“Səhnədə ləçərlik eləməyi özümə rəva bilmərəm”

MEHRİBAN ZƏKİ: “BƏZƏN MƏNƏ “MƏSLƏHƏT GÖRÜRLƏR” Kİ, BİRİNƏ GET, UŞAQ DOĞ, SONRA AYRILARSAN, ANCAQ MƏN BU MƏNTİQİ HEÇ CÜR ANLAMIRAM”

– Gəlin söhbətimizə yaradıcılığınızdakı yeniliklərdən başlayaq.

– Bir müddət öncə, rus yazarı Anton Çexovun “Vanya dayı” əsəri üzərində işləyirdik. Ancaq bir sıra məişət problemləri, həm də istilərin düşməsi səbəbindən məşqləri müvəqqəti dayandırmışıq. Əslində həmin əsəri tam yox, ondan parçaları məşq edirik, sanki yubileyə hazırlaşırıq. Hadisələrə görə, dörd aktyor əsərdən göstərəcəkləri parçanı seçirlər. Məşq zamanı aktyorların öz həyatlarında, yaşamlarında, gündəmlərində olan hadisələrin “Vanya dayı”dakı hadisələrlə səsləşməsi göstərilir. Yəni, əsərdəki əyalət insanının, əyalət ziyalısının taleyi ilə əyalət aktyorlarının taleyi, qədəri uzlaşır. “O və Onlar” adlanacaq bu tamaşanın həm pyes, həm də səhnə müəllifi Rüstəm İbrahimbəyovdur. Məndən başqa daha üç aktyor məşğuldur bu tamaşada – Fəxrəddin Manafov, Yuri Baliyev, Mələk Abbaszadə.

– Bu tamaşa, çox güman ki, noyabr ayında Bakıda keçiriləcək Çexov festivalına hazırlıqdır...

– Birbaşa olaraq. Ciddi hazırlaşırıq bu tamaşaya. “Vanya dayı” əsərilə bağlı çox sayda materiallar toplamağa çalışıram, internetdə olan tamaşaları, filmləri yükləyib həm özüm baxmışam, həm də akytor yoldaşlarıma göstərməyə cəhd eləmişəm.

– Sizdən fərqli olaraq, əksər aktyorlar, rejissorlar özlərindən əvvəlki quruluşlara, oyunlara baxmaqdan çəkinirlər. Hansısa aktyorun ifası və ya rejissorun quruluşunun təsiri altına düşməkdən, nəticədə öz fərdi oyun tərzini, daxili imkanlarını üzə çıxarmamaqdan ehtiyat edirlər. Siz özünüz, istəmədən də olsa, belə plagiatlığa yol verməkdən qorxmursunuz ki?

– Yox, mən plagiatlığa yol verə bilmərəm. Bəlkə gənc, püxtələşməmiş zamanımda ola bilərdi. Ancaq 20 ildən çoxdur ki, teatr səhnəsindəyəm. Və bu illər ərzində artıq özümün “məni”im formalaşıb. Digər tərəfdən mənim çox güclü Vaqif İbrahimoğlu məktəbim var. Vaqif müəllimdən aldığım sənət tərbiyəsinə görə, aktyor beynilə düşünməyi bacarmalıdır. Qeyri-təvazökarlıq olsa da, mən, beyinlə düşünən, beyinlə işləyən aktyorlardanam. Digər tərəfdən, konkret quruluşa, bir ifaya baxmıram ki, kiminsə təsiri altına düşüm. Mən peşəkar nöqteyi-nəzərindən yanaşıram, ifa tərzlərinə baxıb analiz edirəm. “Əsəri hansı aktyor, hansı rejissor daha dəqiq duya bilib” sualına cavab axtarıram. Bu mənim üçün bir növ maraq, idman azarıdır. Yəni, bu məqamda mən aktyor-araşdırıcı mövqeyində dayanıram.

