindən qaçmır, hər dəfə onu şübhəylə süzüb: “Bah, bu boyda adamın içində bircə bu canıynan çıxdı, elə bil camaat çörəyi qulağının dibinə yeyir, bunun nəyə görə yarınıb yaltaqlanmağından xəbəri yoxdu, hamısı o evin tələsidi, indidən özünə yer edir, dəli başını yerə qoyan kimi evi öz adına keçirsin. Gör, camaat nəyə tamah salır e,” – deyib öz aralarında sözlü-sözlü pıçıldaşır, hər dəfə yanbayan qonşunun arvadı əti çimçəşirmiş kimi üz-gözünü turşudub hikkəli-hikkəli: “Vallah, onu müftə, içi dolu qızıl da versələr, bir gün də orda qalmaram. Ordakı daşa-divara çökmüş leş qoxusunu bir dəryanın suyu da yuyub aparammaz”, – az qala övkəsi ağzına gələ-gələ dillənirdi. Qadın artıq yataqdan qalxammırdı. Görünür, vaxtilə təmizkar, vasvası olduğundan yanına qoydurduğu bir vedrə marqanslı suda heysiz-gücsüz əllərini yaxalayıb nəfisi çəkməsə də qonşunun gətirdiyi yeməkdən bir loxma ağzına qoyur, heç bir dad-ləzzət duymadan könülsüz-könülsüz çeynəyir, ancaq udammırdı. Elə bil hansı qüvvəsə inadla onu geri itələyir, dişləri sözünə baxmayıb kilidlənir, çeynəməkdən, əzməkdən imtina edirdi. Ya tez-tez huşu onu tərk etdiyindən nəinki özünü, dünyanı, özüylə, dünyayla birgə ağzındakı loxmanı da çeynəməyi unudurdu.

lll

Kök qonşunun qulağı nəsə çalmışdımı, qonşuların dediyi kimi doğrudanmı niyyəti başqaydı, ancaq bir gün onun da ayağı ordan kəsildi, daha doğrusu, qadın qapını arxadan bağlayıb artıq onu da içəri buraxmırdı. Pis üfunət, leş qoxusu həmişəki kimi bağlı qapıdan da dəhlizə vurub dalğa-dalğa bütün evlərə yayılır, uşaqlar öyüyüb qusur, burunlarını tutub bu bəd, kanalizasiya qoxulu havadan boğulmamaq üçün qaçıb həyətə dağılışsalar da, bayırın təmiz havasından ürəkdolusu udmaq istəsələr də, bayır içəridən də pis leş qoxuyurdu. Yanbayan qonşunun boylu gəlini artıq iyrəncəm xəstəliyinə tutulub xəstəxanaya düşmüşdü. Camaat neçə dəfə Mİİ-yə, sanepidemiya stansiyasına şikayət etmişdi. Mİİ-nin işçiləri də hər dəfə tələsik küncdəki uzun, ləkəli masanın üstündəki qəzeti divar hörgüsünə oxşayan domino daşlarının üstünə atıb səliqəsiz, necə gəldi yığılmış qalaq-qalaq jurnallardan birini götürüb vərəqləyə-vərəqləyə soyuq, laqeyd səslə, – “yadımızdadı, gələcəyik, imkan tapan kimi mütləq gələcəyik” – desələr də, iş-gücün çoxluğundanmı, ya o məhəllənin demaqoqluğuna, qaraçılığına bələd olduqlarındanmı bunu ləngidir, başları hərisliklə nərdə, dominoya qarışıb heç cür gəlib çıxa bilmirdilər. Bu azmış kimi bir gün bütün evlərdə iri, bədheybət siçovullar peyda olmağa başladı. Gecələr xarta-xart döşəməni, tavanı, mebeli gəmirir, qiymətli pal-paltarı doğrayıb istahatdan çıxarır, hamama, mətbəxə hücum edir, radio, televizor, elektrik cihazlarını sıradan çıxarır, telefon, işıq xətlərini kəsib çeynəyir, elə bil insanlara müharibə elan edib ilk anda onların xarici mühitlə əlaqəsini qırıb bütün binadan qovub çıxarmaq, bütün binanı işğal edib, öz əbədi məskənlərinə çevirmək istəyirdilər. (Siçovullardan biri bir məktəbli oğlanın əlini necə dişləmişdisə sağ əlinin barmaqları quruyub məktəbdə yazı yazammamış, müəllim təcili həkimə göndərib, həkim iynə vurandan sonra əli açılmışdı). (Bu həmin uşaq idi, qadının qapısına ölü pişik bağlamışdı). Ancaq qanıqaralıq, dərd-bəla bununla bitmirdi. Gecədən keçmiş qadının otağından qopan vəhşi gurultu tappıltı, qab-qacaq cingiltisi, qulaqbatıran uğultu, xışıltı, danqıltı qonşuları dəli edir, elə bil qadın onun xəstəliyinə bais olan qonşuların yuxusuna haram qatmaq, onlardan hayıf çıxmaq, daim vəsvəsədə saxlamaq üçün qəsdən gündüzlər yuxusunu alıb gecələri səhərəcən əsəbi-əsəbi divarı, döşəməni döyəcləyir, tavanda nəyisə danqıldadıb gurultu qoparır, evdəki ağır şeyləri birdən-birə gecələr heysiz vücuduna gələn pəhlivan gücü, qüvvəsiylə top kimi yüngülcə götürüb, ya sürütdəyib cırıltı sala-sala belədən-belə aparırdı, belədən-belə. Bir şey vardı, qadının sağlığından nişan verən yeganə əlamətlər də elə bu əcaib, sinirləri yerindən oynadan dözülməz səsləriydi və bu əlamətlər, qadının sağ olmağı qonşulara nə qədər əzab versə də, kinlərini, hiddətlərini artırsa da, azca da olsa, onları toxdadır, həyatın, özlərinin qədrini bilməyə çağırırdı.

