Musiqiylə və Polşa sevgisiylə döyünən böyük Ürək

Polyak milli musiqisinin klassiki, dünya şöhrətli bəstəkar Friderik Şopen 1810-cu ildə Varşava yaxınlığındakı Jelyazova Volya qəsəbəsində anadan olub. Şopenin doğum tarixi haqqında müxtəlif fikirlər söylənilir. Sənədə inansaq ensiklopediyada 22 fevral 1810-cu il göstərilir. Amma Şopen öz doğum gününü 1 mart 1810-cu il hesab edir. Rəsmi sənədlərdə onun 22 fevralda dünyaya gəldiyi və xaç atası qrafina Skarbekin oğlunun olması nəzərdə tutulduğundan 23 apreldə xaç suyuna çəkildiyi göstərilir. Şopenin atasının yaddaşı zəif olduğundan oğlunun dəqiq doğum tarixi yadında qalmır. Dəqiq tarixi yada salmaq üçün uzun bir hesablama aparır. Doğum və xaça salınma sənədlərində də Friderikin soyadı səhv olaraq: Chopin əvəzinə bir yerdə Chopyn, başqa bir yerdə Choppen yazılıb.

Şopenin anası Yustina Kşijanovska polyak, atası Nikolay Şopen fransız idi.

Nikolay Şopen Napoleon ordusunda xidmət etməməkdən ötrü Lotarinqidən Polşaya gəlir və burada qalır. Əvvəlcə ev müəllimi, sonra isə liseydə fransız dili və ədəbiyyatından dərs deyir. Yustina Kşijanovska uzaq qohumu qrafina Skarbekin iqtisadçısı olub.

Friderikdən başqa evdə onun 3 bacısı da böyüyürdü.

Şopenin atası skripka və fleyta, anası isə fortepiano çalır və mahnı oxuyurdu.

Nikolay Şopenə liseydə müəllimlik təklif edildiyindən Friderik doğulandan bir neçə ay sonra ailə Varşavaya köçür. Hələ 5 yaşında olarkən o, fortepianoda kiçik pyesləri çalmağa başlayır. Fortepianoda çalmağı əvvəl anasından və böyük bacısı Lüdvikadan öyrənən Friderikin sonra isə müəllimi çex pianoçusu və bəstəkarı Voytsex Jivni olur. 7 yaşında ikən Şopen Varşavanın kübar salonlarının sevimlisinə çevrilib və ilk dəfə konsertlə çıxış edir. Elə həmin vaxt Friderikin ilk əsərləri – fortepiano üçün polonez və nəfəs alətləri orkestri üçün marşı çap olunur. Onu “Polşanın Motsartı” adlandırırdılar.

O zamanlar Varşavanın musiqi həyatı çox qaynar idi. Şopen dünya musiqisinin ən yaxşı əsərlərini gözəl sənətkarların ifasında eşidə bilirdi. Polşaya konsert verməyə gələn dahi italyan skripkaçısı Nikkolo Paqanininin ifası Şopenə çox güclü təsir bağışlamışdı.

Şopenin uşaqlıq və gənclik illərinin ən dərin musiqi təəssüratları polyak xalq musiqisi ilə bağlıdır. Jelyazova Volyada öz lisey yoldaşlarının malikanələrində Şopen polyak musiqisini ehtirasla dinləyirdi.

1826-cı ildə o, Varşava liseyini uğurla bitirib, konservatoriyaya daxil olur. Burda Şopen məşhur polyak bəstəkarı, konservatoriyanın rektoru Elsnerdən dərs alır. 1829-cu ildə Şopen konservatoriyanı bitirir və gözəl pianoçu və istedadlı bəstəkar kimi tanınır.

Professor Elsner ilə birlikdə Şopen 1829-cu ildə Vyanaya gedir. Bu musiqi beşiyinin Kral Opera binasında iki böyük konsert verərək böyük uğurlar qazanır. Polşanın ən böyük pianoçusu və bəstəkarı kimi qəbul olunur.

1829-30 cu illərdə o çoxlu sayda mazurka, nöktürn, vals və etüdlər yazır.

1830-cu ildən qəlbini Polşaya buraxaraq Vyanaya gəlir. Burada 8 ay yaşadıqdan sonra, 1831-ci ilin sentyabrında Parisə gedir.

Taleyin acı hökmü ilə Friderik Şopen 21 yaşında vətənindən əbədi ayrılır.

Vətəndən ayrılandan bir neçə həftə sonra Polşada rus çarizminə qarşı üsyan başlayır. Doğma Polşanı qızğın məhəbbətlə sevən Şopen vətənə qayıtmaq istəyir. Lakin Varşavada “Vətənsevərlər Dərnəyi”nin “Azadlıq hərəkatı’” sənət cəbhəsi qrupunu dəstəklədiyindən biri oduğuna görə, qohumları onu fikrindən daşındırır və ömrünün sonuna qədər vətənə qayıda bilmir. Vətənin taleyi barədə həyəcanlı düşüncələr onu tərk etmir.

