Nəşrlərdə kənara qoyulmuş mətbu əsərləri

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Milli iftixarımız Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 125 illiyi tamam olur. Bu tarixi xalqımız milli bayram kimi qeyd edəcəkdir. Hazırlıq işləri artıq başlanmışdır. Üzeyir bəyin, onun zəngin irsinin pərəstişkarı kimi mən də, neçə ildir ki, bu dahi şəxsiyyətin yaradıcılıq irsini, xüsusilə bu vaxtadək olan nəşrlərdə kənara qoyulmuş, hətta heç yerdə adı belə çəkilməyən mətbu əsərlərini aramaqla məşğulam. Hələlik 1904–1917-ci illərdə dövri mətbuat orqanlarında dərc olunmuş 150-dən artıq əsərini toplamış, onları ərəb əlifbasından müasir əlifbaya çevirmişəm. Bu əsərlərlə oxucuları “525-ci qəzet” vasitəsilə tanış etmək istədim.

NƏ HALDAYIZ

Əlan bütün Rusiyada bilümum və bizim Qafqazda bilxüsus hər bir millət Dövlət dumasına hazırlaşır. Hər millətin içində törəmiş firqələr bu saət böyük bir təlaş içindədirlər. Onlar ciddi-cəhd ediyorlar ki, öz içlərindən birisini dumaya üzv təyin etdirə bilsinlər. Bunun üçün öz tərəflərinə bir çox adam cəlb etməklə, yaxud digər bir mütabiq məsləkli firqə ilə birləşməklə kəsbi-qüvvət etmək istiyorlar ki, məsləklərinə müğayir və müxalif olan firqələrə qələbə edib, onların adamlarını üzvlük mənsəbindən məhrum etsinlər.

Qərəz bu gün hamı çalışıyor. Yalnız bir çalışmayanlar-biz Qafqaz müsəlmanlarıyız. Biz çalışmıyoruz və görünür ki, dumaya-filana bir o qədər əhəmiyyət vermiyoruz. Bizim firqələrimiz doğrudan da varsa, özlərini oraya-buraya atıb millət üçün “nicat yolu” arıyorlar. Amma qarıxıb başdan çıxdıqlarına görə Dövlət dumasının güşadından ibarət olan böylə bir ziyadə əzimi görmüyorlar. Və o caddəyə qədəm basıb irəliləməgə şitab edən qomşuların və əğyarın səs və sədalarını eşitmiyorlar. Və onların fikir və qəsdlərini bilmiyorlar. Və guya dumanın nə olub, nə olmadığını da anlamıyorlar.

Amma bununla belə millət üçün “Nicat yolu” arıyorlar. Millət dəxi təbii olaraq o ləvazimatdan bixəbər qalıb xoruz mirvarid danəsinə baxan kimi o da Dövlət dumasına öyləcə baxıyor.

Kənd əhalilərindən ibarət olan “aşağı sinfin” bir tərəfdən cahili-mütləq olduğuna görə və digər tərəfdən də aclıq, yoxsulluq və quldurluq hökmü-bəlalara başı qatışıq olduğuna binaən və o biri tərəfdən də millət üçün “nicat yolu” arayan firqələrin həmiyyətsizligi sayəsində Dövlət duması xüsusunda heç bir məlumatı yoxdur və ola bilsin ki, indiyə qədər Dövlət dumasının adını da eşitməyiblər. Halbuki, kənd və yer (ağrar yasa) məsələsi Dövlət dumasının ən mühüm və hamıdan artıq diqqət və bir tez zamanda həll edilməgə şayan olan məsələdən biridir.

Əksəri şəhər əhalilərindən ibarət olan “orta sinif” və ya ticarət və sənət ilə məşğul olan “əsnaflarımız” Dövlət dumasının mənasını, əhəmiyyətini anlamaqda kəndlilərdən qoçaq degildirlər. Onlar öz sövdələrinə, alış-verişlərinə məşğuldurlar. Və Dövlət dumasına layiqli üzv seçmək qeydində olmağı və böylə “obrazovanni” işləri öz “böyüklərinə və rus işlərindən başı çıxanlara” həvalə edib özlərini bu cürə işlərə qatmağa layiqli bilmiyorlar.