– “İbrus” teatrında tamaşalar nə qədər maraqlıdırsa, repertuar baxımından bir o qədər kasıbdır. 2001-ci ildən – yarandığı dövrdən bu yana teatrda cəmi 5 tamaşa səhnələşdirilib. Belə olan halda illərlə eyni tamaşada, eyni rolu oynayan sənətçi üçün “Aktyor daima öz üzərində işləməlidir” deyimi öz qüvvəsini itirmiş olmur ki?

– Düzdür, başqa işlərlə məşğul olmaq, yeni obrazlar yaratmaq ehtiyacım var. Ancaq bunu həll etmək mənim əlimdə, ixtiyarımda deyil. Rüstəm müəllimin işləri yalnız bu teatrla, bu məmləkətdə məhdudlaşmır. Başqa ölkələrdə, başqa işləri də olur. O üzdən bir aktrisa kimi bacardığım qədər öz üzərimdə işləyirəm.

– Eyni rolda fərqli tərəf müqabillərilə oynamaq sizin öz oyununuza təsir göstərirmi? “İvan Buninin sonuncu döyüşü” tamaşasında Bunin rolunun ifaçıları Fuad Poladov və Yuri Baliyevlə duetinizdəki fərqləri buna misal göstərmək olar.

– Bəli, tərəf müqabillərindən çox şey asılıdır. Məsələn, tamaşa haqda yazdığınız resenziyada öpüş səhnəsinin Fuad Poladovla canlı, səmimi, Yuri Baliyevlə isə imitasiya, süni xarakter aldığını vurğulamışdınız. Bəlkə də belədir, ancaq hər şey məndən asılı deyildi. Mən həmin parçanın səmimiyyətinin itirilməməsi üçün Yuri Baliyevə fərqli, maraqlı gedişlər təklif etdim. Onlardan biri də bu oldu ki, tutaq ki, məni öpməsi üçün dodağımı uzadıram, o isə mənim alnımdan öpür. Zənnimcə, bu, üzümüzü yana çevirib öpüşürmüşük kimi imitasiya etməkdən daha səmimi alınardı. Ancaq Yuri Baliyev bu parçada, görünür, “özünü tapa bilmədi”.

– 2006- ci ildə Akademik Milli Dram Teatrına dəvət olundunuz. Ancaq ilk oynadığınız “Füzuli və Əsmər” mənzum məhəbbət dramından sonra həmin teatrdan sözün birbaşa mənasında qaçdınız...

– Hə, qaçdım. Zənnimcə, hər bir insanın özünün məkanı olmalıdır. Akademik Milli Dram Teatrı isə mənim məkanım deyildi. Orada özümü rahat, “öz qabımda” hiss eləmədim. Ümumiyyətlə, az öncə də qeyd elədim ki, mən başqa teatr məktəbində tərbiyə almış aktyoram. “Yuğ” teatrının yetirməsiyəm, Vaqif İbrahimoğlu məktəbindən çıxmış aktyoram. “Yuğ”un aktyor məktəbi fərqli poetikada, qeyri-psixoloji teatr estetikasında qurulub. Akademik Milli Dram Teatrınınn poetikası, estetikası isə “Yuğ” teatrının metodologiya olaraq teatr poetikasından tam fərqlənir. Konkret “Füzuli və Əsmər”ə gəlincə, rejissor Mərahim Fərzəlibəyov tamaşanı sırf “Yuğ” teatr poetikasında qurmuşdu. Baletmeyster Rəfiqə Axundova tamaşanın plastik həllini poeziya dililə və ya poeziyanı plastika dilində həll etmişdi. Lakin nə rejissorun, nə də baletmeystrin verdiyi quruluşun poetikasını tamaşada rol alan əksər aktyorlar duya bilmədilər. Çünki, bu poetika onlar üçün yad idi, onlar bunu bilmir, buna hazır deyildilər. Mərahim Fərzəlibəyov isə aktyora hər detalı başa salan, xırdalıqlarına qədər işləyən rejissor deyil. O, sadəcə olaraq səhnəqrafiyanı, tamaşanın ümumi fakturasını çox gözəl şəkildə qurmuşdu.

