Cəmiyyətimizdə qadına
qarşı zorakılıq hələ də zorakılıq
halı kimi qəbul edilmir
MƏTANƏT ƏZİZOVA: “ZORAKILIQ PİK NÖQTƏYƏ
ÇATANDA QADINLAR BUNA DÖZƏ BİLMİR VƏ VƏZİYYƏTDƏN
ÇIXIŞ YOLU KİMİ BIÇAĞA, BALTAYA, YAXUD DA
SİLAHA ƏL ATMAQDAN ÇƏKİNMİRLƏR”
“Həm beynəlxalq təşkilatların,
həm də qeyri-hökumət təşkilatlarının
hesabatlarında qeyd olunur ki, Azərbaycanda qadın
hüquqları ən çox ailədə pozulur. Ailədə
hüquq pozuntusu özünü daha çox qadına
qarşı zorakılıq formasında göstərməkdədir”.
Bu barədə “525”ə açıqlamasında Qadın
Krizis Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizova
bildirib. O, rəhbərlik etdiyi quruma müraciət edən
qadınların statistik göstəricisində də ailə-məişət
zorakılığına məruz qalmış
qadınların birinci yerdə dayandığını
söyləyib. M.Əzizovanın sözlərinə görə,
ailə zorakılığı halları arasında fiziki və
psixoloji zorakılıq halları üstünlük təşkil
edir: “Bu iki zorakılıq halının bir-biri ilə
çox sıx əlaqəsi var. Beynəlxalq təcrübədə
zorakılıqlar siyahısında iqtisadi və seksual
zorakılıq halları da mövcuddur. Amma hələ ki, bizə
bu zorakılıq halları ilə bağlı müraciət
edənlər azlıq təşkil edir və cəmiyyətimiz
bu kimi halları zorakılıq kimi qəbul etmir.
Çünki bizim mədəniyyətimiz və ailələrin
sosial təminatı buna imkan vermir. Əgər iqtisadi
zorakılığı götürsək, bizdə əksər
hallarda pul kişilərdə olur. Düzdür, bu puldan
qadın da xərcləyə bilər, amma nəzarət
bütün hallarda kişilərin əlindədir. Fiziki və
seksual zorakılıq dedikdə isə burada kişilərin
öz həyat yoldaşını zorlamasından söhbət
gedir. Belə hallar çox qapalı mövzu olduğu
üçün, Azərbaycanda demək olar ki, müzakirə
olunmur. Ona görə də zorakılıqdan danışarkən
daha çox psixoloji və fiziki zorakılıq qeyd olunur”.
M.Əzizova Qadın Krizis Mərkəzinə
müraciət edənlər arasında fiziki
zorakılığa məruz qalmış qadınların
üstünlük təşkil etdiyini də deyib. Qeyd edib ki,
Azərbaycanda zorakılıqla üzləşmiş
qadınların böyük bir qismi öz həyat
yoldaşları tərəfindən döyülənlərdir.
Onun sözlərinə görə, belə zərif cins
nümayəndələri ailə başçısı tərəfindən
çoxsaylı işgəncələrə məruz
qalıblar: “Son vaxtlar qadınlara əl qaldırmaqda kişilər
demək olar ki, “mütəxəssis” olublar. Kişilər
qadının bədənində iz qalmamaq şərtilə
onlara işgəncə verirlər. Bəzən də bədənində
işgəncə formasının izi olan qadınlara imkan
vermirlər ki, o gedib hüquq-mühafizə orqanlarına
müraciət etsin. Yaxud da qadının və ya kişinin
valideynləri, yaxın qohumları susması üçün
qadına təzyiq edirlər. Deyirlər ki, əgər polisə
şikayət etsə, biabır olarlar, özü də ləkələnər
və haqqında dedi-qodu yayılar. Belə hallarda qadın
döyülsə də, susmağa məcbur olur. Məcburiyyət
isə bu zaman iki formada özünü göstərir. Birinci
halda qadın fikirləşir ki, boşansa, yaxud polisə
şikayət etsə, valideynləri onu qəbul etməyəcək,
cəmiyyət düzgün başa düşməyəcək.
İkinci halda isə qadın düşünür ki, əgər
boşansa, uşaqlarının gələcəyini təmin
edə bilməyəcək. Qızı varsa, onunla gələcəkdə
ailə həyatı quran olmayacaq. İqtisadi cəhətdən
asılı olan qadın fikirləşir ki, boşansa,
özü və uşaqları pulsuz-parasız qalacaq. Bu
yaxınlarda bizə bir qadın müraciət etmişdi. Onun
həyat yoldaşı hüquq-mühafizə orqanlarında
yüksək vəzifə tutan polis zabiti idi. Həmin şəxs
mütəmadi olaraq həyat yoldaşını döyür,
onun qabırğalarını sındırırdı.