“Yuxarı sinifimiz” isə bilaşəkk və şübhə hər bir siyasi işlərdən müttəle və bixəbər adamlardan ibarətdir. Amma bunlar dəxi bu zəmanəyə heç bir əhəmiyyət vermiyib ətalət və kəsalət ilə iş görürlər. Öz aralarından Dövlət dumasına layiqli bir adam hazırlamaq əvəzində bunlar bu xüsusda əllərini ağdan –qaraya vurmuyub Allah bilir ki, nəyə müntəzirdirlər və nəyə arxayındırlar.

Bain həmə vəqtin yavuqlaşdığını və sair təbəqələrin sürətlə işləmələrini hamıdan yaxşı bunlar görürlər. Əgər işləri bu gunə ətalət üzrə getsə və bununla belə Qafqazdan dumaya müsəlman vəkili göndərmək bizə də qismət olsa, o surətdə ancaq öz ədədimizin artıqlığına şükür etməliyiz. Doğrudan da, bizi dar yerdən çıxaran, dəstrəst olan çox vəqt bizim ədədimizin artıqlığı olur. Sair xırda taifələr ciddi işləmək, çalışmaq ilə özlərinə haqq qazandıqda, biz çox vəqt öz ədədimizin artıqlığı ilə haman həqqə malik oluruz. Böylə ki, əgər əhyanən ədədimiz sairlərinkindən əskik olsa idi, biz çoxdan ayaq altında itib batmışdıq. Çünki, hər bir surətdə görünür ki, ümummillət yolunda çalışmaq və mənafei-ümumiyyəni mühafizə etmək kimi ümumi el işlərində heç bir sinfimizin bacardığı yoxdur. Sairlər qan töküb, can vermək ilə öz millətləri üçün həqq qazandığı halda, biz bizə verilmiş həqq və müsaidələr ilə də nəfbərdar olmaq istəmiyoruz...

Halbuki, indiyə qədər bizim cəmaətimiz bu azadlıq hərəkatının bilümum və Dövlət dumasının bilxüsus mənasını, həmiyyət və lüzumini bilməli idi. İndi də Dövlət dumasına layiqli və etibarlı üzv hazırlamaq və indidən haman üzvləri təyin etmək işləri qurtarmış olmalı idi. Və o üzvlərin bilaşəkk və şübhə, üzv seçilib Peterburğa getməkləri təmin edilməli idi. Və haman üzvlər dəxi öz məbusluqlarından arxayın olub, bu aralıq vəqtilə də istifadə etmək üçün məramnamələrini xəlqə bəyan etmək və xəlq tərəfindən lazım görülən dəstürəməllərə qulaq asmaq işlərilə məşğul olmalı idilər.

Təsəlli üçün demək olar ki, bu gündən başlanıb sürətlə iş görülsə, indi dəxi bu o qədər gec degildir. Bu bir ayın və ya ayyarımın ərzində cəmaəti bir qədər başa salmaq və layiqli üzv seçib dəstürüləməllər hazırlamağa təhrik və təşviq etmək hər bir firqə üçün mümkündür. Lakin bizim firqələrin bu işə qeyrətlə qədəm qoyacaqlarına zamin olmaq çətindir və dərd də orasıdır. Hər halda görüyoruz ki, axır ki peşimançılığın acı səmərələrini dadmaq məcburiyyəti bizim üçün uzaq degildir.

Hər nə isə, indi dəxi əcələ ilə işə şüru etmək lazımdır. Dövlət duması intixabatına şüru etməgə Bakıda beş-altı gün qalıb, bu günlərdə yatsaq əsil binanı əldən buraxıb, sonra dəxi işə qarışmaqdan bilmərrə məhrum olarıq.

