Daş yağan gün

Roman

Əvvəli ötən saylarımızda

Kənddən çox da aralı olmayan dağların ətəklərindən həmişə yanıqlı tütək səsi gəlirdi. Əlimi alnıma qoyub həmin səmtə baxanda qoyun-quzu sürüsü görünürdü. Və bilirdim ki, Nəcinin otardığı qoyunlardır. Kəddə ondan başqa heç kimin tütəyi yoxudu. Onun əsl adı Nəcəf idi. Lakin hamı onu – Nəci deyə çağırırdı. Ermənilər Köhnə Həsənlini yandırıb-dağıdanda, ata-anası, bacı-qardaşı faciə ilə həlak olmuşdu. Nəcinin ipi Allahdan üzülmədiyindən sağ qalmışdı. Ağlagəlməz bir təsadüf nəticəsində əmisi Mikayıl qundaqda olan Nəcəfi qoltuğuna alıb ölümün ağzından qurtarmışdı. Nəci, ayağı yer tutandan sonra ona himayə duran əmisinə çobanlıq eləyib, qoyun otarırdı. Nəcəfin oynaq, qara gözləri, şivərək boyu, dolu sifəti, mərcan kimi ağappaq dişləri vardı. Çaldığı alabəzək tütəyi Köhnə Həsənlinin qabağındakı bataqlıqda bitən qarğıdan düzəltmişdi. Aramızda xeyli yaş fərqi olsa da, bizimki tuturdu. Qocam onu da deyirdi ki, Nəcəf yetim olsa da, gözü-könlü tox, halal uşaqdır. Heyləsindən adama zərər gəlməz. Qocamdan icazə alıb tez-tez Nəcinin yanına gedirdim. Məni görəndə elə sevinirdi ki! Deyirdi ki, sən yanımda olanda darıxmıram. Birinci dəfə Nəcinin yanına gedəndə sürünün itləri kənardan qaraltımı alıb hürə-hürə üstümə cumdular. Nəci duyuq düşənəcən, itlər məni haqladılar. Elə qorxdum ki! İncəvara itlər yaxınlaşanda nəyə görəsə mənə dəymədilər və peşman olubmuş kimi quyruqlarını bulayıb kənarda şöngüdülər.

Nəci:

– Qorxma! Qorxma! – deyə-deyə yamac aşağı yüyürüb, özünü mənə yetirdi. Əvvəlcə itlərə təpindi, sonra mənə ürək-dirək verib dedi ki, arxayın ol, mənim itlərim heç vaxt arvad-uşağa dəyib toxunmaz. Nəinki mənimki, kənddəki itlər də arvad-uşağı qapmır. Qapsa, heyləsini bircə gün də qapıda saxlamazlar, aparıb azdırarlar.

İtlərin bu xasiyyətini bilmirdim. Nəci:

– Əsl it qadına, bir də uşağa dəyməz,- deyəndə təəccüb məni götürdü. – İlahi, it itliyi ilə qadına-uşağa dəymir, amma erməni quldurları Köhnə Həsənlidə insafsızcasına bütün arvadları-uşaqları, qundaqdakı körpələri belə qırıb qılıncdan keçiriblər. Ha fikirləşdim, bu sualıma cavab tapa bilmədim. Və erməni vəhşilərinə olan nifrət hissim daha da gücləndi.

Nəci tez-tez ata-anasının, altı bacısının, iki qardaşının ermənilər tərəfindən işgəncə ilə necə öldürüldüyündən ürək ağrısı ilə danışıb kövrəlirdi. Nəciyə həmin qanlı hadisələri əmisi Mikayıl danışmışdı. Nəci əmisinin dediklərini dilə gətirdikdən sonra alabəzək tütəyə dəm verirdi. O, ermənilərin Köhnə Həsənlilərin başına gətirdiyi müsibətləri alabəzək tütəyin dili ilə car çəkib, dağları-daşları lərzəyə gətirirdi. Həmişə də tütəyi çalanda yönünü Köhnə Həsənliyə tərəf tuturdu. Hərdən tütəyinə ara verib deyirdi ki, neçə dəfə qoyunları Köhnə Həsənli tərəfdəki yamaclara verib, ata-anamın, bacı-qardaşlarımın qəbrini axtarmışam, amma tapa bilməmişəm. Əmim bunu eşidib biləndə, dedi ki, nahaq yerə özünü yorma. Dava vaxtı ermənilər uşaqdan-böyüyədək hamısını ucdantutma qırırdılar. Sonra da meyitlərini ya yandırır, ya da ki, dərin xəndəklər qazıb basdırırdılar. Ona görə də dörd-beş min adamdan birinin də qəbir yeri bilinmir. Nəci bu sözləri deyəndə, oynaq qara gözlərindən qopan yaş, çöl havasında qızarıb qaralan dolu sifətindən süzülüb yaxasını isladırdı. Nəcinin nələr çəkdiyini təsəvvür etdikcə ürəyimin başına od düşürdü.