– Akademik Milli Teatrının fərqli məktəb olması sizin üçün kəşf olmadı axı. O sənət ocağının fərqli poetik, estetik göstəriciyə malik olduğandan zatən xəbərdar idiniz.

– Mərahim müəllim bu tamaşaya, bu rola məni dəvət eləyəndə təbii ki, bildiklərimi, kobud desəm, qabımda olanları bilirdi. Və o özü də sanki bunlara köklənməyə cəhd elədi. Hətta dedi “sazı da götür, Füzulidən bir qəzəl oxu”. Amma mən imtina elədim, çünki onsuz da tamaşa sonunda seyrçilər anlayır, düşünürdülər ki, “Mehriban gəlib burda “Yuğ”çuluq eləyir”. Bu birbaşa belə anlaşılmasın deyə, mən çox şeylərdən imtina etdim. Buna rəğmən o zaman bir çox tənqidçilər də dəqiqliklə vurğuladılar ki, “tamaşanın yükünü Mehriban daşıyır”. Bayaq da qeyd elədim ki, mənim və “Azdrama”nın aktyorlarının keçdiyi fərqli teatr məktəbi tamaşada vəhdət yarada bilmədi.

Digər tərəfdən Mirmehdi Seyidzadənin bu əsəri Füzuli dühasına uyğun ovqatda yazılmış bir əsər də deyildi axı. Bu, daha çox məktəbli yaşında qavrayışa ünvanlanmışdı.

– Tamaşanı oynadıqdan sonra anladınız bunu?

– Yox, əsərlə ilk tanışlıqdan anladım.

– Ancaq yenə də bu tamaşadan, bu rolda oynamaqdan imtina etmədiniz...

– Mən hansı əsasla, nə haqla imtina edə bilərdim? Dövlət teatrında çalışan aktyorun roldan imtina eləməyə ixtiyarı yoxdur.

– Dövlət teatrında çalışan və dəfələrlə roldan imtina edən çox sayda aktyor adı sadalaya bilərəm.

– Roldan o aktyor imtina eləyə bilər ki, uzun illər həmin teatrda işləsin, artıq müəyyən avtoritet qazanmış olsun. Akademik Teatra mənim kimi yeni gəlmiş bir aktrisanın elə ilk dəfədən roldan imtina eləməsi etik baxımdan doğru olmazdı. Mənim qətiyyət göstərdiyim sadəcə bir məqam oldu: heç bir tamaşaya “vvod” olunmayacağam (hazır tamaşaya aktyorun sonradan əlavə olunması –S.B.). Çünki mən heç bir tamaşada yamaq olmaq istəmirəm. Tamaşanın ilk hazırlıq mərhələsindən mənim payıma düşən rolu, obrazı öz içimdə yetişdirmək istəyirəm. Sağ olsun teatr rəhbərliyi də mənim bu istəyimi anlayışla qarşıladı.

– Deməli, əsas gediş səbəbiniz özünüzü yad məkanda hiss etməyiniz oldu...

– Yox, bəlkə də qalardım. Əgər “Azdrama”dakı ürəkbulandırıcı konfliktlər, intriqalar olmasaydı. Bunların yonunda yaradıcılıq son plana keçmişdi. Nə qədər uzaq qalmağa çalışırsansa, olmur, zamanla bu, bilavasitə sənə də toxunmağa başlayır. Ona görə artıq dözə bilmədim, başımı götürüb qaçdım.

– “Yuğ” Teatrının yetirməsi olduğunu dediniz. Ancaq orda da qalmadınız. Düşünmürəm ki, bu teatrdan da gedişinizə səbəb konfliktlər, intriqalar olsun. Çünki, bildiyim qədərilə “Yuğ”da belə şeylər yolverilməzdir...