Üzeyir

“İrşad”, 14 yanvar 1907, №10

müttəle-məlumatı olan

TƏƏSSÜF

Bu məndən ötrü təcrübə olmuş bir həqiqətdir ki, biz müsəlmanlar hər nə bir böyük, ya balaca iş görürüz, həmişə axırda natamam və nöqsanlı bir şey çıxır. İndiyə qədər biz müsəlmanlardan öylə bir iş çıxmıyıbdır ki, ona mükəmməl deməgə həqqimiz olsun. Doğrudur, bir işi birdən-birə ikmaliyyət dərəcəsinə yetirmək çətindir. Bunun üçün vəqt və zaman lazımdır. Amma bizim işlərimiz nə qədər vəqt sərf olunacaq olunsun, iləri getməyib haman bir halda qalan işlərdəndir. Bunun dəxi səbəbi vardır ki, burada söyləməgi özümə fərz biliyoram. Biz müsəlmanların hər bir bədbəxtligimizə bais olan ümumi bir halımız vardır ki, onu özümüz iqrar edərək “ətalət və bətalət” namilə təsmiyə etmişik. Bu hal, doğrudan da bizim qismətimizdir. O, bizdən ötrü bir “rutina” çəlpəşik bir zəncir olub əl və ayağımıza dolaşıyor və bizi tərpənməgə qoymuyor. Bizim ətraf və ehzaməmizdə hərəkətlər, cünbişlər, cuşlar vüqu bulub qiyamətlər qoparıldığı vəqt biz qalıb biruh olub məst qalıyoruz, heç tərpənmiyoruz. Lakin hələ bu azdır. Ətalət və bətalətdən savay, bizim özgə bir xasiyyətimiz dəxi vardır ki, o da bizim bədbəxtligimizi iki qat ediyor.

O da ətalət və bətaətə bilkülliyyə zidd olan müvəqqəti əsəbi bir hərəkət, mərəz bir cünbüş və cuşdır ki, onu dürüst ifadə etmək üçün münasib bir söz bilmiyorum. Bu hərəkət və bu cünbüşün səmərəsizligi və hətta zərəri ondan dolayı olur ki, onları icra etmədən qabaq ətraflıca fikir və mülahizədən qaçıb, bu zəhməti özümüz üçün artıq biliriz. Yəni icrasını birdən-birə lazım gördügümüz işin tərzi-icrasını və ondan təvəllüd edə biləcək nəticələrini pişəzvəqt nəzəri-etibarə almıyıb, bundan fikir və mülahizə işə soxuluruz və bədihidir ki, bu tərz ilə icra edilmiş işdən əksər ovqat peşimançılıqdan savayı heç bir səmərə hasil edəmmiyoruz. Və hər bir işimizin nəticəsində bu zərbül-məsəl münasib məqam olur ki: “dəvə durdu dam yıxdı”. Bundan sonra buyur, yıxılmış damı yenidən təmir edə bil!

Ayrı-ayrı hər bir müsəlmanlarımızın tərzi-hərəkəti böylə olan kimi bu son vaqtlar təşəkkül və tərtib etmiş firqələrimizin əməlləri dəxi bu gunədir. Və o səbəbdəndir ki, biz bu üç-dörd ilin ərzində islahat cəhətincə demək olur ki, heç bir təbdil və təğyirata uğramıyıb “əski hamam, əski tas” hökmünə tabe olmuşuq. Bizim axırıncısı bisəmərə qalan-nümayişli hərəkətimizi müşahidə edən əcnəbilərin mədh və təhsinləri əbəs yerə başımızı gicələndirib, əqlimizi zay etməsə gərək. Zahirdə tərəqqicuyanə görünən hərəkat və əfalımız batində zəhmət bisəmərədir, çünki, təkrar ediyoruz ki, bu hərəkat və əhvalımız ətraflı və dərin fikir və mülahizələrin məhsulu degil, müvəqqəti bir cuşdur və bəlkə (çox ola bilər ki) şan və heysiyyət qazanmaq məqsədilə icra olunan bir təşəbbüsdür....

Çox ola bilsin ki, mənim bu sözlərimdə xəta vardır və bəlkə mən gözlərim önündə vüqu bulan bu hadisələri yanlış anlıyoram və mənim bu ifadə etdigim fikir məhz zəlalətdir.

