Terrorçubaşının aqibəti: adi sonluq, yoxsa rüsvayçı ölüm?

Bizim üçün bu mövzu qapanıb. Ölkə mediasında bu barədə az çox məlumat yayıldığındanmı, ənənəvi sadəlikdən, səmimiyyətdənmi, bəlkə müharibənin ilk raundundakı uğursuzluqdanmı, daha bu mövzuya toxunmaq istəmir, o səhifəni qapanmış hesab edirik. Lakin erməni tərəfin bu mövzuda “internet həmlələri”nin ardı-arası kəsilmir. Müasir texnologiyanın imkanlarından istifadə edib, informasiya şəbəkəsini nə iləsə müvəqqəti yükləmək olar. Amma bir məsələ barədə çox deyiləndə və yazılanda həqiqiliyi istər-istəməz şübhə doğurur. Söhbət, ermənilərin “Avo” ləqəbli “qəhrəmanı” – məşhur terrorçu Monte Melkonyanın ölümündən gedir.

Hər bir fərdin və ya xalqın seçiminə hörmətlə yanaşmaq gərəkdir – sivil dünya meyarları bunu tələb edir. Məsələn, Hitler demokratik əsaslarla hakimiyyətə gəlmişdi. Bu, səhv də olsa, o dövrdə alman xalqının seçimi idi. Yaxud günümüzdə bütün dünyanın rəsmən terrorçu kimi tanıdığı Abdulla Öcalanı kürdlər özlərinin lideri sayırlar. Eləcə də beynəlxalq miqyasda rəsmən terrorçu kimi qəbul olunmuş Monte Melkonyanı ermənilər “erməni xalqının əfsanəvi qəhrəmanı” hesab edirlər. Heç kim erməniləri bunun əksini düşünməyə məcbur etmir. M.Melkonyan “erməni xalqının əvəzolunmaz qəhrəmanıdır”. Olsun. Bizim üçünsə, o, minlərlə günahsız insanın ölümünə səbəb olan, əliqanlı cinayətkar, beynəlxalq terrorçu və hərbi canidir.

Monte Melkonyan Amerikada doğulmuş, orada təhsil almışdı. Universitet təhsili görmüş Melkonyan gənc yaşlarından “ümummilli erməni ideyası”nı qəbul etmiş, “bütün şüurlu ömrünü bu işə sərf edəcəyinə” and içmişdi. Müxtəlif erməni dərnəklərində fəal iştirak edərək, XX əsrin 70-ci illərində Avropada ASALA erməni təşkilatının yaradılmasında müstəsna rol oynamış, az sonra fikir ayrılığına görə ASALA-dan qopub, onun radikal qanadını yaratmış və bu qurumu terror təşkilatı kimi tanıtmışdı. Hədəfə çatmaq üçün terroru vasitə kimi seçmişdi. Hədəf isə Avropada yaşayan türklər idi. Onun təşəbbüsüylə, Avropadakı türk diplomatlarına, Türkiyə səfirliklərinə, türkiyəli jurnalistlərə və mülki şəxslərə qarşı, sözün əsl mənasında, müharibə elan olunmuşdu. Qanlı partlayışlarda, yüzlərlə günahsız insanın qətlində təqsirli bilinən və Türkiyə dövlətinin israrlı tələbindən sonra rəsmən beynəlxalq axtarışa verilən M.Melkonyan həbs olunmuş, nəhayət, ASALA-nın fəaliyyətinə son qoyulmuşdu. Hələ bundan xeyli əvvəl Melkonyan Latın Amerikasının bəzi ölkələrində və PKK terror təşkilatının düşərgələrində təlim almışdı. Göründüyü kimi, terror sözü bu şəxsi bütün ömrü boyu müşayiət edib. Bütöv bir xalq üçün nə qədər abır ifadə olsa da, faktdır ki, ölənəcən öz əməllərindən dönməyən Melkonyan erməni xalqının tam əksər hissəsinin pərəstiş obyektinə çevrilib.

