Millətə ekrandan vurulan zərbə

... “525-ci qəzet”i mən və başqaları həmişə “Elitar qəzet” adlandırmışıq, belə hesab etmişik ki, qərəzsiz, mənalı, məzmunlu yazılar verən, ətrafına görkəmli ziyalıları, qələm sahiblərini cəlb edən, oxunan maraqlı bir mətbuat orqanıdır.

Bu tərifli sözləri tam səmimiyyətimlə yazıram, ona görə yox ki, kimlərinsə xoşuna gəlsin, ona görə ki, qəzet yaranandan indiyə kimi nə yazarlardan, nə qəzetçilərdən, nə də oxuculardan “525-ci qəzet” haqqında heç bir mənfi fikir söyləndiyini eşitməmişəm. Bir də ki,qeyri-səmimi olmağa heç bir ehtiyac yoxdur, çünki, qəzet işıq üzü görəndən bəri saysız-hesabsız yazılarımı heç bir xahiş-minnətsiz dərc edib.

Bir neçə aydır “525-ci qəzet”ə yazmırdım, çünki son zamanlar Molla Nəsrəddinsayağı (bəlkə bu mənə belə gəlir...), dəyərli hesab etdiyim satirik hekayələrdən ibarət kitabımın üzərində çox ciddi işləyirəm, bu kitabın məndən oxuculara ən yaxşı yadigar olacağına da inanıram. “525-ci qəzet”in 3 iyul 2010-cu il tarixli sayında Həmid Herisçinin “Reytinqin qurbanları” məqaləsini oxuyandan sonra fikirlərimi hörmətli oxucularla bölüşməyi qərara aldım.

Məqaləyə S.Hüseynli imzası ilə “Eybəcər ekran: bir milli problem və bir əxlaq məsələsi” başlıqlı ön söz də yazılıb və buradakı “Eybəcər ekran” fikri məni xüsusilə cəlb etdi. Bəli, bəzi ekranlarımız sözün əsl mənasında eybəcərdir! Mən bu fikri yazarkən düşünürəm: Axı, ekran təmizdir, eybəcər ekran ola bilməz. Eybəcər verilişlər ola bilər, ekrana çıxarılan fikirləri düşüncələr ola bilər, hətta ekrana çıxarılan bəzi qonaqlar ola bilər! Amma ən eybəcərlər həmin verilişləri hazırlayıb təmiz ekranı “çirkləndirənlərdir”. Oxucular elə düşünməsinlər ki, televiziyalardan hansındasa işləmişəm, məni işdən çıxarıblar, yaxud kimsə mənim xətrimə dəyib. Qətiyyən belə şeylər olmayıb, əksinə, bütün televiziyalar həmişə məni müxtəlif verilişlərə dəvət ediblər. Mən də məmnuniyyətlə getmişəm, başqa cür də ola bilməz. Axı, televiziyalar təkcə ayrı-ayrı şəxslərdən ibarət deyil. İnsanların gecə-gündüz nəzər-diqqətindən kənarda olmayan, məişətimizə çoxdan qaynayıb-qarışan kütləvi elektron vasitəsidir. Televiziya çıxışlarımda da həmişə bir məqsəd güdmüşəm: Tamaşaçılara heç kimin demədiyi, yaxud deyə bilməyəcəyi, özüməməxsus yeni söz demək. Deyəsən, məqsədimə nail olmuşam və bu haqda “525-ci qəzet”də bir səhifə yazı dərc etdirmişəm. Qısa desək, hələlik məndən şikayət yoxdur...

Demək istəyirəm ki, ekrana çıxıb xalqa söz deməyi bacarmaq lazımdır. (Bax, burada özümü nəzərdə tutmuram...) Belə insanlar isə çoxdur. Mən inanmıram ki, Anar, Elçin... kimi şəxsiyyətlər ekranlara çıxıb mənasız, məzmunsuz bircə söz danışsınlar. Yeri gəlmişkən, qeyd edim, heç kimi məcburi ekrana çıxarmırlar. Əgər ekrana, xalq qarşısına çıxırsansa, xalqa söz de. Deyə bilmirsənsə, ekranda görünmə!

