Mikayıl Mirzə təbiəti

Atam təbiəti çox sevərdi. O təbiətə çoxlarının baxa bilmədiyi gözlə baxırdı. Elə bir gözlə ki orada yaradıcı təxəyyül və bu təxəyyüldən ürəkdə məhəbbət, dəli bir təbiət vurğunluğu baş qaldırırdı. Hərdən təbiətə biganə münasibət görəndə kövrəlirdi də. Ən çox sevdiyi təbiət mənzərəsindən Ağsu aşırımından baxmaqla zövq alırdı. Aşırımdan Ağsu, onu iki yerə ayıran çay, evlərin oraq-çəkic nişanlı ala-bəzək damları, hərdən quruyub azalan Cavanşir gölü, babalarımızın uyuduğu Şeyx Dursun qəbiristanlığı, göyə ucalan Əbrişim ağacları, zəhmətkeş kənd camaatının naxırdan, işdən qayıtması, palçıqlı ara yolları, tikanlı kol-kosdan hörülmüş evin dövr bərisi aydın görünürdü. Atam bütün bunları seyr etdikcə sanki təmiz bir havaya ehtiyac duyurmuş kimi dərindən bir nəfəs alar, eyni zamanda nəyəsə heyifslənirmiş kimi bir ah çəkərdi. Bu ah bir ox olub ürəyimə sancılardı. Çünki bilirdim ki, atam yenə də kəndin güzəranına acıyırdı. Yenə də kəndin dərdini ürəyinə dərd edirdi. Bəlkə ürəyinin dərin qatlarında artıq monoloqu da hazır idi atamın. Nə vaxtsa yaradacağı obrazda, təbiət haqqında söyləyəcəyi şeirdə gördüklərinin təsir gücünü şeir vasitəsilə dinləyiciyə çatdıracaqdı. Həqiqətən də belə idi. Ona görə də Mikayıl Mirzənin dilindən səslənən şeirin, sözün auditoriyaya emosiyasız çatdırılması qeyri-mümkün idi. Çünki Mikayıl gördüklərini, duyduqlarını tamaşaçıya çatdırmağın həqiqi ustası idi. Bir zamanlar yaddaşına köçürdüyü hansısa bir məqamı zamanında istifadə etmək bacarığı idi. Ona görə də Mikayılın dilindən səslənən şeir monoloq, cəsur söz, yetkin poeziya anlamına gəlirdi.

Bu dağlar yastı dağlar,

Qar üstün basdı dağlar,

Üç ay toylu büsatlı,

Doqquz ay yasdı dağlar.

Ağ saçı pəri dağlar,

Bir baxmır bəri dağlar.

Yadlara məskən oldun

Bir utan, əri dağlar.

Deyirlər bu dağın beş milyon yaşı,

Bu çayın üç milyon yaşı tamamdır.

Geoloq qardaşım, alim qardaşım

Sıyır inadını məni inandır.

Məni inandır ki, beş milyon ildir

Dağlar əyilmədən şah durur belə.

Məni inandır ki, üç milyon ildir

Çaylar nəğməsini oxuyur belə.

O dağ ətəyində, o çay yanında

Bir qoca yaşayır,

Yüz yaşı tamam.

Onun ürəyində, onun qanında

Nə təltifə umu,

Nə paya tamah.

Bəlkə də bir qəfil salama möhtac,

Bəlkə də bir kəlmə duzlu söz istər.

O heç nə istəməz.

Tək süfrə üstdə

Palçıq daxmasının qapısını aç,

Süz onu alnından çənəsinədək...

Böyük şairimiz Məmməd Arazın qələmindən çıxan fəlsəfi şeiri Mikayıl Mirzənin dilindən videonun yaddaşında vətəndən uzaqda – İndoneziyada dinlədikcə xatirələr məni yenidən atamla bağlı xatirələrə aparır.

Atamla vaxt tapıb doğma kəndimiz Ağsuya gedəndə həyətimizdəki tut ağacının altına saysız-hesabsız insanlar, ağsaqqal və ağbirçəklər toplaşardı. Onlar atamı uşaq bağrına basan kimi bağırlarına basar, Mikayılın cəmiyyətdə şan-şöhrət sahibi olmasına sevinər, onunla qürur duyar, atam isə onları görəndə kövrələrdi. Soruşanda deyərdi ki, torpaq təəssübkeşliyi onların qəddini yaman əyib.

Və yaxud yol kənarında kiminsə sökülmüş çəpərini görəndə deyərdi ki, bu kişi vaxtilə çörək verən olub, indi çəpərini dikəldən yoxdur.

Amma bir vaxtlar uşaq müşahidələrimə əsaslanıb deyərdim ki, onların biri də həyatlarından gileylənmirdilər. Hələ icazə versəydin, həyətindəki bircə cöngəni də kəsib, səni qonaq edərdilər. Atam kənddən Bakıya qayıdanda özü ilə ürəyində bir ah gətirərdi. Və bu ahı sonradan şeirlərə qatıb onu dinləyən dinləyiciyə təsəlli verərdi.