Şopenin atası üçün Polşa ikinci vətən idisə, Fransa da onun özü üçün ikinci vətən olur. Ömrünün qalan hissəsini Fransada keçirir, lakin əsərlərində əsl polyak olaraq qalır.

Şopen tədricən Avropanın ən yaxşı ifaçılarından və bəstəkarlarından biri olur.

Paris o zaman bütün dünya mədəniyyətinin mərkəzi idi. Görkəmli yazıçılar, rəssamlar, bəstəkarlar, pianoçular, müğənnilər Parisə yığılmışdılar. Yazıçılardan Balzak, Hüqo, Jorj Sand, bəstəkarlardan Berlioz, Meyerber Parisdə yaşayıb yaradırdılar. Alman şairi Heyne, polyak şairi Mitskeviç, italyan bəstəkarları Rossini, Bellini, macar bəstəkarı və pianoçusu List uzun illər Parisdə yaşayıb. Bunların sırasına o illərin ən parlaq simalarından biri – Friderik Şopen də əlavə olunur.

Az vaxt içərisində o, Mitskeviçin yaxın adamına çevrilir, Heyne ilə mütəmadi görüşür, məşhur fransız rəssamı Delakria və Listlə, Berliozla dostluq edir. Şopenin Parisdəki ilk konserti uğurla keçir.

Polşanın taç taxmamış kralı olarak da xususi qeyd olunan Prins Çartoriski ilə həyat yoldaşı Prinses Çartoriska Şopeni tez-tez qonaq edirlər. Şopenin həyatında Çartoriski ailəsinin önəmli bir yeri vardır. O, Parisin zəngin evlərində həm pianoçu, həm də müəllim olaraq qəbul olunmağa başlayır.

Şopen Almanyanın Drezden şəhərinə bir dost ziyarətinə gədərkən, orada Polşa qrafı Vodzinskinin 16 yaşındakı qızı gözəl Mariyaya aşıq olur. Lakin Mariya ilə evlənmək ona qismət olmadı. Mariyanın ailəsi müəyyən səbəblərə görə bu evliliyə mane olurlar.

Bu üzüntü onu Avrora Düdevand (qızlıq soyadı Düpen olub) – Jorj Sand adlı Fransız yazıçısının qolları arasına atır.

Şopen Jorj Sandla 8 il (1836-1844) birlikdə yaşadı. O, həyatının ən xoşbəxt və ən ağır məqamlarını məhz bu qadınla keçirib. Bu illərdə Şopen ballada və prelüdlərini dünyaya gətirir. Özünün ən gözəl, şah əsərlərini yaradır.

1844-cü lin axırlarından vərəm xəstəliyinə tutulan Şopenin səhhəti getdikcə pisləşir. Ən yaxın dostu Yan Matuşinski və atası Nikolayın ölümü Frideriki sarsıdır. J.Sandla ayrılması da ona ağır zərbə olur. Şopen ömrünün son 2 ilinin, ancaq sonuncu aylarında iki mazurka yazır. Maddi vəziyyəti də get-gedə ağırlaşır.

1848-ci ildə Şopen dostlarının dəvətilə İngiltərə və Şotlandiyaya gedir və 1848-ci il noyabrın 16-da Londonda son konsertində çox böyük uğur qazanır. Bu konsertdə o, çoxlu qüvvə sərf edir. İngiltərənin rütubətli iqlimi ona pis təsir göstərir. Həkimlər onun dərhal ölkədən getməsini məsləhət görürlər. Noyabrın 23-də o, Parisə qayıdır. Dostları onu güclə tanıyır. 1849-cu ilin yaz və yayı Şopenin vəziyyəti yüngülləşir. Onun xahişilə böyük bacısı Lüdvika qızı ilə qardaşının yanına gəlir. Onlar Şopenin vəfatınadək onun yanında qalırlar.

Şopen 1849-ci il oktyabrın 17-də vəfat edir və Parisin Per-Laşez qəbiristanlığında dəfn olunur. Onunçün təntənəli dəfn mərasimi keçirilir. Mərhumun vəsiyyəti ilə cənazəsi üstdə Motsartın “Rekviyem”i çalınır. Orqanda Şopenin mi minor və si minor prelüdləri ifa olunur. Orkestr onun si bemol minor sonatasından “Matəm marşı”nı ifa edir. Cənazə məzara endiriləndə dostları Şopenin Varşavadan gətirdiyi torpağı qəbrinə səpirlər. Şopenin vəsiyyəti ilə ürəyi Polşaya aparılır və indiyədək Varşavadakı “Müqəddəs Xaç Kilsəsi”ndə saxlanılır. II Dünya müharibəsində faşistlər ürəyi götürüb aparırlar. Sonradan iki dövlət arasındakı razılaşmaya əsasən Şopenin ürəyi yurduna, öz əvvəlki yerinə gətirilir və qorunur.

Vətənini və musiqini sonsuz ehtirasla sevən Şopen bütün zamanların ən böyük bəstəkarı və ifaçısı kimi tarixdə əbədi yer tutur.

Rəfail TAĞIZADƏ

525-ci qəzet.- 2010.- 1 iyun.- S.7.