Əlbəttə, zəlalətimi və xətamı mənə anladan olsa, kəmali-ehtiram ilə mütəşəkkir olub təshihinə çalışaram. Lakin əlan fikrimi də izhar etməkdə mən özümü sərbəst biliyorum. Və mənim sözlərim və mənim bu fikrim hələlikdə məndən ötrü eyni həqiqətdir. Və necə də həqiqət olmasın ki, indiyə qədər millət naminə və millət nicati üçün təşkil olunmuş firqələrin, cəmiyyətlərin, ittifaqların təsis və təşkilini naqis görmüşəm və bu zamana qədər onlardan millət üçün bir mənfəət müşahidə etməmişəm və indi də ki, dumanın yavuqluğu münasibətilə ən əhəmiyyətli bir zamandır, onları bu aralıq gözüm seçmiyor və ya seçiyorsa da ləbbəstə və biduni – hərəkət görüyorum...

Hələ bunlar dursun.

Bu bir-iki ilin ərzində bütün Rusiya müsəlmanlarından ötrü son dərəcə mühüm və zəruri olan biri-birini mütabiq üç hadisə vüqu buldu. Bu hadisələr: Ümumrusiya müsəlmanlarının birinci, ikinci və üçüncü ictimailərindən ibarət idi.

Bu ictimailərin yalnız bir adı o qədər sensasiyalıdır, calibi-diqqət edin ki, tək bir Rusiyada olan sair millətlərin degil, hətta əcnəbilərin dəxi diqqət və nəzərini cəlb edib, bəzilərini məmnun etdisə də, bəzilərini də əndişələrə saldı. Bəziləri müsəlmanların “əjdaha addımı” ilə iləriləməsindən bəhs etməgə başladı. Bəziləri “panislamizm” məsələsini meydana çıxartdı və “sarı təhlükə” məsələsini dəxi buraya qatışdırdı. Qərəz, bu ictimalar sair vətəndaşların və əcnəbilərin arasına bir həyəcan saldı.

Amma yaman burasıdır ki, sairlərin baisi-həyəcan və mənbeyi-mübahisə və müzakirəsi olan bu ictimalar müsəlman əvam cəmaəti üçün tük qədər də şayani-əhəmiyyət degil idi.

Və hətta müsəlmanların bir çox əfradi bu ictimalardan bixəbər idi, baxüsus üçüncü ictimadan-kəmali-cəsarət ilə qətiyyən diyoram ki, bütün Qafqaz müsəlmanları xəbərsiz idi. Neçün??... Çün ki, bu “Ümumrusiya müsəlmanları” ictimaində cəmaətin (Qafqaz müsəlman cəmaətinin) heç bir iştirakı yox idi. Və əvvəl zaman Qafqaz müsəlmanlarının başı Şuşa faciəsinə qatışıq olub sair hadisələrə məhəlgüzar olan yox idi. Bu xüsusda mən o zaman “İrşad” nömrələrinin birində bir neçə söz qaralamışdım. İmdi dəxi bu sözləri bir qədər müfəssəl surətdə söyləməgə məni məcbur edən Kazan şəhərində nəşr olunan “Yulduz” qəzetəsinin və “Kazan müxbiri”nin bu axırki nömrələrinin birində “İrşad”a dair yazdıqları məzəmmət və tənbihnamələr oldu.

Bu qəzetələr “İrşad”ı o səbəbə töhmətləndirlər ki, “İrşad” Ümumrusiya müsəlmanlarının üçüncü ictimaində tərtib edilmiş qərarnaməsi xüsusunda bir söz dəxi hələ yazmıyıbdır.

Burada mənim mənzurum “İrşad”ı təsvibə çalışmaq degildir. Bunu “İrşad” müdiri özü bilər. Ancaq mən öz təsəvvürumu söyliyirəm. Və ən başdan bunu izhar ediyoram ki, məzkur ictimaın qərarnaməsi –gözəl də olsa, fəna da olsa, Ümumrusiya müsəlmanlarının məhsuli-müzakirəsi degildir. Çün ki, bu ictimada altı-yeddi milyonlu Qafqaz iştirak etmiyordu. Yəni bu ictimada Qafqaz müsəlmanları tərəfindən təvəkkil olunmuş bir mürəxxəs yox idi. Orada qafqazlı var idi. Amma vəkil yox idi. Vəkil olsa idi, məlumdur ki, öz cəmaətinin diqqətini bu ictimaə cəlb edərdi. Gedəndə məramnaməsini bildirərdi. Yaxud cəmaət tərəfindən təlimat və dəstürüləməl alıb aparar idi. Bunun heç biri olmamışdı və Qafqaz müsəlmanları, ümumiyyət etibarı ilə ictima filan barəsində bir şey bilmiyordular.

