Gur və ahəstə şeir

Nazim Hikmət deyirdi ki, şeir var, milyonlar üçün yazılır, şeir də var, yalnız bir nəfər üçün.

Bu sözlərdən belə nəticə çıxarmaq olar – bir var böyük auditoriya, mitinq və meydanlar üçün nəzərdə tutulmuş gur şeir, bir də var yarıpıçıltı ilə oxunan intim, zərif, həzin lirika.

Tofiq Bayram həm gur, həm də həzin şair idi. O öz şeirlərini gur və qüvvətlə, bəzən də aşırı pafosla oxuya bilirdi. Bizim başqa bir istedadlı şairimiz Fikrət Sadıq da gözəl şeirlər yazır, ancaq zəif səslə oxuyur. Kimsə haqlı deyib ki, gərək Fikrət Sadığın şeirlərinə Tofiq Bayramın ifasında qulaq asasan və əksinə... Əlbəttə, öz şeirini yaxşı, aydın oxumaq bacarığı, natiqlik istedadı şairə əlavə üstünlük verir, lakin düşünürəm ki, Tofiq Bayramın ən yaxşı əsərlərinin geniş şöhrət tapması təkcə elə müəllifin öz şeirlərini oxuculara daha effektli şəkildə çatdırmasına görə yox, həm də o şeirlərin təsir qüvvəsinə görədir.

Mən şahidəm ki, Tofiq Bayram Aktyor Evinin səhnəsində şeirlərini oxuyanda salonda əyləşənlərin bir çoxu həmin misraları əzbərdən təkrar edirdi.

Tofiq Bayramın “Azərbaycan deyəndə” adlı “gur” şeirini, hətta tək özünçün oxuyanda belə böyük dinləyici kütləsinə yönələn poeziyanın güclü əks-sədasını eşidirsən. Bununla bərabər, Tofiqin, məsələn bacısının toyuna həsr edilmiş “Vağzalı çalınır”, yaxud “Qadın ürəyi” kimi olduqca səmimi, həzin, ürək riqqətləndirən şeirləri çoxdur.

Necə rəhmlidir, necə amansız,

Necə mehribandır qadın ürəyi!

Sən onu sındırsan, bil ki, a qansız,

Ağlayan kamandır qadın ürəyi.

...Bəzən gültək solar acı bir sözdən,

Ağlayar xəlvəti, gülsə də üzdən;

Bəzən uşaq kimi bir ürəksizdən

Məhəbbət umandır qadın ürəyi.

Bir namərd əlindən zəhər içəndə,

Keçirər ömrünü o, yas içində.

Bəzən ən qiymətli libas içində,

Nalədir, fəğandır qadın ürəyi.

Tofiq Bayramın “Ay gecikən məhəbbətim” şeiri müğənni Sərxan Sərxanın ifasında gözəl bir mahnı kimi sevilir.

Ana dilinin bütün incəliklərinə dərindən bələd olan Tofiq Bayram rus və dünya poeziyasının bir çox nümunələrini azərbaycancaya çevirib. Yüksək professionallığını bildiyim üçün Tofiqdən xahiş etdim ki, A.Tvardovskinin “Yaddaş borcu” poemasını dilimizə çevirsin – poema həmin dövr cəmiyyətin tarixində o keçici məqamın tələblərinə cavab verən əsər idi. Tofiq əsəri ən yüksək səviyyədə tərcümə etdi. Yadımdadır mənim iş otağımda bir neçə yazıçının iştirakıyla o, tərcüməsini ilk dəfə oxuyanda, bizim ustad tərcüməçilərimizdən Səyavuş Məmmədzadə, A.Tvardovskinin əsərinin orijinal mətni əlində, tərcüməni izləyir, Tofiqin çevirdiklərinin dəqiq və uğurlu yerlərini başı ilə təsdiqləyirdi. Həmin tərcüməyə görə Tofiq Bayramı Yazıçılar Birliyinin M.Qorki adına mükafatı ilə təltif etdik. Yeri gəlmişkən deyim ki, Birliyimizin tərcümə üzrə mükafatı şairin vəfatından sonra Tofiq Bayramın adını daşıyır.

Tofiq Bayram cəmi 57 il yaşadı. O, doğma Əmircan kəndində, Tofiqin çox sevdiyi, adına şeirlər həsr etdiyi bizim məşhur rəssamımız Səttar Bəhlulzadənin məzarı yanında dəfn olundu.

Səttar Bəhlulzadənin yubileyi qeyd olunanda Rəsul Rza çıxış edərkən qızıl saatını qolundan açıb rəssama bağışlamışdı. Həmin saat indi Bəhlulzadə muzeyində saxlanılır və Tofiq Bayram bu barədə də şeir yazmışdı.

O mənə də şeir həsr etmişdi. 1987-ci ilin iyununda Yazıçılar İttifaqının rəhbəri vəzifəsinə namizədliyim irəli sürülərkən təklifi ilk müdafiə edənlərdən birinin Tofiq Bayram olduğunu heç vaxt unutmuram.

Elə bil bu, dünən olmuşdu.

Amma az qala əsrin dörddə biri keçib...

ANAR

525-ci qəzet.- 2010.- 13 mart.- S. 21.