Quyruğu yerlə sürünən buynuzlu qara qoç alabəzək tütəyin yanıqlı səsini eşidəndə sürüdən təklənib, Nəciyə tərəf gəlirdi və sahibinə yanaşıb onun söykəndiyi dəyənəyə sürtünürdü. Nəcinin əynindəki nimdaş pencəyin ətəyini yalayırdı. Buynuzlu qara qoç Nəcinin özününküydü. Əmisi bu qoçu ona quzu vaxtında bağışlamışdı. O da belə olmuşdu. İki payız bundan əvvəl əbrəş qoyun üç quzu doğmuşdu. Əmisi həmin quzulardan birini Nəciyə peşkəş eləyib demişdi ki, bu, səninkidir. Nəci də həmin vaxtdan buynuzlu qoçu ələ öyrətmişdi. Buynuzlu qara qoç da Nəcidən əl çəkmirdi, mehrini ona salmışdı. Tez-tez sürüdən ayrılıb Nəciyə sürtüşürdü. Hərdən sahibinə buynuz da atırdı, ancaq bərkdən vurmurdu, Nəci ilə oynamaq istəyirdi. Buynuzlu qara qoçun bu cür şıltaqlığından Nəcinin xoşu gəlirdi, eyni açılırdı və çiynindəki çantadan çörək qır-qırıntısı çıxardıb buynuzlu qoça yedizdirirdi. Buynuzlu qara qoç Nəcinin üzünə baxa-baxa çörəyi ləzzətlə göyşüyürdü. Ancaq buynuzlu qoç kənar adam kimi mənə məhəl qoymurdu. Və bəzən də geri çəkilib üstümə cumur, məni vurmaq istəyirdi. Buynuzlu qara qoç həddini aşıb cızığından çıxanda Nəci ona təpinirdi. Buynuzlu qara qoç da səhvini başa düşürmüş kimi qabaq ayaqlarını qaldırıb Nəcinin çiyinlərinə qoyur, onun boyun-boğazını, sir-sifətini, alabəzək tütəyini qoxlayıb yalayır və sanki qəlbi sınıq olan yetim sahibinin könlünü almaq istəyirdi. Nəci də buynuzlu qara qoçun bu hərəkətindən xoşhal olub, onun yanlara əyilmiş buruq-buruq buynuzlarına, qaşqa alnına, boğazından sallanan qoşa qotazlara, qəşəng gözlərinə sığal çəkirdi. Mən isə belə bir mənzərənin şahidi olmaqdan məmnunluq duyurdum. Nəci ilə buynuzlu qoçun rəftarına heyranlıqla tamaşa edib, onların mehribanlığına həsəd aparırdım. Buynuzlu qara qoç elə bil alabəzək tütəyin səsində Nəcinin keçirdiyi iztirabları hiss edir və arxasız sahibinin acı taleyini anlayıb, ona həmdərd olmaq istəyirdi.

Ucu-bucağı görünməyən qoyun sürüsünün içində bircə buynuzlu qoç Nəcininki idi. Neçə dəfə əmisi qəssab çağırıb buynuzlu qara qoçu kəsdirmək istəmişdi. Nəci yalvarıb-yaxarıb bir təhər əmisini bu niyyətindən çəkindirmişdi. Mikayıl kişi də: – Yetimin nəfəsi ağır olar, buynuzlu qoçu kəssəm, Nəcinin qəlbinə dəyər, sonra ziyan çəkərəm – mülahizəsi ilə fikrini dəyişmişdi.

Nəci buynuzlu qara qoçu ilə fəxr edirdi və ona elə gəlirdi ki, dünyanın ən dövlətli adamıdır. Hərdən kədərlə köks ötürüb deyirdi ki, qoyunun ömrü uzun olmur. Buynuzlu qoç gec-tez kəsilməlidir. Ona görə də fikirləşdim ki, bir gün əmimin saqqızını oğurlayıb ona deyim ki, buynuzlu qoç qocalıb ətini tökməmiş altı balalı doğar qoyuna dəyişsin. Ana qoyunu artırıb ayrıca sürü düzəldərəm, var-dövlətim aşıb-daşar. Əmim məni evləndirər. Özümə ayrıca ailə quraram, gün-güzəran düzəldərəm, kənddə beş kişinin biri olaram.