Qadından niyə susduğunu və mübarizə
aparmadığını soruşanda o dedi ki, həyat yoldaşı
polis olduğundan işi onun xeyrinə bağlayacaqlar.
İkincisi, uşaqları yaxşı şəraitdə
yaşamağa öyrəşib, pullu liseylərdə təhsil
alırlar. Qadın özü isə heç vaxt işləməyib.
Əgər boşansa, indiki çətin iqtisadi şəraitdə
az maaşlı işlə uşaqlarını indiki səviyyədə
saxlaya bilməyəcək. Ona görə də susmağa məcburdur”.
Mərkəz rəhbəri
bildirib ki, zorakılıqla üzləşən qadınlar
mübarizə aparmadıqları təqdirdə, susduqda və
ya susmaları üçün onlara kənardan təzyiqlər
olduqda, son anda 3 seçim qarşısında qalmalı olurlar:
“Birinci seçimi edənləri mən inqilabçılar
adlandırardım. Əgər qadın daxilən hiss edirsə
ki, artıq belə yaşaya bilmir, bu zaman o, müxtəlif
yollarla öz etirazını bildirir. Məsələn, həyat
yoldaşından küsüb evdən çıxıb gedir və
s. Bu cür vasitələrlə heç nəyə nail
olmadıqda, ya boşanmaq üçün müraciət edir,
ya da bütün psixoloji və mənəvi təzyiqləri
qulaqardına vuraraq polisə şikayət edir. Bizim mərkəzə
müraciət edən qadınlar əsasən
inqilabçı qadınlardır. Onlar öz
etirazlarını bildirmək üçün yollar
axtarırlar, psixoloqla məsləhətləşirlər.
Çünki xüsusi psixoloji addımlar var ki, bunlar
zorakılıq törədən insanla ünsiyyətdə
olmağa, zorakılığı azaltmağa imkan verir. Əgər
qadın inqilabçı qadın deyilsə, bu zaman iki yol
ayrıcında qalır. Birinci yol özünə qəsd etməkdir.
Belə hallara əksər rayonlarda rast gəlmək olur.
Qadın döyülür, təhqir olunur və bunu həyat
yoldaşının valideynlərinə və
yaxınlarına da bildirir. Amma heç kəs kömək etmək
istəmir. Hamı ona susmağı məsləhət
görür. Bunlarla barışmayanda isə qadının həyat
yoldaşına bəraət qazandırarlar. Qadın
görür ki, çıxış yolu yoxdur”.
M.Əzizova deyib ki,
qadınlar arasında özünəqəsd halları Azərbaycanın
regionlarında daha tez-tez baş verir. Onun qənaətinə
görə, buna başlıca səbəb həmin bölgələrdə
QHT-lərin, psixoloqların olmaması və
hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşlarının
bu cür həssas məsələdə prinsipiallıq
göstərməməsidir: “Heç kim tərəfindən
başa düşülməyən qadın sonda məcbur olur
ki, özünə qəsd etsin. Çünki vəziyyətdən
çıxış yolu tapa bilmir. Bəzən özünə
qəsd etməzdən əvvəl qadınlar
hüquq-mühafizə orqanlarına da müraciət edirlər.
Lakin bu da onların vəziyyətini dəyişdirmir. Müstəntiq
orada qadına bir neçə sual verir. Bu suallar isə
psixoloji sarsıntı keçirmiş qadına kömək
etmək əvəzinə, onu bir az da stressə salır. Məsələn,
müstəntiq qadından soruşur ki, utanmırsan, gəlib ərin
haqqında şikayət ərizəsi yazırsan? Sən
yaxşı qadın olsan heç döyülərdinmi?
Hüququ-mühafizə orqanları tərəfindən belə
münasibət görən, ərizəsi qəbul olunmayan,
polis tərəfindən dəstək ala bilməyən
qadın özünə qəsd etmək məcburiyyətində
qalır”.
