ƏBİLİNİN TÜTƏYİ

Hekayə

İstidən nəfəs almaq olmurdu. Belə bir vaxtda Əbili bir manat əlli qəpik verərək Qəzənfərin mini marketindən (nədənsə təzə əmələ gələnlər dükana market deməyi çox xoşlayırlar) aldığı arağı düt deyincə vurandan sonra kəndin ortasına çıxmışdı. Dodağının altında da “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar”ı zümzümə edirdi. Əbilinin dünya vecinə deyildi. Olan olmuşdu. Yenə həmişəki kimi Güllü arvad səhəng kürəyinin ortasında Qarabulaqdan su gətirirdi. Əbili Güllü arvadın xətrini çox istəyirdi. Müharibədə üç igid oğul itirmişdi. İndi tək-tənha yaşayırdı. Daha doğrusu o əziz, o sevimli oğlanlarının ruhu ilə, xatirələri ilə başbaşa qalmışdı. Uğrunda üç övladını qurban verdiyi sovet hökuməti Güllü arvada yetmiş manat pensiya kəsmişdi. Vəssalam. Əbili Güllü arvadın tuşuna çatanda onun ağladığını gördü. Ona heç nə deyə bilmədiyi üçün o da ağlamağa başladı və öz özünə zəmanəni qınadı. Belə də zəmanə olar? 1974-cü ilin payızında Əbilini əsgərliyə aparanda bu mahnı təzəcə yaranmışdı və bəstəkarda elə bil həmin mahnını məhz onun üçün bəstələmişdi. Onda Əbili sevirdi. Kəndlərindəki o qarabuğdayı qızın dərdindən dəli-divanə olmuşdu. Kənddə də məmə yeyəndən pəpə deyənə kimi hamı ovucunun içi kimi bilirdi ki, Əbili o qızı sevir. Həmin o qarabuğdayı qızın da Əbiliyə münasibəti pis deyildi. O ucqar, o gözəl, o qəşəng kənddə bir eşq tonqal kimi alovlanırdı. Belə bir vaxtda, belə bir məsul ərəfədə, eşq tonqalının çırtaçırt yandığı bir məqamda sovet hökuməti Əbilini əsgərliyə çağırdı. Əbili bir az dilxor olsada o qarabuğdayı sevgilisinin “əsgərliyi başa vur, ondan sonra baxaq görək nə eliyə bilirik” sözləri ona əməlli başlı toxdaqlıq vermişdi. Düz iki il Rusiyanın ayı gəzən meşələrində Əbili “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar” oxuya-oxuya hərbi xidməti başa vurmuşdu. Əsgərliyə gedəndə Əbili o qarabuğdayı sevgilisini görüşə çağırmışdı və o da kişi qızı kimi gəlmişdi və Əbiliyə də demişdi ki, “qalsam sənin olacağam, ölsəm də qara torpağın”. Əbilinin bu sözlərdən sonra qəlbi, ürəyi təlatümə gəlmiş və çox astaca o qarabuğdayı sevgilisinə müraciət edərək bildirmişdi ki, icazə ver əlindən tutum. Qız isə Əbilinin sözlərinə təbəssümlə cavab vermişdi ki, görüb eliyən olar, ayıbdı, inşallah nişanlandıqdan sonra... Əbilinin qolu-qanadı iraq olsun elə bil qırılıb tökülmüşdü və ürəyində sevgilisinə acığı tutmuşdu ki, gör heç insafdırmı iki il bərdən o yana gedirəm, bilinmir öləjəm, qalajam, zalım qız əlindən tutmağa da icazə vermir.?! Bax elə ona görə də Əbili bir balaca incik olduğu üçün “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar”ı çox yanıqlı oxuyurdu və rus meşələrindəki ağcaqayın ağacları onun təsirindən “saçlarını yolaraq, göz yaşı axıdırdılar” Əbilinin