1990-cı ildə hansısa sehrli qüvvənin əlilə bu məşhur terrorçu müəmmalı şəkildə həbsdən azad olunur, birbaşa Ermənistana, sonra isə Dağlıq Qarabağa göndərilir. Tezliklə o, Martuni (Xocavənd) istiqamətində vuruşan erməni hərbi birləşmələrinin komandanı təyin olunur. Martuninin hərbi komendantı vəzifəsini icra edən M.Melkonyan silahlı dəstələrdə sərt nizam-intizam yaradılmasında, Azərbaycanın Xocalı, Kəlbəcər, Ağdam rayonlarının işğalında, bu rayonların azərbaycanlı əhalisinə qarşı etnik təmizləmə əməliyyatında rəhbər və icraçı kimi birbaşa iştirak edir.

M.Melkonyan 1993-cü il iyun ayının 12-də Martuni rayonunun Muğanlı kəndində Azərbaycan ordusunun 22 yaşlı kəşfiyyatçısı İbad Hüseynov tərəfindən öldürülür, başı kəsilərək götürülür. M.Melkonyanın terror aktları törədilməsində müstəsna iştirakı və müharibə zamanı etdikləri məlumdur. Lakin bütün bunlara onun yox yerdən nail olduğunu necə iddia etmək olar? Hər şey Monte üçün qurulmuş, təşkil edilmişdi. Çünki o özü bu yola can atırdı. Hələ məlum deyil ki, Melkonyan hansı yolla Fransa həbsxanasından azad olunub və Qarabağa necə, hansı şərtlərlə göndərilib. Məhz göndərilib. Deməli, Melkonyan ona yaradılan şərait, verilən imkan hesabına sərbəstcə hərəkətə keçmişdi. Doğrudur, Melkonyan onunla eyni yolda olan ermənilərin çoxundan fərqlənirdi, yəni hər sıravi erməni terrorçu-döyüşçüsünün tayı deyildi, yəni terrorçuların başçısı idi. Hansı cəhətlərinə görə belə bir həddə gəlmişdi, bu barədə yuxarıda az-çox söz açdıq. Amma fakt budur ki, lap yekə terrorçu da olsa, proseslərin ümumi axarının və nəticələrinin heç ən cüzi faizini də Melkonyan müəyyənləşdirmirdi və bunu bacarmazdı da.

Göründüyü kimi, biz M.Melkonyanın məşhur terrorçu, amansız cani olaraq başqalarından seçildiyini danmırıq. Ancaq onun qurulmuş ümumi bir oyunun çox fəal iştirakçısı, arxasını güclü yerə söykəmiş biri kimi fərqlənə bildiyini də gizlətmək mümkün deyil.

Ermənilər M.Melkonyanın obrazının həddən artıq şişirdildiyini, hətta tanınmaz hala salındığını etiraf etməlidirlər. Qeyd etdiyim kimi, o, yaradılmış imkan daxilində edə biləcəklərini edib. Melkonyanı “qəhrəman Avo” kimi təqdim etmək üçün azərbaycanlıların canlı qüvvə və hərbi texnikasının sayını, terrorçunun Azərbaycan ordusuna vurduğu ziyanı fantastik həddə qədər şişirdən erməniləri hardasa başa düşmək olar. Neyləməli, milçəkdən fil düzəltməyin yolu budur. Amma azərbaycanı döyüşçüləri “əfəl, qorxaq və bacarıqsız” qələmə vermək üçün ermənilərin dəridən-qabıqdan çıxmaları heç cür anlaşılmır. Əgər M.Melkonyan bu cür “əfəl, qorxaq və bacarıqsız”larla vuruşubsa, bəs onda ermənilər öz “Avo”larına hansı üzlə “qəhrəman” deyirlər? Halbuki Melkonyanın guya “lap çox fərqləndiyi” döyüşlər – Martuni (Xocavənd) rayonunun Əmralılar, Muğanlı, Kuropatkino kəndləri uğrunda vuruşmalar bilavasitə mənim və onlarla şahidimin iştirakıyla, gözlərimiz qarşısında baş verdiyindən ermənilərin bu haqda uydurduqlarının ağ yalan, sayıqlama və cəfəngiyyat olduğunu adım kimi bilirəm. Hərbi-strateji baxımdan heç cür müdafiə oluna bilməyəcək durumda qalan kəndlər heç bir təlim görməmiş bir dəstə döyüşçü və texniki cəhətdən nasaz olan iki tankla müdafiə olunurdu. Bizim, ermənilər uydurduğu kimi, heç də 20 BMP və 10 tankımız, 1000 nəfərlik canlı qüvvəmiz yox idi və ola bilməzdi o döyüşlərdə. Amma kaş ki, olaydı.