Camaat dözməyib, yandakı qonşunun başçılığıyla ellikcə yığışıb Mİİ-yə getdilər, qışqırıb dava, qalmaqal qoparandan, nazirliyə, şəxsən prezidentin qəbuluna gedəcəkləriylə onları qorxudandan sonra Mİİ-nin həmin iki nümayəndəsi də o vaxt gəlmiş, nə qədər qapını döyəcləsələr də, hədə-qorxu gəlsələr də açan olmadığından hirslənib qapını sındırmaq istəsələr də, lənət şeytana deyib şikayət dolu zəif, iniltili səsin haradan gəldiyinin fərqinə varmadan, ya qulaqlarının səsə düşdüyünü zənn etdiyindən, yoxsa, bu səsi heç eşitmədən hirsli-həyəcanlı çıxıb getmişdilər. Aradan üç gün keçmiş uzun dava-dalaşdan sonra könülsüz, candərdi gələn həmin nümayəndələr bu dəfə öz xoşlarıyla gəlmiş, yanlarıyla cavan, şeşə bığlı, qırmızısifət, yöndəmsiz bir milis zabiti də gətirmişdilər. Zabitin bığının bir tərəfi o birindən yuxarı dayandığından elə bil sifətinin o tərəfi də yuxarı dartılmış, ona görə sağ gözü bərəlmiş kimi görünür, elə bil nəyəsə iztehza ilə gülümsünür, təəccüblənirdi. Nümayəndələrin birinin əlində nazik, qara meşin qovluq, o birinin əlində mismar çıxarana oxşar nəsə qaralırdı. Yanbayan qonşu onların gəlişini qabaqcadan bildiyindənmi, ya sırf təsadüf üzündənmi üçünü də dəhlizin başında qarşılayıb hörmətlə qadının qapısınacan ötürmüş, gələnlərlə birkə bir-bir qonşuları danışdırıb, nümayəndənin əlindəki dəftərə nəyəsə qol çəkdirib, bu dəfə inamla, qəti addımlarla yenidən qadının mənzilinin qabağına gəlmişdilər. Yenə inadla qapını döyüb səs eşitməyəndə bu dəfə həqiqətən qapını sındırmağa cəhd etmiş, bu baş tutmayanda yekəpər milis zabiti gendən gəlib nəhəng qaya tək özünü ona çırpanda qapı azacıq aralanmış içəridə nəsə şaqqıltıyla yerə tökülüb küt, yumşaq səs çıxarmış, bu gələnləri açıq-aşkar təəccübləndirmişdi. Çünki şeylər elə bil döşəməyə yox, səsudan yumşaq, nəyinsə üstünə düşmüşdü. Birtəhər eymənə-eymənə qapının dalına yığılmış stol, stul, divanı çətinliklə geri itələyib burunlarını, ağızlarını tuta-tuta bir-birinin ardınca ehtiyatla içəri keçəndə lap çaşıb qalmış, bir anlıq özlərini itirmişdilər. Tavanı-divarı, bütün otağı sıx hörümçək toru tutduğundan elə bil otağa qatı duman çökmüş, hər şey, şifoner, kitab rəfi, televizor, divan, dolab ölçüsünü, formasını itirib, qatı dumanın içində itib, ya tutqun, qəribə xəyal, qaraltı kimi güclə seçilib bayırdan düşən işıqla ölçülü qara xətt, cizgi, siluetlər şəklini alır, nə olduğu bilinmirdi. Otağın lap baş tərəfində, taxtda, üstünə narın toz qatı çökmüş, boz, ətürpədici nəsə sısqa çubuq kimi içərisində şişmiş siçovul meyidi qaralan marqanslı su qoyulmuş vedrənin qırağına əyili qalmış, tutqun, boz, sarı-qırmızımtıl ləkələr düşmüş, aşmalanmış balıncdan, yorğan, döşəkdən toyuq tükü, pambıq, yun kilkələri, tikə-tikə doğranmış cır-cındır qırıqları yataq boyu səpələnmiş, elə bil külək vurub tən ortada təpə kimi topalanıb qalaqlanmışdı. Ayaqlarını ustufca xışıldayan yumşaq, qalın, narın toz qatına, paltar cırığının, döşəməyə səpələnib toz-torpağa qarışmış kağız qırıntılarının, ovuntularının üstünə basa-basa, elə bil hörümçək paraşütlərindən qəribə bir aləmə, yad planetə enmiş kosmonavtlar tək sanki çəkisizlik şəraitində ehtiyatla yeriyir, bu dəqiqə müvazinətlərini itirib uçuruma, kosmik boşluğa yuvarlanacaqlarından qorxub əsəbi-əsəbi əllərinin dalıyla üz-gözlərini tutan, qollarına, bədənlərinə sarmaşıb-dolaşıb elə bil onları sıxan, nəfəslərini təngidən, vaxtilə xilaskarları, indisə həyatları üçün təhlükə mənbəyi olan bu ipək paraşüt iplərini – sıx hörümçək torlarını qırıb, sıyırıb atmaq, tora düşmüş balıq kimi, sərhədi keçmək istəyən casus təki ümidsiz bir cəhdlə kələf kimi bədənlərinə ilişib qalmış bu cərəyanlı torlardan qurtarmağa, azadlığa, asudəliyə can atırdılar. Qonşular dəhlizin ayağında baş-başa verib, kimisi yaylığının ucuyla ağız-burnunu tutub, üz-gözünü qırışdırıb qorxu, heyrət dolu dərin maraqla yarıaçıq qapıdan tozlu-dumanlı alaqaranlıq otağa boylanır, əlləri üzlərində ayaqlarının birini götürüb, birini qoyurdular. Təkcə qıraqdakı kök, lırt bədəninin, qolunun əti qat-qat axıb tökülən, yenicə, püskürən palçıq vulkanları xatırladan qonşu onların arasında yoxdu. Kök bədəniylə balaca otağında, pəncərənin qabağında kətildə yayxanıb oturub, bütün çərçivəni tutub tər-su içində güllü yaylığıyla qızarmış nəmli gözlərini silirdi.