QHT rəhbəri əksər
hallarda zorakılığın sonda cinayətə gətirib
çıxardığını da diqqətə
çatdırıb. Deyib ki, zorakılıq pik nöqtəyə
çatdığı təqdirdə, qadınlar buna dözə
bilməyərək bıçağa, baltaya, yaxud da silaha əl
atmaqdan belə çəkinmirlər. Onun sözlərinə
görə, bununla qadınlar həm özlərinin, həm də
uşaqlarının təhlükəsizliyini təmin
etmiş olurlar: “Bizim mərkəz bu cür vəziyyətləri
özündə ifadə edən kifayət qədər hadisə
ilə üzləşib. Məsələn, mütəmadi
olaraq evə içkili gəlib həyat yoldaşını və
uşaqlarını döyən ata bir dəfə yenə sərxoş
halda evə gəlib gizlənmiş uşaqlarını tapsa
da, yoldaşını tapa bilmir. Başlayır uşaqları
vəhşicəsinə döyməyə. Qadın isə bu
zaman məcburiyyət qarşısında qalaraq,
uşaqlarını xilas etmək üçün ət
çapacağı ilə həyat yoldaşına
başından ciddi xəsarət yetirib. Digər bir hadisədə
isə hər dəfə öz həyat yoldaşı tərəfindən
döyülüb xəstəxanaya düşən
qadını bütün xəstəxana işçiləri
tanıyıblar. Qadın hər dəfə onlara israrla deyib
ki, pilləkəndən yıxılmışam. Polis isə
qadına məsələdən xəbərdar olduğunu
deyib və qadından əri haqda şikayət ərizəsi
yazmasını istəyib. Qadın yenə də həyat
yoldaşı tərəfindən
döyüldüyünü boynuna almayıb. Növbəti dəfə
təkrarən qadın həyat yoldaşı tərəfindən
döyülüb. Azğınlaşmış ər balta ilə
arvadının başına vuran zaman, onların qızı
bu səhnəyə dözə bilməyib və
bıçaqla öz atasına xəsarət yetirib. Nəticədə
qıza qarşı cinayət işi açılıb”.
Mətanət Əzizova ailədə
zorakılığın, xüsusən də fiziki
zorakılıq hallarının getdikcə artmasında
bütün cəmiyyəti qismən də olsa təqsirli
sayıb. Bildirib ki, ölkəmizdə ailə
zorakılığı ilə bağlı qanunun qəbul
olunmaması bəzi kişilərə geniş imkanlar
yaradıb: “Cəmiyyətimizdə qadına qarşı olan
zorakılıq hələ də zorakılıq aktı kimi qəbul
edilmir. Belə olan halda kişilər üçün
geniş meydan açılır. Kişilər hiss edirlər
ki, onlara qarşı heç bir cəza tədbiri yoxdur. Digər
tərəfdən kişi bilir ki, həyat yoldaşı ərizə
təqdim edəcəyi polis də, müstəntiq də
kişidir. Onlar bütün hallarda düşünürlər
ki, əgər qadın döyülürsə, demək səbəbi
var. Əgər qadın mübarizə aparırsa, qadın
boşanmaq istəyirsə, polisə ərizə verirsə,
deməli əxlaqsız qadındır. Ancaq başa
düşülmür ki, əgər qadın polisə
müraciət edirsə, deməli onu bu cür son
addımı atmağa məcbur edən səbəblər var.
Ona görə də bu tip cinayətlərin
çoxalmasında, cəzaçəkmə müəssisələrində
qadınların sayının artmasında polisin qismən də
olsa, günahı var. Sahə müvəkkilləri problemli ailələri
yaxşı tanıyırlar. Onlar iki və ya üç
gündən bir həmin ailəyə baş çəkib
qadının vəziyyətini öyrənməyə cəhd
etsələr, yaxud da həmin qadının təhlükəsizliyinin
təmin olunmasının lazım olub-olmadığını
öyrənsələr, belə cinayətlərin
qarşısı alınar. Yuxarıda dediyimiz kimi,
zorakılıqla bağlı yerli polis idarələrinə təqdim
edilən ərizələrə də ciddi yanaşılsa, bu
cür cinayətlərin qarşısının vaxtında
alınmasına şərait yaradılmış olar”.
Müsahibimizin dediklərini
yekunlaşdırsaq, belə qənaətə gəlmək
olar ki, qadınlara qarşı zorakılığın və
onun cinayətə çevrilməsinin aradan
qaldırılması yalnız bir tərəfin həll edə
biləcəyi məsələ deyil. Zorakılıqla üzləşən
qadınların özləri də daxil olmaqla, bütün səlahiyyətli
tərəflər – hüquq mühafizə orqanları,
zorakılıq törədən və zorakılığa məruz
qalan şəxsin qohumları və yaxınları, eyni zamanda
qanunlar bu məsələdə bir-biri ilə əlaqəli fəaliyyət
göstərməlidir.
Rufik İSMAYILOV
525-ci qəzet.- 2010.- 19 iyun.- S.14.