Doğrudan da yuxarıda Məmməd Arazın şeirini təhlil etsək görərik ki, kənd camaatının qəlbində nə təltifə, nə də paya tamah olmayıb. İstəyi yalnız palçıq daxmasının qapısını açıb onu saymaq olub. Və Mikayıl Mirzənin də ifasında bu şeir ona görə təsirli və bənzərsizdir ki, o daima xalq, el içində olub, xalqın yaşantılarına yaxın olub. Xalqın gözü tərəzi gözüdür deyiblər. Mikayıl tərəzinin bir gözündə şeiri, digər gözündə isə haqla nahaqqı, yaxşıynan yamanı, doğruynan əyrini, qorxu ilə cəsurluğu, mərdliklə namərdliyi, sadiqliklə xəyanəti, məhəbbətlə nifrəti və s. yeri gələndə əyə, lazım gələndə bərabər saxlaya bilirdi. Elə ona görə də dinləyici və tamaşaçıda deyilənə, söylədiklərinə rəğbət və həyəcan aşılaya bilirdi. Mikayıl Mirzəyə həyəcansız qulaq asmaq mümkün deyildi. Ona diqqət kəsilənlər “Mikayıl bu dəqiqə nə isə deyəcək, əlbəttə, deyəcək” – deyə düşünürdülər. Ona görə də onun çıxışı və şəxsiyyəti daima uşaqdan-böyüyə, torpaq adamından-məmura qədər diqqət mərkəzində olurdu.

Mikayıl Mirzənin özünü də elə cəmiyyətin diqqət mərkəzində saxlayan onun ödkəmliyi, mübarizliyi, azad fikir söyləmək xarakteri, sənətə məhəbbəti, dramaturgiyamızda prinsipial mövgeyi, vətəninə, xalqına, prezidentinə təmənnasız xidməti, səmimiliyi, sadiqliyi olmuşdur.

Bir sənətkar kimi onun üçün mövzu qıtlığı yox idi. Ətrafda cərəyan edən hər bir hadisədə o bir yenilik, yaradıcılıq üçün mövzu görürdü. O bu dünyada yaşamaqla bərabər, özünün yaratdığı, öz təxəyyülünün məhsulu olan bir dünyada da yaşayırdı. Onun dünyasında nə paxıllıq, nə də həsəd, nə qorxu, nə də cəsarətsizlik, nə qəlbi qara, nə də satqınlar ordusu var idi. Onun dünyasında hər şey təmənnasız idi, hər kəs səxa əhli, sözünə sahib çıxan, alnıaçıq, halal tikə yeyən, qəlbi təmiz idi. Bəlkə elə ona görə idi ki, o halal tikəsini heç zaman heç kəslə bölməkdən çəkinmirdi, həm maddiyyat, həm də mənəviyyat baxımından həddən artıq səxavət əhli idi. Dostlarını biri-birinə tanış etməkdən çəkinməz, onları biri-birlərinə arxa-dayaq durmağa sövq edərdi. Onların imkanlarından özü üçün deyil, ehtiyacı olanlara kömək göstərilməsinə çalışardı. Təbiət vurğunu olan Mikayılın xarakteri də elə təbiətin möcüzələri kimi idi. Səhnədə və həyatda çay kimi coşurdu, dəniz kimi qabarırdı, şimşək kimi çaxırdı, tufan qoparırdı, günəş kimi yandırırdı, bulud kimi dolurdu, yağıb boşalırdı. Hər Novruz bayramında Ağsuya gələn və gəlişiynən nəslin bütün uşaqlı-böyüklü nümayəndəsini Talış kəndində babalarının qəbri üstündə şam yandırmağa toplayan Mikayıl boynu bükük bənövşəni görəndə kövrələrdi, uşaqlara onu dərməyə qoymazdı. Deyərdi “onsuz da ömrü azdır bu bənövşənin, dərməyin onu”. Kimsə uşaqlığına salıb onu dərəndə yanıb-yaxılardı.

Mikayılın çox saf və bənövşə kimi ürəyi kövrək idi. Bənövşə kovrəkli ürək Mikayılın təbiətinə, zamanın gərdişinə davam gətirə bilmədi.

Mikayıl da aramızdan erkən getdi. O da onu sevənləri yandıra-yandıra, yaxa-yaxa, sinələrinə dağ çəkə-çəkə, kövrəldərək getdi. Sağlığında bədii qiraətiynən nahaqqı, riyakarlığı, xəbisliyi, acgödənliyi, buqələmunluğu, hər cür hərisliyi yandırıb-yaxan Mikayıl Mirzə, onu sevənləri ölümüynən yandırıb-yaxdı.

Mən də əvvəllər Ağsu aşırımındakı təbiəti çox sevərdim. Lakin atam dünyadan köç edəndən, dörd il olar ki, sevdiyim sakit təbiət, yaşıllıq, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin, ictimai xadimlərinin uyuduğu fəxri xiyabandır. Bir vaxtlar Mikayıl Mirzənin ifasında səslənən Məmməd Araz poeziyasındakı o yüz yaşlı qocadan mərhumların fərqi yalnız ondadır ki, dəmir darvazanın qapısını açaraq qəbirləri üstünə bir dəstə gül qoyulmasına, ruhlarına dualar oxunmasına, adlarının hər zaman uca tutulmasına ehtiyacdan başqa, onların da təmənnaları yoxdur və sağlıqlarında da olmayıb.

Cakarta, 1 iyun 2010.

Mətin MİRZƏ

525-ci qəzet.- 2010.- 3 iyun.- S.7.