Həmid Herisçi “TV-lər vasitəsilə psixotron müharibə aparan xarici yad qüvvələr” haqqında yazır. Doğru yazır. Onun fikrinə qüvvət olaraq 2002-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulan “Hərənin öz payı...” pyesimdə yazdıqlarımı qısaca oxucuların nəzərinə çatdırmaq istəyirəm. Heç Azərbaycan dilini doğru-dürüst bilməyən müğənni Bağdagül Bağban qızı Bağçayevanın Gülən adamla danışığına fikir verin:

– Salam mənim hörmətli tamaşaçıları, sevimli tamaşaçıları. Mən sizi çox sevir, mən öz dilimi də çox sevir. Amma uzun illərdi ki, mən öz dilimdə oxumur. Mən uzun illərdi xarici dildə oxuyur. Ona görə ki, Avropada bizim dili anlamırlar. Ölkəmizi dünyada mən Bağdagül Bağban qızı Bağçayeva belə tanıdır. Məndən soruşurlar ki, Bağdagül xanım siz muğamat oxuyursunuz? Mən onlara cavab verirəm ki, yox, oxumur. Heç öyrənmək də istəmir. Çünki mən muğamatı keçmişin qalığı hesab edir. Artıq Avropanın abu-havası ilə yaşamaq, onların çaldığına oynamaq lazımdır. Tem boleye Avropa Şurasına daxil olmuşuq. Doğrudur, bəziləri taxıla çəyirtkə daraşan kimi daraşıblar musiqiyə. Amma mən Bağdagül Avropa Ölkələr Birliyinin Ali mükafatına layiq görülmüşəm... O ki, qaldı repertuara mənim çox zəngin repertuarım var. Mən Kitay, Yaponiya, Malaziya mahnılarını oxuyur. Ən çox üstünlüyü isə ingilis, fransız, alman, italyan mahnılarına verir. Çünki artıq bütün dünya ingilis dilində danışır...

Gülən adam: – Ay sizə qurban olum, adama deyərlər, sən müsəlmansan, yoxsa moltanı? Hər ölkənin, hər millətin mahnıları gözəldir, buna sözüm yox. Sənə nə düşüb ki, onların mahnılarını oxuyursan?

Bağdagül: – Bəs, bilmirsən ki, bu da bir siyasətdir?

Gülən adam: Sən düz deyirsən. İstəyirlər ki, millətimizə bu tərəfdən də zərbə vursunlar!

Bəli, bu bir siyasətdir! Bizim milli adət-ənənələrimizi, tarixi keçmişimizi, musiqimizi, dilimizi... unutdurmaq üçün iş gedir. Açıq desək, avropalılar bizi özlərinə oxşatmaq istəyirlər. Amma bu mümkün deyil. Çünki, biz avropalılardan ancaq pis vərdişləri götürürük...

Həmid Herisçi doğru yazır: “... bu gün efirdə erkək səsi eşidilmir”. Bəli, ekranları, ayıb da olsa, zənənə hamama döndəriblər! Şit, savadsız, məzmunsuz, mənasız danışıqlardan, hırıltılardan iyrənirik daha!