Ermənilər həmin vuruşmalarda uğradıqları tələfatdan – xüsusi həblərlə “cəsarətləndirilmiş” qara kombinezonlu döyüşçülərinin məhvindən, hansı itkilərlə üzləşdiklərindən yazmağa qətiyyən həvəs göstərmirlər. Qoy desinlər, yazsınlar görək, 1992-ci il yanvarın 14-də M.Melkonyanın nəzarət etdiyi Martuni rayon mərkəzini hücumla ələ keçirən, onları ağır tələfata məruz qoyan kimlər idi? Geri çəkilib, 3 gündən sonra Martunini yenidən ələ keçirən kim olmuşdu? Bunlar Azərbaycanın könüllü özünümüdafiə qüvvələrinin ciddi hazırlıq və yetərli texniki imkan olmadan həyata keçirdikləri əməliyyatlar idi. Ancaq yalnız avtomat və pulemyotlarla silahlanmış, taktiki-strateji təlim görməmiş bir qrup Azərbaycan döyüşçüsü, təbii ki, ardıcıl kömək alan ermənilərdən aldıqları şəhəri uzun müddət əldə saxlaya bilməzdi. Heç nəyə əhəmiyyət vermədən irəliləyən həmin dəstənin önündə İbad gedirdi. 31 martda Qarakənd istiqamətində erməni BMP-sinin yandırılması, 24 apreldə iki erməni postunun məhvi, iyunun 4-dən 5-nə keçən gecə ermənilərin yenicə qurduqları postun bir neçə dəqiqədə dağıdılması, 9 erməninin öldürülməsi və bütün silahlarının qənimət kimi götürülməsi, 3 gün sonra Martuni ətrafındakı yüksəklikdə, olduqca əlverişli mövqedə yerləşdirilən və çox böyük əraziyə intensiv artilleriya zərbələri endirən erməni uzaqvuran topunun şəxsi heyətlə birlikdə məhv edilməsi və yenə qənimət silahlar ələ keçirilməsi... Və yenə həmin kiçik dəstə və onun da önündə İbad. Bütün bunlar kiçik bir kəşfiyyat-diversiya dəstəsinin döyüş xronologiyasından bəzi epizodlardır və o dövrə aid rəsmi sənədlərdə öz əksini tapıb.

1993-cü il iyun ayının əvvəllərində ermənilərin Martuni istiqamətində fəallaşdığı və zərbə batalyonlarının burada cəmlənməsi Azərbaycan hərbi kəşfiyyatı tərəfindən müəyyənləşdirilmişdi. Cəbhənin bu istiqamətində irimiqyaslı döyüş əməliyyatlarının başlanacağı labüd idi. Mütəmadi keçirilən kəşfiyyat əməliyyatları nəticəsində alınan bilgilər bunu dönə-dönə təsdiqləyirdi. Həmin günlərdə İbadın başçılığı altında bizim kəşfiyyat qrupu növbəti dəfə düşmən arxasına göndərilmişdi. İyunun 11-də sübh tezdən ermənilər Ağcabədi rayonunun Qiyaməddinli kəndi tərəfdə tank reydi keçirdikləri zaman İbadın kəşfiyyat dəstəsi düşmən arxasında növbəti əməliyyatı yerinə yetirirdi. Ertəsi gün – iyunun 12-də isə o məşhur hadisə baş verdi.