hərbi xidmətindən bir il keçəndən sonra o sapsarı, cingöz İvan da Krasnoyarsk vilayətində qalmış sevgilisi Valentinanın həsrətinə dözməyərək “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar”ını tərtəmiz Azərbaycan dilində oxumağa başlamışdı. Hərbi hissənin bir başında Əbili oxuyurdu, o biri başında da İvan. Fərq təkcə bir şeydə idi. Əbili nə qədər yalvar-yaxar, xahiş etsədə o qarabuğdayı sevgilisi onun əlindən tutmağa icazə verməmişdi. İvanın sevgilisi Valentina isə İvandan uşaq gözləyirdi... Kənd tər-təmiz və gözəliydi. Payız bu yerlərə özgə bir gözəllik gətirmişdi. Və həmin o qızıl payız günlərinin birində kəndə hay düşdü ki, Əbili əsgərlikdən qayıdıb. O arıq, qarayanız Əbili bir oğlan olmuşdu ki, baxdıqca baxmaq istəyirdin. Hərbi forma ona çox yaraşırdı. Kitelninin döşündə çoxlu nişan, medal var idi. Hərəsini də bir əsgər dostundan alıb döşünə taxmışdı. Belinə bağladığı kəmərin üstündə ulduz şəkili olan sarı dəmiri elə parıldıyırdı ki, sanki Əbilinin belində iri bir lampuçka yanırdı. Əbilini kəndə girəndə bax belə görmüşdülər və Böyük Vətən müharibəsində yeddi il nemesin əsirliyində qalmış İslam da şeytanın qıçını sındıraraq demişdi ki, ay camaat, Əbili əsgərlikdə çox bayavoy olub. O, medalları hər yetənə vermirlər. Kənd isə həyəcan içində idi. Adamların qulağı elə bil darı dəlirdi. Hamı nə isə gözləyirdi. Çünki Əbilinin o qarabuğdayı sevgilisi onu gözləmədən bşqasına ərə getmişdi. Bu bəd acı, hönkürtü dolu xəbəri Əbiliyə kimsə deməli idi və deyildi də. Həmin sözləri eşidəndə görənlər danışırmış ki, Əbili ilan kimi qıvrılıb açılıb, dili batıb və heç kəsə baxmadan kəndin üst tərəfindəki təpələrə sarı gedib. Bir qara tikan kolunun dibində oturub lal-dinməz torpağa baxırmış. Kənd bir-birinə dəymişdi ki, bəs Əbili niyə məhz qaratikan kolunun dibində oturub?! Ağzıgöyçəklər çox şey danışsalar da Əbili özü sonralar deyib ki, həmin o qaratikan kolunun dibində o qarabuğda sevgilisinə ilk sevgi məktubu yazıbmış. Çünki həmin vaxt Əbili həmin o təpələrin döşündə quzu otarırmış və təbiətin ona bəxş elədiyi fürsətdən istifadə edərək o sevgi məktubunu yazmışdı. Əbili kənddən perik düşmüşdü. Onu harada axtarsaydın Əzgilli meşəsinin ətəklərində tapa bilərdin. Günlər ötüb keçirdi. Yavaş-yavaş Əbilinin o nakam sevgi macərası unudulurdu. O gözəl, o yaraşıqlı, o təmiz kənddə yeni macəralar yaranırdı. Əbili Əzgilli meşəsinin ətəklərində oturmaqdan bezməmişdi. Əksinə bu yerə daha çox bağlanırdı. Səbəbini heç özü də bilmirdi. O boyda sovet hökuməti yıxılanda Əbili hələ də Əzgilli meşəsinin ətəklərində oturmuşdu. Nə yeyirdi, nə içirdi heç kəs bilmirdi. Tək bircə nəfərdən başqa. Üzüntülü və ağır günləri arxada qoyan Əbili kənddə tez-tez görünürdü. Ən çox da dəmir kraskası ilə dükanının qabağına “mini