Aradan üç-dörd gün keçmiş, yanbayan qonşu qadının yeddisi çıxmamış (daha doğrusu, onun üçün məclis qurub üç-yeddi keçirmirdilər. Çünki nə rəhmətə gedən kimi rəhmətə gedən idi, qüsl verib, üstündə Quran oxutdurub dəfn edəydilər, molla camaata üç-dörd-yeddisi, qırxı haqqında xəbər verəydi, nə qəzaya düşənə oxşayırdı, heç olmasa bir əzasını tapıb ondan nişanə kimi bu əzaya əsaslanıb yas keçirəydilər, ehsan verəydilər. Bir də dostu-tanışı, qohum-qardaşı, simsarı olmayan, keçmişi şübhəli, əsəb-nəsəbi bilinməyən bir adama kimin ürəyi yanacaqdı yas keçirsin, ehsan versin) onun otağını təmizlətdirib, köhnə mebellərindən tutmuş, nəyi var maşınla şəhərin qırağındakı zibilliyə daşıtdırıb, orada od vurdurub, yandırıb aradakı divardan qapı açıb öz otağına qatanda, yaxşıca təmir etdirib düzəltdirəndə heç kim buna təəccüblənmədi, elə bil bu, belə olmalıydı, hələ qonşu kecikmişdi. Təəccüblü, müəmmalı qalan qadının həyatı kimi ölümüydü. Qadın o ağır şeyləri ölüm ayağında niyə qapının dalına yığmışdı. Doğrudanmı, kimlərdənsə şübhələnir, kimlərləsə düşmənçiliyi varmış, kimlərinsə gəlib qapını sındırıb gec-tez onu öldürəcəyindən qorxurmuş. Ya havalanıb gecəylə qaçacağındanmı ehtiyatlanıb qabaqcadan özü öz tədbirini görmüş, böyük bir təhlükənin qabağını öncədən almaq istəmişdi. Bir boşqabı götürməyə heyi olmayan bir adam pəhlivan gücü çatmayan o ağır şeyləri necə sürütdəyib qapının dalına yığa bilərdi. Ətürpədici o yataq onunkuydumu? Əgər onundursa, bəs qadın hanı? Əgər onun deyildisə, bəs qadın nə vaxt, necə otağı tərk etmişdi? Qulaqları şəklənmiş qonşuların bundan xəbəri olmamışdı! Ayağa durmağa belə heyi olmayan ağır yataq xəstəsi bu halında, soyuqda, qiyamətdə hara gedə bilərdi, necə gedərdi ümid yeri kimi kimə üz tutardı. Köhnə bürcmü birdən-birə öləziyən yaddaşında gün kimi aydınlaşmış, dərdini, çarəsini ilk gündən əlini üzdüyü həkimdə, dava-dərmanda yox, şirin, kövrək xatirələrinin yatdığı o mərhəm bürcdə tapacağına inandığından o bürcmü hansı qeyri-adi qüvvəyləsə bütün bədəniylə ona dartılan o qadını uzaqdan-uzağa özünə çəkmiş, bir-biriylə birləşib qovuşmuşdular. Ya artıq ölümün başının üstünü kəsdirdiyini duyduğundan kimsəyə bel bağlamayaraq ölüm ayağında özünü ruh kimi səssiz-çəkisiz, kimsənin gözünə görünmədən qaranlıq döngə dalanlarla köhnə qəbiristanlığa üz tutmuş, özü özünümü dəfn etmişdi. Qadın əgər, doğrudan da, otaqdan getmişdisə, o ağır şeyləri necə qapının dalına qoymuşdu. Bunun üçün gərək o iki adam olaydı. Biri çıxaydı, o biri həmin şeyləri yenidən sürütləyib qapının dalına yığaydı. Onda səs-küyə, tarap-turupa qonşular dəli olub hövüllü-hövüllü bayıra daşdanmazdılarmı. Ya bunu ancaq gözəgörünməz ruh mələk edər, sehrkar, tilsimkar bacarardı. O pis üfunət qoxusu, quduz siçovullar necə olmuşdu birdən-birə yoxa çıxmışdılar. Onu sinirib axırına çıxan, vaxtilə sümüklərinə də yerikləyən o siçovullardamı yaşayırdı, indi o, siçovullarlamı getmişdi, öz otağından çağdaş, vəhşi yüzilliyin açı faciəsi kimi. Elə bil qonşuları qorxuzub çaş-baş salmaq, ömürlük xofda, vahimədə saxlamaq, son anda həyatın puçluğunu, faniliyini bütün əyaniliyilə göstərmək üçün görk kimi yatağına bir qalaq əcaib, tükürpədici cır-cındır yığını qalayıb, sanki ruh olub uçub-gedən, cəsədisə əzəli varlığına, toz-torpağa, heçliyə çevrilmiş o qadın sağlığında nə əməlin yiyəsiydi. Doğrudanmı, vaxtilə saf, çılğın qəlbli, yerlə-göylə əlləşən, qanun-qadağa, ölçü-çərçivə bilməyən qızğın, ehtiraslı bir şairmiş o talesiz, bədbəxt, havalı insan. İsa kimi aramsız, əzab, işgəncə, təhqir, tənədən sonra müqəddəsləşib göylərə uçmuş, görk kimi o toz-torpaqdan, heçlikdən savayı özündən heç bir nişanə qoymayıb getmişdi.