İmdi məni təəccüb və yasə düçar edən odur ki, neçün bizim rəislərimiz və baş bilənlərimiz millət naminə iş görməgə başlıyıb da, millətin özünə heç bir etina etmiyib gördükləri işlər də avam milləti dəxi iştiraka sövq etməyirlər? Məgər onların fikrincə cəmaət işində cəmaətin iştiraki lüzumsuzdur? Öylə isə bəs Rusiyada törənən bu zərbi-zəng neçündür? Millətin iştiraki olmayaraq tərtib edilib də millət həyatına tətbiq edilməsi tələb olunan qərardadlara binəva millət nə nəzər ilə baxsın, əcəba?

“Yulduz” və “Kazan müxbiri” qəzetələri “İrşad”a töhmət yazmadan qabaq bu nöqsanımıza diqqət yetirsə idilər, artıq nəf götürərdilər və ancaq o halda vicdan töhməti gözləməyib “millət” sözünü arxayınca yaza bilər idilər.

Məzkur qəzetələr çox gözəlcə bilirdilər ki, bu ictimaın vüqu bulunacağı Ümumrusiya müsəlmanlarına məlum degil idi. Olsa idi də vəqt müsaidə edəmədigindən xəlqi bu ictimaə hazırlatmaq mümkün degil idi.

Haman qəzetələr bunu dəxi çox yaxşı bilirdilər (hərçəndi qulax ardına vururdular) ki, o vəqt Qafqaz müsəlmanları bəlayi-nagəhanə düçar olub, bütün səylərini o bəlanın atəşini söndürməgə sərf edirdilər. Haman qəzetələr bunu dəxi yaxşı bilirdilər ki, əsnai ictimada Qafqaz cəmaəti tərəfindən təvəkkül edilmiş bir vücud da yox idi. O surətdə onlar bunu dəxi anlamalı idilər ki, bu gunə böyük bir əmrə bütün müsəlmanların diqqət və nəzərini cəlb etməmiş, şüru etmək yaramaz. Və “ictimai-kəbiri-külli-müslimin Rusiya” namilə calibi-diqqət icab olan böylə mühüm və zəruri bir əmri-əzimi naqis və natamam bir tərzdə icra etmək ilə naili-məram olmaq müşküldür.

Üzeyir

“İrşad”, 17 yanvar 1907, №12

ləbbəstə-dodağı bağlı, ağzı bağlı

biduni-hərəkət-hərəkətsizlik

MÜSƏLMANLAR SOLDAN DA SOLDURLAR

Biz müsəlmanların bu Rusiya azadlıq hərəkatına qarşı bilümün və Dövlət dumasına dair bilxüsus ümumiyyət etibarilə ibraz etdigi bietinalığı bir çoxunun əql və həqiqət halından bixəbər adamlar və firqələr üçün bir dəstavüz olubdur ki, bunun vasitəsilə onlar səs çıxardıb “müsəlmanlar xuliqandırlar, sağ tərəfdəndirlər” deməgə cürət ediyorlar.

Müsəlman taifəsinin qanacaqlı və dərrakəli əfradından ötrü bu sözlər nə qədər gülməli olsa da, yenə də bir qədər ağır və dəgərlidir. Çünki bu sözləri söyliyənlər özlərinə heç bir vəqt axmaq adı uydurmuyub həmişə cəmaət pişrovu adlandırıbdırlar və bunu felə də dəxi göstərmək üçün polisdən, jandarmdan qorxmuyub adlarını “sol” qoyubdurlar.