Martuniyə bitişik, ermənilərin nəzarətində olan Əmrallar və Muğanlı kəndlərinə yollanan Azərbaycan kəşfiyyatçıları artıq 3-cü gün idi ki, düşmən arxasında idilər. İşğal edilmiş Muğanlı İbadın doğma kəndi olduğundan oraların hər qarışına bələd idi. Tamamilə dağıdılmış Kuropatkino kəndindən Muğanlıya tərəf istiqamətlənən bir UAZ maşını ya Xonaşen çayından keçə bilməmiş, ya da xarab olub yolda qalmışdı. Maşından bir nəfərin düşüb, kəndin içərisinə doğru piyada irəlilədiyini bizim kəşfiyyatçılar görmüşdülər və onu diqqətdə saxlayırdılar. Arxaya boylananda özününkülərdən iki nəfərin onun arxasınca gəldiyini görən öndəki adam onlara əliylə, “geri qayıdın” işarəsi verdi. Bu erməninin səhvi ona baha başa gələcəkdi. Həmin anlarda onun konkret olaraq kimliyi bizim kəşfiyyatçıları maraqlandırmırdı, məşhur terrorçu Avo – Melkonyan olduğu isə heç ağıllarına da gəlməzdi. Erməni döyüşçüsüyüdü, vəssalam! O dövrdə Melkonyan barədə Azərbaycan tərəfdə heç kim eşitməmişdi, amma ermənilərin Avo adlı komandirlərinin olduğu az-çox məlum idi. Bu adamın Avo – Melkonyan olduğunu azərbaycanlı kəşfiyyatçılar hələ 2 saatdan sonra biləcəkdilər. Elə Avonun yoxa çıxmasından da ermənilər düz 2 saatdan sonra xəbər tutacaq və dərhal onun kütləvi axtarışına çıxacaqdılar.

Ermənilər sonra kəndi güclü atəşə tutaraq, az qala hər kolun dibini axtarır, elə hey “Avo” qışqırırdılar. Bir neçə saatlıq axtarış heç bir nəticə vermədi. Nə Avonun meyitini, nə də azərbaycanlı kəşfiyyatçıları tapa bilmədilər. Halbuki dəfələrlə bir neçə metr yaxınlıqdan keçib getmişdilər.

Azərbaycan kəşfiyyatçıları necə bir düşməni məhv etdiklərini bu vurhavurdan sonra tam mənasıyla anlamağa başladılar. Və yalnız bundan sonra dəstənin komandiri İbad, tutarlı sübut, əşyayi-dəlil kimi, kəsdiyi başı mütləq özlərilə götürməyə qərar verdi. Onların hansı yollarla mühasirədən çıxıb geri qayıtdıqları tamamilə başqa mövzudur və məlum səbəblər üzündən bunu açıqlamağı lazım bilmirəm.

Hərbi hissədə hər şeyi olduğu kimi danışıb, faktı da ortaya qoydular. Ən vacib detallar lazımi qurumların nümayəndələri tərəfindən qeydə alındı və həmin qeydlər danılmaz sənəd-sübut kimi bugünədək qalmaqdadır. İbadla bağlı elə buradaca, qısa olaraq, qeyd edim ki, həmin hadisənin ardınca döyüş yolunu davam etdirən İbad bir müddətdən sonra minaya düşərək ağır yaralandı, kontuziya aldı, sözün əsl mənasında, ölümdən döndü və bunun ardınca məcburən ordudan tərxis olundu.

M.Melkonyanın “yenilməz komandir” obrazının cızıldığı, onun az qala yalın əllə “təpədən-dırnağacan silahlanmış Azərbaycan ordusunu məhv etməsi” barədə erməni nağılları tez-tez səslənir. Bu nağılları quraşdıranlar M.Melkonyanın ölümü barədə gerçəyi gizlətməklə əslində ona ölümündən də artıq zərbə vurduqlarını unudurlar, yəqin ki. Onun ölüm səhnəsi haqda yekdil rəy söylənmədiyi üçün yalan lap asanlıqla üzə çıxır. Erməni mənbələrində bu haqda müxtəlif versiyalar var. Bunlardan heç biri reallığı əks etdirmir və heç biri də Melkonyanın xeyrinə deyil, onu əslində daha da aşağılamağa xidmət edir. Ermənilər öz “Avo”larını gah Azərbaycan artilleriyası tərəfindən vurulduğunu, gah maşınının tankəleyhinə minaya düşdüyünü, gah BMP-dən atılan atəşlə, gah snayperlə öldürüldüyünü, gah yaralanaraq, son nəfəsdə yoldaşlarını xilas etmək naminə özünü qurban verdiyini, hətta yaralı halda belə, guya bir neçə azərbaycanlı döyüşçünün öhdəsindən gəldikdən sonra həlak olduğunu, gah erməni mafiyası üçün təhlükəyə çevrildiyi üçün xaincəsinə aradan götürüldüyünü, özü də cəbhənin gah bu, gah da digər istiqamətində öldüyü barədə məlumatlar yayırlar. Bu qədər də ziddiyyət olmaz ki! Hələ başqa bir versiya da var ki, guya o, azərbaycanlı döyüşçülər tərəfindən UAZ markalı maşında gülləbaran edilərək öldürülüb. Bunlardan hansına inanaq? Qəribədir ki, Melkonyanın ölümü ilə bağlı elə Azərbaycanda da ermənilərin qurama versiyalarına əsaslananlar yox deyil. Onlar da “Avo”nu bu cür müəmmalı ölümə layiq görür, guya zirehli texnikadan açılan atəşlə məhv edildiyini yazır, görmədən-bilmədən, Melkonyanın məhvini tamam başqa ünvanlara yönəldir.