Aparıcıların bəlkə də 99 faizi (qətiyyən şişirtmirəm) dilimizi bilmir. Şirin, axıcı Azərbaycan dilini eybəcər hala salırlar. Tamaşaçılar, dinləyicilər də elə bilirlər filan söz aparıcı dediyi kimi deyilməlidir. Minlərlə misal çəkmək olar. Bircə gün televiziyaların qarşısında oturun (səbriniz çatsa...), görün aparıcılar nə hoqqalardan çıxırlar! Bircə misal: Aparıcı şairin şeirindən bir neçə misra söyləyir, sonra “misralar” əvəzinə, “sətirlər” deyir. Savadsızlıqdır! Yaxşı, o deyir, bəs redaktorlar, verilişi hazırlayanlar hara baxırlar? Musiqidən başı çıxmayan adam necə musiqi verilişi apara bilər, axı? Bəzi aparıcılar üzr istəyirəm, lotu-qədeşlər kimi danışırlar. Hır-hır hırıldayırlar. Adamın əti tökülür! Bu o deməkdir ki, mədəniyyətsizdirlər, təcrübəsizdirlər, hazırlıqsızdırlar. Bəs, televiziyalara rəhbərlik edənlər bunları görmürlər? Yoxsa, adam tapılmır ekrana çıxarmağa?

Elə müğənnilər var ki, mən televiziya rəhbəri olsam, işdən çıxarsalar da, onları ekrana buraxmaram.

Televiziya, radio o demək deyildir ki, ağlına nə gəldi danışasan, düşünəsən ki, “onsuz da havaya uçur”. Bu yaxınlarda cavan bir oğlandan (müğənni hesab edilir) müsahibə götürürlər, dişlərini ağarda-ağarda deyir ki, “kişi ağlamaz”. Aparıcı olsaydım ondan soruşardım: “Atan, anan, qardaşın, balan, başqa əzizlərin ölsə, ağlamazsan? Kişinin ürəyi, hissi yoxdur?”

Ümumiyyətlə, bəzi televiziyalarda insanlara “yol göstərirlər”, “ağıl verirlər”, məsləhət görürlər! Aparıcılar “sən” deyə az qalır barmaqlarını gözümüzə soxsunlar. Təzə reklam çıxıb: “Leyla anadan olanda ərə getmək arzusu ilə yaşayırdı”... Sonra “Tutqu” peçenyesini yedi, ərə getmək arzusundan əl çəkdi...”

Bu reklam hazırlayanlar düşünmürlər ki, anadan olan uşaq ərə getmək arzusunda ola bilməz? Peçenye nədir axı, ona görə Leyla sonralar ərə getməkdən vaz keçir? Və yaxud “Həyatına fanta qat” belə mənasız reklamlar tamaşaçıları artıq bezdirib!

Gərək televiziya elə olsun ki, tamaşaçıları öz arxasınca aparsın, düşük tamaşaçıların arxasınca gedib reytinq toplamağa çalışmasın!

Həmid Herisçiyə bir fikrimi də bildirmək istyirəm. O, yazır ki, “TV MR AZ” işbazarı mənim “Yüzüncü baxış” proqramımı elə bəribaşdan əsla qəbul etmədilər”. Həmid, ağzında “işbazlar” deyirsən, onlar insanı düşündürən, ağıl-kamalla hazırlanmış verilişləri necə qəbul edə bilərlər? Qəbul etmək üçün axı, anlamaq lazımdır. Hörmətli, Anar müəllim demişkən, bizimkilərin elə ən böyük dərdi budur: “Anlamaq dərdi”.

Görün, televiziyalarda şou-biznes, əyləncə verilişləri nə gündədir ki, əlinə qələm alan onların bayağılığından, necə deyərlər, hər şeyin şitini-şorunu çıxarmalarından yazır. Deməli, budur səviyyə! Mən bir dəfə mətbuatda yazmışam, fikirlərimi təzədən xatırladıram: Şou, əyləncə verilişləri bütün dünya televiziyalarında var və bu verilişlər heç də lazımsız deyil. Həmin verilişlərdə xalqa söz demək mümkündür və ağıllı adamlar bunu edirlər. Lakin bizdəki kimi heç kim şou “çıxarmır” . Mən xarici ölkələrin şou verilişlərinidə görmüşəm ki, akademiklər danışırlar, insanlar bu verilişlərdən, yeni elmi biliklər öyrənirlər. Yoxsa kim ərindən boşandı, kim ərə getdi, kim arvadını aldatdı, kim hansı sanatoriyaya dincəlməyə getdi, kimin atasız uşağı oldu... Bircə adam çıxıb bizi “başa salsın” ki, bu düşük söhbətlər tamaşaçıya nə verir? Onsuz da o adamlardan arvad saxlayan, ailə başçısı, xanım, arvad olmaz! “Filankəs Türkiyəyə yaşamağa gedir” Hə, noolsun? “Molla Nəsrəddin” jurnalındakı bir hekayədə deyildiyi kimi, “Əşi, cəhənnəmə gedir, gora gedir, bizə nə?”