market” yazmış Qəzənfərin kənddə yeganə olan mağazasında Əbili mehrini arağa salmışdı. Özü də dərindən hiss edirdi ki, əsgərlikdən gəldiyi vaxtın hörməti daha yoxdur və Əbilini tez-tez iş dalınca göndərirdilər. Əbili tez get dəhnəni bərkit, arxı təmizlə, kol qır, odun doğra, ot çal və bir sözlə kəndin bütün ağır işləri onun çiynində idi. Gördüyü işlərin əvəzini verən də var idi, xəsislik edənlər də Əbili heç kəsə fərq qoymurdu. Başını aşağı salaraq işləyirdi. Kənd camaatı bir gün Əbiliyə təklif etdilər ki, gərək kəndin naxırına gedəsən. Əbili bu təklifi sözün düzü gözləmirdi. Tərəddüd edəndə vaxtilə kəndin ispolkomu olmuş İrşad kişi bildirdi ki, kənddə adam çoxdur. Ancaq Əbili bu işi sənə etibar edirik. Bu sözlərdən sonra Əbili çomağını və torbasını götürüb getdi naxırı otarmağa. Naxır Şiş dağın döşünə yayılmışdı. İnəklərin kövşəyi Əbiliyə bir rahatlıq gətirmişdi. Güney daşını başının altına qoyaraq uzanmışdı və arada bir mürgüləyirdi. Elə bu zaman Əbili gördü ki, naxıra tərəf iki yad adam yaxınlaşır. Əbili tez çomağını əlinə alaraq onlara yaxınlaşdı və baxıb gördü ki, həmin iki nəfər qonşu Qazançı kəndində olan ermənilərdir. Sureni tanıdı və tay-tuş olduqları üçün Suren də Əbilini tanıdı. Gənclik illərində Əbili Sureni Xaçınçayın yatağında, Qazançı bağlarında çox döymüşdü. Həmin o dazbaş Suren Əbilinin əlinin duzuna çox yaxşı bələd idi. Buna baxmayaraq Suren çox amiranə və ötkəm səslə Əbiliyə dedi:

– Ara, bir də naxırı buralara gətirmə, bu torpaqlar bizimkidir. Əbili Surenin gözlərinin içinə baxdı və açıq-aşkar gördü ki, onun gözlərinin dərinliyində bir qorxu var və bu da daz baş Suren öz sözünü demir?! Əbili erməniyə çox qısa və kəsə cavab verdi:

– Naxırı hər gün burda otarajam. Ermənilər çıxıb getdilər. Əbili qarğıdan düzəltdiyi tütəyi torpasından çıxarıb çalmağa başladı. “Siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar”. Adi qarğı parçası Əbilinin barmaqları altında elə bil od tutub yanırdı. Tütək neyləsin ey, alışıb yanan Əbilinin ürəyi idi. Bir neçə aydan sonra ermənilər dazbaş, Qazançılı Surenin dediyi sözləri xorla deməyə başladılar. Vəziyyət çox ağır bir həddə çatmışdı. Erməni silahlı dəstələri azərbaycanlılar yaşayaş kəndlərə hücum edir, ziyanlıq vurur, adamlara güllə atırdılar. Əbili hiss edirdi ki, bu xəmir çox su aparacaq və kəndin son günlərinə kimi elin naxırını göz bəbəyi kimi qorumuşdu. Kənd boşalırdı, bu da Əbiliyə çox pis təsir edirdi. Evlər elə bil yetim qalmışdı. Axşam düşəndə adamı vahimə basırdı. Əbilinin tütəyinin səsi gəlməsəydi burada yaşayışın olduğuna inanmaq çox çətin idi. Kənddə iki nəfər qalmışdı. Əbili və birdə Güllü arvad. Əbili gecə bir yuxu gördü. O qarabuğdayı sevgisi onun əlindən tutaraq Əbiliyə deyirdi ki, bu tütək sənə çox yaraşır. Allah haqqı elə