“Sol” adlananların, müsəlmanlara dair bu günə sui-zənn izhar etmələri iki şeydən xali degildir. Ya budur ki, bu “sol” adlananlar filhəqiqə cahil və nadan bir firqədir ki, ancaq “üzə düşüb” ifrat dərəcə hürriyyəttələban olubdurlar və öz vəzifələrini də olsun ki, heç başa düşmiyorlar. Və ya budur ki, bunların bu nalayiq sözləri buraxmaqda ümdə qəsdləri hiylə və təzvirdir. Yəni Bakı kimi əzim bir müsəlman şəhərini Aşqabad və Krasnavodski halına salıb müsəlman məbusundan məhrum etməkdir.

O da pis-bu da fəna, özgə bir şey yoxdur. Hər bir halda bu sözləri söyləyən firqəyə doğruçu hürriyyətpərvər demək xətadır. Çün ki birinci ittifaq doğrudursa, bunlar adam aldadandırlar. Yox ikinci doğrudursa- bunlar ədalət əsasını qəbul etmiyorlar. Bunsuz da hürriyyətpərəstiyə məsrəf olan degildir.

Burada bəhs etdigimiz sol firqədən murad Bakıda həftəlik “Dosuq” qəzetəsində ruyi- nüma olan “Yer və ixtiyar” firqəsidir ki, bu firqə “xuliqan” müsəlmanları dumaya tərəf qoymamaq üçün erməni “daşnaksütyun” firqəsilə bir evli olubdur və bu gün kəmali- cəhdilə çalışmaqdadır.

Əgər məzkur “yer və ixtiyar” firqəsinin fikri hiylə və təzvir degilsə, o surətdə onun zəlaləti bizdən ötrü dərin bir təəccübə mövcibdir. Çün ki heç əqlə gələn degil ki, “sol” adlanmağa cürət edən bir firqə “kəmetinalıq”la “xuliqanlığın və “sağ”lığın təfavütünü anlamasın! Müsəlmanların dumaya qarşı göstərdikləri kəmetinalığını biz inkar etmiyoruz və bu babda müsəlmanlara töhmət ediyoruz və mütənbe olmaqlarına çalışırız- lakin məgər kəmetinalığı dəstaviz edib də “müsəlmanlar xuliqandırlar”- demək məntiqə müvafiqdirmi?

Müsəlmanların günahı bircə ondamıdır ki, dumaya və bilümum bu azadlıq hərəkatına bir o qədər əhəmiyyət vermiyib kəmetina baxırlar və bu da ondan naşıdır ki, müsəlmanlar ümumiyyət etibarı ilə siyasət cəhətincə cahildirlər. Lakin zəhmət çəkib onları qandırmaq və başa salmaq lazımdır ki, onlar həqiqətkardan baxəbər olub bütün sollardan da sol olsunlar. Və həqiqətdə də böylədir.

Müsəlmanlar bürokratizmin fənalığını anlayandan sonra təbiidir ki, hürriyyəti- tammənin və millətin xeyri üçün lazım olan bütün tələblərin alınmasına qarşı izhari- məsərrətdən başqa bir şeyi ibraz etməzlər. Çün ki qana- qana və anlaya- anlaya hürriyyətə zidd getməgə ancaq bürokratların haqqı vardır, nəinki hər bir hüquqdan və ələlxüsus bürokratlıqdan məhrum olan müsəlmanların. Və bir də ümummillət tərəfindən ibraz olunan ümumi tələblərdən savayı müsəlmanlar öz xüsusi tələblərini dəxi ibraz edib alınmasına çalışırlar və habelə bütün sol firqələri keçib onlardan da sol olan bir məqam işğal edərlər. Məgər “Yer və ixtiyar” firqəsi bunu anlamıyor?

Hətta müsəlmanlar əlan hökumət zurnasına oynasalar da onların “sağ” və xuliqanlardan hesab etməgə “Yer və ixtiyar”ların həqqi yoxdur. Çün ki təkrar ediyoruz ki, bu saət müsəlmanların ümdə bədbəxtligi onların cəhalətidir. Lakin baisi- təsəlli odur ki, müsəlman cəmaəti qanacaqlı və dərrakəli üzvlərdən bilkülliyyə məhrum degildir. Onlar öz cəmaətini qoymazlar ki, kor- koranə təhlükəyə düşsün. Və bir də göz qabağında cərəyan edən bu vaqeələr hamının gözünü açmaqda və həqiqəti örtmüş olan pərdəni yırtmaqdadır. Yavuqdur o zaman ki, müsəlman külliyyəti gözünü açıb arzu olunan şeyi özü görər və onun istehsalına da özü çalışar. Və onda açıq və aydın məlum olar ki, müsəlmanlar soldan da soldurlar!