Hələ mənim yadıma gəlmir ki, hər hansı televiziyanın mətbəx verilişlərinə baxım. Hansı ki, bir dəfə keçmişdə mən də həmin verilişlərdən birinin qonağı olmuşam, amma xörək bişirən kimi yox, yazıçı kimi. Yəni başqaları xörək bişirib qurtarandan sonra (əlbəttə, mən onda ekranda görünmürdüm) mənimlə yaradıcılığım barədə sorğu-sual olub. Böyük-böyük sənətkarlar çıxırlar ki, ekrana ki, bacardıqları xörəklərdən bişirsinlər. Bunların işi-gücü qurtarıb-nədir? İndi nə deyirsiniz, mən də yumurta qayğanağı, kartof qızartması, suda sosiska bişirməyi, kolbasa qızartmağı... bacarıram, mən də ekranda, hamının bacardığı bu işləri nümayiş etdirim? Yadıma düşdü, hələ yumurtaları soyutma bişirməyi də bacarıram.

Yaxşı, tutaq ki, çoxları bişirməyi bilmir, ekran vasitəsilə öyrədirlər, deyirlər ki, bu bütün dünya televiziyalarında var (yenə dünya televiziyaları!..). Bəs, masa arxasında deyişmələr, şit gülüşlər, yeməkdən sonra əyləncə adı ilə tullanıb-düşmək, zövqsüz musiqilərə oynamaq, bir-birini təhqir etmək, bir-birinə nalayiq sözlər demək, könüllərə dəymək, tüklü, əlcəksiz əllərlə ərzaq mallarına toxunmaq, dağdan düşən ac həriflər kimi yeməyə girişmək, eybəcər yemək “mədəniyyəti” nümayiş etdirmək nə deməkdir? Axı, bizim televiziyalara başqa, ölkələrdə də baxırlar? Ayıb deyil?!

Jurnalist Sevil Nuriyevanın verilişi haqqında danışırsınız. Sevil xanımın hazırlıqsız aparıcı olması barədə bir söz demirik, amma o niyə təmiz Azərbaycan dilində danışmır, başa düşmək olmur. O, hər dəfə “Fəthin mübarək, Azərbaycan!” deyəndə elə bilirik torpaqlarımız geri alınıb, bizim xəbərimiz yoxdur.

Rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadənin ömrünü bu televiziyalar qısaltdı desəm, səhv etmərəm. O aparıcıların danışıqlarını dinləyəndə əsəbindən bilmirdi nə etsin! Mən ondan beş-betər! Bəzən elə danışırlar ki, az qalır adamı infarkt vursun! Siz camaatı nə hesab edirsiniz, axı? Heç bilirsiniz ekran qarşısında kimlər olur? Ağzınıza və ağlınıza gələnləri necə danışırsınız? Bu nə cəsarət?