“Avo”nun əlbəyaxa, üzbəüz mübarizədə, 22 yaşlı Azərbaycan kəşfiyyatçısı İbad tərəfindən, özü də Melkonyanın nəzarətində olan ərazidə, günün günorta çağında öldürülərək, başının kəsilib götürüldüyünü etiraf etmək ermənilərə əsla sərf eləmir, bu, aydın məsələdir. Amma bu məqamda onların uydurmalarını həqiqətəuyğun sayan digərlərini başa düşmək çətindir.

Əslində, gerçəyi demək erməni tərəfə daha sərfəli olmalıydı. Niyə? Bunu aydınlaşdırmağa çalışaq: Müasir hərbdə düşmənin canlı qüvvəsini məhv etmək üçün çeşidli vasitələr mövcuddur. Ancaq əsl döyüşçü üçün daha münasib saydığı, hətta bəzən arzuladığı ölüm səhnəsi var: Şəxsən mən artilleriya zərbəsindən və ya mina partlayışından ölməkdən həmişə qorxmuşam. Bu, ucuz ölüm olardı. İstəmişəm, yaxından, atıcı silahdan açılan atəşlə öldürülüm. Özünə az-çox hörmət edən döyüşçü bu cür ölümü üstün tutar, məncə. “Avo”nun mərmi və ya mina partlayışından, yaxud mafiyanın əliylə, naməlum bir snayperin gülləsilə öldürülməsi versiyası erməniləri niyə bu qədər cəlb edir, görəsən? Bəlkə meyitin başsızlığı məsələsinə görə? Axı bundan da onlar Melkonyanı “həqiqi əzabkeş” kimi qələmə vermək üçün istifadə edə bilərdilər.

Bir mühüm məqam da var: ermənilərin bu mövzuyla bağlı davranışları bir daha sübuta yetirdi ki, onlar əsl qafqazlı deyillər, həqiqətən Qafqaza hardansa uzaqlardan, çox da uzaq olmayan keçmişdə axışıb, köçürülüb gəliblər. Axı Qafqazda kişinin kişi ölümü var, kişi kişiylə düşmənçilik edər, ölümünü də kişi əlindən görməyi arzulayar. Əgər yapon samurayları xarakiri edib özünü öldürməyi xoşbəxtlik sayırdılarsa (samuray ləyaqətini axıracan qorumaq üçün), Qafqazda kişinin də kişi tərəfindən, kişi kimi öldürülməsi normal sayılır. Nə fərqi var ki, M.Melkonyan məşhur terrorçu-komandir, İbad isə 22 yaşında kəşfiyyat-diversiya dəstəsinin komandiri olub. Ermənilər ağ yalanı, gülməli uydurmaları bu faktdan yararlanmaqdan, həqiqəti etiraf etməkdən üstün tutublarsa, “Avo”nun ölümünü minanın, mərminin, snayperin, mafiyanın üstünə atırlarsa, onların harası qafqazlı oldu?