Qonşuları indi keçmişin qanqaraldan, ürək bulandıran hadisəsi, inciklik, giley-güzar, pis üfunət, leş qoxusu, quduz siçovullar yox, bu qəribə, macəra düşündürür, xofdan-vahimədən bütün bədənləri tir-tir əsə-əsə özləri də gözləmədikləri təəssüf, xəcalət, peşmançılıq hissi, acı üzüntü ağır daş kimi ürəklərinin başından basıb əzir, elə bil bu neçə ildə nə qədər əlindən dad çəksələr də, haradasa üz-gözləri öyrəşdiyi doğma bir adamın, ya vərdiş etdikləri, bəlkə də əyləndikləri xoşagəlməz bir tamaşanın müəmmalı yoxluğuna ürəkdən ağrınıb, eymənib bu neçə gündə özlərinə gələ bilmir, elə bil o müəmmalı, havalı qadın onları onsuz da bildikləri bir şeyə də, talenin hökmünə, ölümün çox da uzaqda yox, qaşla göz arasında olduğuna bir daha inandırdığından əl-ayağa düşüb sağkən ölümdən sonrakı həyatlarını yaşayırdılar. Elə bil qadın sağlığında onların həyata çevirdiyi üzlərini indi güzgüdəki əksi kimi yoxluğa, heçliyə çevirmişdi.

Əli HƏSƏNLİ

525-ci qəzet.- 2010.- 3 iyul.- S.28.