Burada hər kəsi peşiman edən o ədalətsizlik və o sitizəlikdir ki, “Yer və ixtiyar” firqəsi müsəlmanların güzəran və məişətlərinə və rəfi lazım olan ehtiyaclarına zərrə qədər də bələd olmaya- olmaya müsəlmanlara xələl yetirib öz məbusunu göndərmək üçün irəli soxulur. Yetmiş min nəfərdən ibarət olan bir cəmaətin həqqini qarpmaq istiyor. Fəqət biz ümidvarız ki, müsəlman cəmaətinin baş bilənləri özlərini o məqamə qoymazlar ki, hər yetən onların həqqinə təmah gözünü qıjaltsın.

Müsəlman bölügi hümmət edib iki dilli “Yer və ixtiyar”lara qalib olar, olub da öz canı yanan və baş bilənlərdən birisini seçib duma üçün məbus göndərər, inşaallah!

Üzeyir

“İrşad”, 23 yanvar 1907, № 15

ruynüma- üz göstərən

Ordan – burden

Bu ayın 28-ndə Bakıda Dövlət dumasına vəkil nişanlıyacaqdırlar. Olsun ki, bunu müsəlmanlar bilirlər. Amma bain həmə yerlərində rahət oturub bu xüsusda heç bir iş görmək istəmirlər. Və nəyə də lazımdır? Qoy ayın iyirmi səkkizi gəlsin, baxaq görək bizim böyüklərimiz nə qayırır. Əgər onlar bir iş görsələr, biz də görərik, yox görməsələr, ta bizə nə düşübdür!

lll

Bizə heç zad düşmiyibdir. Amma bilmirəm Qarabağ müsəlmanlarına nə düşübdür ki, öz vətənlərindən qaçıb Aşqabaq şəhərində partiyabazlıq qurubdurlar? Mənim əqlim belə kəsir ki, Aşqabad qarabağlıları bilibdirlər ki, müsəlman şəhri olan Aşqabaddan Dövlət dumasına bir müsəlman da getmiyəcəkdir. Və bu barədə fikir-fikir edib görübdürlər ki, əslinə baxsan bu dünyanın Dövlət duması fani bir şeydir ki, bugün var, sabah yox olacaqdır. Və ona binaən məsləhəti bir yerə qoyub iki partiya olubdurlar və haman dəm öz aralarından duma “vəkil seçib” haman guni axirət dumasına göndəribdirlər ki, ta bir də keçən vəkillər kimi, gedib geri qayıtmasınlar.... mərhəba bu zirəkliyə.

lll

Və genə mərhəba o zirəkligə ki, Cəbrail kəndinin uçiteli “İrşad” qəzetəsini bir söz ilə Bakıdan Tiflisə köçürüb, özü də ağlıyormuş ki, neçün Cəbrayılda da bir “İrşad” yoxdur ki, haman “qospodin uçitel” onu kənd əhlinə oxuyub özünü də və kənd əhlini də feyziyab etsin!..

lll

Necə ki, Zəngəzur uyezd naçalniki Mitkeviç oranın müsəlmanlarını tutub, qırdırıb erməni quldurlarını feyziyab edəndən sonra Bakı müsəlmanlarına başsağlığı yazıb deyirdi ki: istərsiniz sizə kömək edim bu müsəlman meytlərini bir yerdə basdıraq ki, erməni kəndlərinə azar düşməsin!

PRİSTAV VƏ ARVADI

Pristav- (arvadına) – : Sonya, bu gün Kərbəlayi Sicimqulu məni görməgə gəlmişdi.

Sonya- :Sən ki onu kazaklara dögdürmüşdün. Bir də neçün gəlmişdi?

Pristav- : Bu səfər dögülməgə gəlməmişdi, mənim üçün yüz manat peşkəş gətirmişdi.