Bir daha “Avo”nun ölüm epizoduna qayıdaq: Təsəvvür edin, 12-15 metr məsafədə üzbəüz gələn düşmənlər bir neçə dəqiqə ərzində tərpənmədən bir-birinə baxırlar, atəşdən yayınmağa, əlavə manevr etməyə çalışmaq əbəsdir, məlumdur ki, kimsə o birini öldürəcək. Yalnız düşmənini öldürmək sağ qalmağa təminat verə bilər. Eyni vaxtda hərəkətə keçən tərəflərdən xeyli cavan və çevik olanı – İbad daha cəld tərpənir. 22 yaşlı gənc kəşfiyyatçı ilə yaşı 40-a yaxınlaşan terrorçunun çevikliyi, təbii ki, eyni ola bilməzdi. Hər halda, fakt budur ki, ilk həmlədən sonra “Avo” bir neçə dəqiqə müqavimət göstərməyə çalışır, ancaq İbad “məsələni çox tez həll edir”. M.Melkonyanın ölümü məhz bu şəraitdə baş verib, vəssalam. “Başsız cəsəd” məsələsinin İbadın – yəni bizim əleyhimizə işləyə biləcəyi məlumdur. Amma o məqamda hansısa humanizm prinsipini düşünməyi, hüquqi-mənəvi məsuliyyət barədə fikirləşməyi qorxunc düşmənlə qəfil əlbəyaxa olan bir dəliqanlıdan, sonra da özüylə geriyə “əşyayi-dəlil” götürməyi qərara alan gənc kəşfiyyatçıdan necə gözləmək olar? Buna görə kimisə qınamaq lazımdırsa, qınanacaq tərəf illər boyu dinc insanları qırmağı özünə peşə edən, ona heç bir dəxli olmayan torpaqda başını itirən M.Melkonyandır. Digər tərəfdən, məgər “demokratiya beşiyi” kimi qələmə verilən ölkələrin rəhbərliyi düşmən saydıqları beynəlxalq terrorçu kimi axtardıqları Ben Ladenin başına görə pul mükafatı vəd etməyiblərmi? Hələ buna görə qazanılacaq şan-şöhrət və başqa imtiyazları demirik. Deməli, insanlıq əleyhinə cinayətlərlə ad qazanmış, minlərlə insanın qətlində əli olan və rəsmən terrorçu adlandırılan birisinin, öldürülməsi, qətlin formasından asılı olmayaraq, bu gün də ədalətin təntənəsi kimi qəbul edilə bilər. Misal üçün, fransızların ermənilərlə sıcaq münasibətləri olduğu hər kəsə məlumdur. Lakin Xocalı faciəsinin törədildiyi əraziyə baxış keçirən bir fransız jurnalisti onlarla insanın, körpə uşaqların güllələrdən deşik-deşik edilmiş, işgəncəyə məruz qalmış cəsədlərini görəndə dəhşətə gəlmiş, sarsılmışdı. Bu fransız daha heç vaxt ermənipərəst olmayacaqdı və böyük ehtimalla, o jurnalist gözləri önündəki müdhiş mənzərənin müəlliflərinin, körpə uşaqların qatillərinin başının kəsilməsinə, ən azı həmin anda, etiraz etməzdi. O qırğının qurbanlarının qanından M.Melkonyanın da üstündə vardı. Bu halda məntiq nə deyir? Cavab məlumdur.

Digər tərəfdən Melkonyan İbadın işğal edilmiş və viran qoyulmuş doğma kəndində – deməli, evində öüldürülüb. Çağrılmamış əli qanlı və silahlı qonaqla, düşməncəsinə evə soxulan birisi ilə bu cür rəftar etmək təbii deyilmi?

Kimsə soruşa bilər ki, bəs müharibə qanunları?... M.Melkonyan Amerika vətəndaşı olduğundan onun münaqişə edən tərəflərdən birinə qoşulması, yəni ermənilərə dəstəbaşılıq etməsi yolverilməzdi. Təbii ki, ermənilər buna “milli təəssübkeşlik” donu geyindirmək istəyirlər. Ancaq xarici ölkə vətəndaşı olduğu halda Qarabağda qanlar axıtdığı üçün biz Melkonyanı tam əsasla muzdlu döyüşçü-qatil adlandıra bilərik. Beynəlxalq qaydalara görə, müharibə qanunları muzdlu döyüşçülərə şamil edilmir. Bu mənada, 1993-ün iyununda 22 yaşlı İbadın kəsdiyi həmin başa da sorğu-sual ola bilməz. Deməli, Melkonyana münasibətdə məlum qanunlar, sadəcə, işləmir və onun Qarabağda başını itirməsinə görə də, özündən savayı, kimisə qınamaq yersizdir.

Sahib ŞİRİNOV,

keçmiş döyüşçü

525-ci qəzet.- 2010.- 12 mart.- S. 6.