Şəxsən mən televiziyalarda canlı verilişlərdə iştirak etməyə üstünlük verirəm. Niyə? Çünki, canlı verilişlərdə montaj olmur, iştirakçılar fikirlərini olduğu kimi tamaşaçılara çatdıra bilirlər. Əlbəttə, söhbət ağıllı iştirakçılardan gedir. Verilişlərin birində məni çoxdan düşündürən “xoşbəxtlik” məsələsinə aydınlıq gətirirəm: Deyirəm ki, tam xoşbəxtlik olmur, xoşbəxt anlar, sevincli dəqiqələr olur. Kim ki, deyir “mən xoşbəxtəm” bilin ki, onda nə isə çatmır. Axı, insan necə xoşbəxt ola bilər? Ata, ana dünyalarını dəyişir, yaxınların bu dünyadan gedir, ailə üzvlərindən əbədi ayrılırsan, özün də yavaş-yavaş ömrünün axırına yaxınlaşırsan, gündə ömründən bir “kərpic” düşür. Nəhayət elin-obanın ümumi dərdi var, torpaqlarımız düşmən əlindədir... Bu sözlərimi montaj edirlər, tamaşaçılara çatmır. Televiziyaya çıxanlar da “mən xoşbəxtəm” deməkdə davam edirlər. Bəs necə edək ki, bu sözləri təkrar etməsinlər?

Televiziyalarda xarici filmlər nümayiş etdirilir. Tərcümələr savadsızdır. Küçə sözlərini ekranda səsləndirirlər: Məsələn, “kül sənin başına!” İngilis ingilisə “kül sənin başına” deyər? Və yaxud “filankəs mənə atıb”. “Atıb” yerinə “aldadıb” demək olmaz? “Atıb” nədir?. “Cındır” paltara deyərlər, adama da “cındır” deyərlər? Görünür, tərcüməçinin özü cındırdır (Biz də bu sözü işlətdik...) Yüzlərlə belə sözlər eşidirik. Filmin dublyajı kollektiv əməyin nəticəsidir. Yəni kollektivin hamısı savadsızdır?”

Məcbur olub tanınmış aktyorların birindən soruşdum ki, bunları görmürsünüz? Dublyaj zamanı özünüz düzəliş aparın də. O dedi ki, belə etsək, bir də bizi dublyaja çağırmazlar, aldığımız qəpik-quruşdan da məhrum olarıq.

Bizə belə gəlir ki, televiziyaların rəhbərlərindən çox şeylər asılıdır. Daha dəqiq desək, hər bir televiziya onun rəhbəri haqqında çox şey deyir. Bir veriliş hazırlaya bilməyən, heç latın hərflərindən başı çıxmayan, danışığını, oturuşunu-duruşunu bilməyən, şəxsiyyətsiz, yaltaq, simasız adamdan televiziya rəhbəri olmaz! Tərs kimi, ölkəmiz kiçik olduğundan hamı bir-birini yaxşı tanıyır...

Bir də, həmişə yazmışam, demişəm: Vəzifədə olanda sözünüzü deməyi bacarmırsınızsa, vəzifədən çıxandan sonra yerinə düşmür. Həmid Herisçi də, təəssüf ki, məqaləsini ANS-dən işdən çıxandan sonra yazıb. Mən isə ümumiyyətlə, televiziyalar haqqında fikirlərimi həmişə bildirmişəm və bu barədə 20 ildən çoxdur ki, yazıram. Hətta, 2008-ci ildə çıxan “Bu da belə həyatdır...” adlı kitabımın çox hissəsi televiziyalara həsr olunub.

Həmid Herisçi məqaləsinin axırında yazır: “... Azərbaycan TV-lərində ciddi sənətlə məşğul olmaq, vallah, billah, qəti mümkün deyil. Bu, yasaq edilib. Reytinq şirkəti tərəfindən”.

Həmid, yuxarıda qeyd etdim axı, Reytinq şirkəti nəinki sənət nədir, bilmir, bu şirkət insanların beynini avropasayağı düşünməyə vadar etməklə məşğuldur...Biz isə azərbaycansayağı düşünmək istəyirik. Amma Avropadan da müsbət nə varsa, götürməliyik! Bir tamaşada deyildiyi kimi, “Xoruz banlamırdı, səhər açılmırdı”? Hələ Avropaya qaynayıb-qarışmamışdan biz varıydıq, axı! Həm də adam kimi yaşayırdıq!...

Xeyrəddin QOCA

525-ci qəzet.- 2010.- 17 iyul.- S.25.