– “Yuğ”dan gedişim sırf məişət problemlərindən dolayı oldu. Paralel olaraq “İbrus”da da işləyirdim. Elə bir məqam çatmışdı ki, “Yuğ” teatrının məşqlərindən yayınmalı oldum. Təbii ki, “İbrus”dakı işimdən dolayı. Ancaq buna məcbur idim. Həmin ərəfədə həqiqətən də çox çətin anlar yaşayırdım. Təsəvvür edin ki, qalmağa, yaşamağa bir küncüm yox idi. Təbii ki, Vaqif müəllim bütün bunlardan xəbərdar deyildi. Mənsə utandım dərdimi onunla bölüşməyə, problemlərimin həlli üçün növbəti dəfə ondan möhlət istəməyə. Vaqif müəllim isə elə insandır ki, uzağı iki dəfə xəbərdarlıq edə bilər. Üçüncü dəfə dedi ki, “ərizəni yaz, çıx”. Gözümün yaşı axa-axa teatrdan getməyə məcbur oldum.

– Səhnədə, rolda sizin üçün hər hansı bir senzura varmı?

– Var. Səhnədə ləçərlik eləməyi özümə rəva bilmərəm. Məsələn, “Ağəz, cıraram ee, səni” və s. bu kimi vulqar ifadələri heç vaxt işlətmərəm.

– Heç vaxt şəxsi həyatınız haqda danışmırsınız. Özünüzlə bağlı sirliliyi qorumağı çalışırsınız, yoxsa ...

– Düşünmürəm ki, mənim şəxsi həyatım kiməsə maraqlı olsun. Siz niyə öz şəxsi həyatınız haqda yazmırsınız?

– Çünki, sənət adamından fərqli olaraq jurnalistin şəxsi həyatı heç kimə maraqlı deyil.

– Şəxsi həyatım haqda nəyi bilmək istəyirsiniz?

– İndiyədək danışmadıqlarınızı...

– İllər öncə, dəfələrlə ailə qurmaq imkanım olub. Ancaq o vaxt düşündüm ki, hələ vaxtı deyil, bütün gücümü, diqqətimi sənətimə ayırdım. Ancaq buna rəğmən karyerist deyiləm. İndi də imkanım var ki, məni sevən, mənə dəyər verən insanı həyatıma daxil edim. Əqlim buna razı olsa da, hisslərim qarşı çıxır. Mənsə, həmişə hisslərimin səsini dinləmişəm və belə də yaşamışam. Bəzən mənə “məsləhət görürlər” ki, birinə get, uşaq doğ, sonra ayrılarsan, ancaq mən bu məntiqi heç cür anlamıram. Ümumiyyətlə, bu cür stereotiplər mənim düşüncəmə ziddir. Uşaq axı oyuncaq deyil ki, onun taleyini öz kaprizinə qurban verəsən. Sabah böyüyəndə atasını soruşacaq, ona nə cavab verim? Deyim, “kefim ayrılmaq istədi, mən də ayrıldım?!”.

– Hər ailə quran cütlük mütləq xoşbəxt olacaq, heç vaxt ayrılmayacaq deyə bir qayda da yoxdur...

– Təbii ki. Ancaq sırf uşaq xatirinə ailə qurmaq, bunu öncədən planlamaq mənlik deyil. Uşaqları hədsiz dərəcədə çox sevirəm. Mənə canımdan da əziz olan bacımın övladlarını hər gördüyümdə duz kimi yalayıram, hədiyyələrlə, nəvazişimlə onlara sevgimi göstərirəm. Ancaq hər şeyə rəğmən ailənin stereotiplər, qınaqlardan qurtulmaq xatirinə qurulmasının əleyhinəyəm.

Sevda BABAYEVA

525-ci qəzet.- 2010.- 3 iyul.- S.18.