Sonya-: Sən də aldınmı?

Pristav-: Almaya bilməzdim. Çün ki, müsəlmanların bir xasiyyətləri vardır ki, başlarına min dəfə qapaz vursan, inciməzlər. Amma peşkeşlərini almasan, inciyərlər!

lll

Bakıda “Yer və ixtiyar” firqəsi “daşnakstyun” partiyasına evlənib əl – ələ veribdirlər ki, bu səfər Bakıdan Dövlət dumasına bir müsəlman da qoymasınlar. Onun üçün hər yerə səs salıbdırlar ki, müsəlmanlar “sağ”dırlar, yəni xuliqandırlar.

İndi müsəlmanlar xuliqan olub-olmadıqlarını duma açılanda göstərərlər. Amma burada “Yer və ixtiyar” firqəsində təqsir yoxdur. Onu axmaq ələ salıb yoldan çıxardanlara həzar lənət başəd!

lll

Əslinə baxsan “Yer və ixtiyar” gərək müsəlman firqəsinin adı olaydı. Çün ki Rusiyada yer və ixtiyardan məhrum olan elə müsəlmanlar degilmi? Amma nə fayda ki, indiyə kimi yazıq müsəlmanlar yer və ixtiyarın əsl mənasını anlamıyıb elə bilirlər ki, “yer”- buruqdan düşməgə deyirlər və “ixtiyar” da nə bilim qoçuluğa, medal taxmağa, “işto- mişto” bilməgə, nə bilim pullu olmağa, nökər saxlamağa və iki arvad almağa, nə bilim – həmişə fayton minməgə, salamat gözə çeşmək taxmağa, yayda qaloş geyməyə, papağı əgri qoymağa......

Filankəs

“İrşad”, 24 yanvar 1907, № 16

Ordan-burdan

Nəşri-müqəffa

“İki gündən sonra”..

İki gündən sonra, yəni sabah yox, birisi gün Rusiyada Dövlət duması açılacaqdır.

Yəni:

İki gündən sonra Rusiyada bir belə iş vaqe olacaqdır:

Azadlıq sübhi açılacaq, hürriyyət xoruzları banlayacaq və istibdad çalağanları ilə dögüşməgə başlayacaq ...

– Ayə, nə olacaq?

Elə məndə onu fikir ediyoram ki, görəsən ta nə olacaq!

lll

Amma Zəngəzurda Kərbəlayi Mehdi adlı bir müsəlman ermənilərdən yüz manat borc alanda heç fikir eləmirdi ki, görək bunun axırı nə olacaq.

Axırı o oldu ki, müsəlmanların Meğri adlı kəndini dağıtdılar və Kərbəlayi Mehdi də yüz manatı xırdalayıb yavaş- yavaş xərclədi.

“Zəngəzurlu” adlı bir adam bu əhvalatı “İrşad”a yazıb diyor ki, Kərbəlayi Mehdi çox binamus adamdır və o adam özü də çox bərk ümid bağlıyıbdır ki, haman yüz manat bir tövqi- lənət olub Kərbəlayi Mehdinin boynuna keçəcək və məhşər günündə onu şeytan sifətinə salacaq.

İndi məzkur adamın ümidi hasil olacaqmı, olmuyacaqmı- biz bunu məşhər günü bilərik- amma Kərbəlayi Mehdi doğrudan da binamus adamıdır.

lll

“İrşad”ın müxbiri Narinin söylədiginə görə Nuxa rus- müsəlman məktəbində bir müsəlman uçitel var- o da çox binamusdur.

“Türk” qazetəsinin yazmağına görə Afrikada bir müsəlman hökmdarı var: Fas soltanı- o da binamusdur.

“Vətən xadimi” qəzetəsinin sözü doğrudursa, müsəlman böyüklərindən bir “Şeyxülislam” Çələbi var- o da binamusdur.

Qərəz, bu adamları bir- bir saysan, görərsən ki bir qoşun oldu.

Filankəs

“İrşad”, 17 fevral 1907, № 28

müqəffa-qafiyəli

tövq-boyunbağı, boyunduruq

Şirməmməd HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2010.- 10 iyul.- S.20-21.