bilirəm ki, mənim ürəyimin damarlarını əllərinlə oxşayıb onları sim kimi dindirirsən. Ancaq çox yanıqlı çalırsan, dözə bilmirəm, elə çalma, qadan alım, neynəyim gücüm göz yaşlarıma çatır. Ağlamaqdan gözlərimdə nur da qalmayıb. Əbili, bil və agah ol ki, məni zorla, zülümlə başqasına ərə verdilər. Getmirdim. Bir gün rəhmətlik ananla yolda qarşılaşdıq və o mənə dedi ki, a bala, özünü yorub Əbilini gözləmə. Əbiliyə başqasını gözaltı etmişəm. Ürəyim qırılıb düşdü yerə. Taqətim kəsildi. Əlim də sənə çatmadı. Qəfil bir səs Əbilini şirin və kədərli yuxudan oyatdı. Əbili baxıb gördü ki, başının üstündə bir dəstə hərbi formalı, saqqalı və sarısifət adamlar dayanıb. Bir nəfər avtomatın lüləyini Əbilinin kürəyinə dirəmişdi. Qanrılıb baxdı ki, Qazançılı dazbaş Surendir. Bir cantaraq rus isə Əbiliyə baxıb gülürdu. Əbili heç nə anlaya bilmirdi. Dazbaş Suren isə həmin o cantaraq rusa yalvarırdı ki, qoy bunu güllələyim. Həmin o cantaraq rus, deyəsən polkovnik idi. Düz Əbilinin gözlərinə baxa-baxa “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar” oxumağa başladı. Əbili onu tanıdı. Əsgərlik yoldaşı, sapsarı, cingöz İvan idi. İvan onu qucaqlayıb sinəsinə sıxdı və sol əlinin arxası ilə dazbaş Surenin ağzına tərs bir şapalax vurdu. Ağzı-burnu qana batan Suren quyruğunu qısıb büzüşən it kimi bir kənara qısıldı. Əbili də oxuyurdu, İvanda “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar”. Ermənilər kəndə od vurmuşdular. Evlər yanırdı. İvan Əbilinin nigaran baxışlarına və səssiz sualına belə cavab verdi: Prikaz, iz verxu – deyərək şəhadət barmağını dikəldib uzaqları göstərdi. İvanın kefli olduğu açıq-aydın bilinirdi. Burada İvandan başqa da çoxlu rus hərbiçisi var idi. Onlar deyib-gülürdülər. İvan baxdı ki, Əbili çox pis olur. O dəqiqə prikaz verdi: prekratit smex! Əbilinin doğulub boya-başa çatdığı ev də yanırdı. Göz yaşlarını düşmənə göstərməyən Əbilinin içində elə bil tonqal qalamışdılar. İçi oyur-oyur yanırdı. Əbili hər tərəfə baxırdı. Olanları gözlərinə köçürürdü. Ürəyinə dammışdı ki, bir daha Xaçınçayını, Şişdağı, Çinarlı bulağını, Əzgilli meşəsini, Daşlı təpəni, bağ-baxçanı görə bilməyəcək. Həyəcandan qurumuş, dodaqlarının arasında son dəfə “siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar” süzüldü. Axşamüstü şər qarışanda cingöz, sapsarı, polkovnik İvanın başı Surenin qızına qarışanda dazbaş Suren Əbilini güllələdi. Bir saat əvvəl isə ermənilər Güllü arvadı öldürmüşdülər. Üç oğul dağı görmüş Güllü arvadın əlləri Əbiliyə tərəf uzanılı qalmışdı. Ermənilər hər tərəfə od vuraraq yandırdılar. İşğalçılar tək bircə bu ilahi səsin qarşısını ala bilmirdilər. “Siz ey ilk eşqimin şahidi dağlar” qayalarda əks-səda verərək hər tərəfə yayılırdı...

Salman Alıoğlu

525-ci qəzet.- 2010.- 31 iyul.- S.29.