Nəci bu sözləri deyib mükəddər baxışları ilə Köhnə Həsənli tərəfdəki dağların seyrinə daldı və dərindən ah çəkərək:

– Allah erməni mərdiməzarlarının cəzasını versin, – dedi. – Nə vaxtacan əmi qoltuğuna sığınmaq olar?!

Balaca olsam da, Nəci məni özünə ümid yeri bilirdi. Bu sözləri deyəndə elə bil yekə kişi ilə danışırdı. Lakin uşaq olduğumdan dediklərinin qabağında bir söz tapıb, ona yol göstərməkdə aciz idim. – Nəci, mən hələ tifiləm, məktəbə də getməmişəm. Əlimdən nə gəlir?! – demək mənasında çiynimi çəkib boynumu yana əyirdim.

Nəci ilə aramızda bu cür qanqaraldıcı söhbətlər çox olurdu. Nəci məndən heç də, hər hansı kömək gözləmirdi. Yalnız dərdini deyib ürəyini boşaldırdı. Elə ki, qoyunlardan biri doğdu, kefimiz durulurdu. Nəci quzunu əmizdirib mayaladıqdan sonra qoyunun ətənəsinə bitişik olan, salafan naziklikdə kisəciyi ustalıqla ayırıb, içindəki suyu boşaldır və yerinə süd sağırdı. Sonra dolu kisəciyin ağzını özündən düyün vurub sönməkdə olan ocağın qoruna basdırırdı. Körpə quzunun boğazından kəsdiyi süd, dələmə pendir kimi bişib bərkiyirdi... Nəcinin suluq qonaqlığından olmazdı. Biz çöl-biyabanda, rəngbərəng çiçəklərdən naxışı olan yamyaşıl süfrənin başında qabaq-qənşər bardaş qurub, qorda bişən suluqdan ləzzətlə yeyirdik.

İştahamızı öldürdükdən sonra ayağa qalxdıq. Başımız yeməyə qarışdığından sürünün yarısı kol basmış təpənin o üzünə aşmışdı. Nəci tez-tələsik sürüdən ayrılan qoyunların qabağına bir tolamazdı atıb, həmişə qabaqda gedən qoşabuynuz erkəclə birlikdə geri qaytardı və dedi ki, kol-kos qoyunun yununu didir. Qırxım vaxtı ələ bir şey gəlmir. Onda əmim üzümə itin sözünü deyib, məni danlayır. Deyir ki, biryolluq başa düş ki, qoyunun yunu özündən gəlirlidir. Gərək onu pıtrağa salmayasan. Pıtraq da ki, yunun qənimidir, zay eləyib qoyur orda. İnsafüçünə, əmim düz deyir. Mən siftə belə şeyləri başa düşməzdim. Əmimin sözləri məni ayıltdı. İndi qoyunçuluğun dilini az-çox öyrənmişəm. Bilirəm ki, hansı örüşün otu yağlıdı. Ona görə də əmimin qoyunları gümrah olur, çoxlu yun verir, əksəriyyəti əkiz doğur. Hətta üç quzu verəni də olur. Elə bilirsən çölçülük asandır?! Hər adam qoyunçuluqdan baş çıxara bilməz. Ona görə də əmim məndən ikiəlli yapışıb. Deyir ki, əvvəllər xamlıq eləyirdin, məni yarıtmırdın. İndi maşallah, işin çəmini tapmısan, qoyun-quzunun dilini məndən yaxşı bilirsən. Əmim onu da deyir ki, yekəlib bığ-saqqal çıxardanda bir qırmızıtuman qızla evləndirərəm, ev-eşik sahibi olarsan. Onda ermənilərin gülləsinə tuş gələn qardaşımın da ruhu şad olar. Mən də o dünyaya üzüqara getmərəm. İndi çox cavansan, arvad saxlayan vaxtın deyil.- Əmim bu sözləri deyib, sonra bic-bic güldü. Dedi ki, ə, Nəci, ürəyini sıxıb eləmə. Səndən xəbərsiz Cümşüd əminin qızını gözaltı eləmişəm. Əsli-nəsli olan adamdır. Cümşüdün ağzını aramışam. Əvvəlcə bir balaca nəm-nüm eləyirdi. Dedim, Cümşüd, yox ey, qız mənimdir, vəssalam. Gedib yad axtarınca daşımız da var, divarımız da. Nəcəf də pis oğlan deyil. Yaşları çatanda xeyir işlərini eləyərik. Əmimin deməsinə görə zarafata salıb Cümşüdə bir balaca sataşıb da. Deyib ki, ə, Cümşüd, çox yuxarıdan gedib məni təbdən çıxartma, əyən-bəyən eləsən, özündən küs. Çox nala-mıxa vursan, ona da Nəcəf deyərlər, bir balaca göz eləsəm, qızı gecəynən götürüb qaçar. Sən də el içində biabır olarsan. Cümçüd gülüb deyib ki, Mikayıl, səndən nə desən çıxar. Bir halda ki, ayağını dirəmisən, sən deyən olsun. Bu gündən qız Nəcəfindir. Ancaq indidən məsələni açıb-ağartmaq tezdir. Uşaqları dilə-dişə salmayaq, yaxşı düşməz. Hələlik bu söhbət öz aramızda qalsın, vaxtı gələndə, nə deyirəm, qismətdən qaçmaq olmaz. Əvvəl-axır, bir qız bir oğlanındır.

Nəci üzümə baxmadan:

– Əmimdən bu sözləri eşidəndə elə utandım ki! – dedi. – Başımı yuxarı qaldıra bilmədim, – əlavə etdi. – Evlənmək məsələsi yatsam yuxuma girməz. Bir də, arvad harama yaraşır! Heç özümə şalvar ala bilmirəm. Buynuzlu qoçdan başqa nəyim var?

Nəcinin oynaq gözlərinə sanki qara bulud çökdü və üzünü Köhnə Həsənliyə tərəf tutdu. Tutqun baxışları Köhnə Həsənlinin xarabalıqlarına keşik çəkən dağların əzəmətində donub qaldı. Və özü-özü ilə danışırmış kimi:

– Erməniləri görüm Allahın qəzəbinə gəlsin! Ata-anamı görsəydim, o qədər də dərd çəkməzdim. Bacı-qardaşlarımdan bircəciyi sağ qalsaydı, mənə həyan olardı. Ermənilərin tifaqı dağılsın. Ata-anamın günahı nə idi, ilahi! Evlərində sakitcə oturduqları yerdə hamısını qırıb məni yetim qoydular. Günüm qara, üzüm danlaqlı, ömrüm də bu çöllərdə, dağlarda, daşlarda keçir.

Nəcinin gözləri yaşla doldu. O, alabəzək tütəyi çıxartdı. Deyə bilmədiklərini alabəzək tütəyin dili ilə yal-yamaca car çəkməyə başladı. Sanki erməni qaniçənlərinə lənət yağdırır, dağlardan-daşlardan imdad diləyirdi.

Hər dəfə Nəci ilə görüşəndə keçirdiyi iztirabların şahidi olurdum və əlimdən gələni edirdim ki, Nəcinin fikrini dağıdım, könlünü alıb şənləndirim və erməni zülmündən əzab çəkən sınıq qəlbini sağalmaz yaralardan xilas edim. Nəciyə əzbərlədiyim şerləri oxuyurdum, öyrəndiyim hekayələri danışırdım.

Məktəb yaşım çatmasa da, dayım başımın üstünü kəsdirib mənə qələm tutmağı, yazmağı, kitab oxumağı, rusca-azərbaycanca yüzə qədər saymağı öyrətmişdi. İlk günlər hərfləri hıqqana-hıqqana oxuyurdum. Getdikcə yazı-pozuya alışdım. Dayım mənə qoşa cızıqlı, cücəgözü dəftərlər, üçrəng karandaşlar almışdı. Gecə-gündüz dəftər-qələmlə əlləşirdim. Yatanda da dəftər-qələmimi yastığımın yanına qoyurdum ki, birdən it-bata düşər. Qaşqasuvaq evimizin divarlarına, xəmirlə çoxlu qəzet və şəkillər yapışdırılmışdı ki, yırtıq-deşiyin üstü örtülsün, həm də otağımız yaraşıqlı görünsün. Divardakı kenquru və onun kiçik balaları olan rəngli bir şəkil diqqətimi daha çox çəkirdi. Həmin şəklin altında belə bir şer yazılmışdı:

Bu uzun quyruq kenquru

Nəşəsi saz, kefi duru...

Bacısını çağıraraq

Deyir, gəl gəzək, oynayaq

Bacısı boynun burmuş

Səssiz-səmirsiz oturmuş

Anasının kisəsində

Deyil gəzmək həvəsində.

Mən şəklin qabağında saatlarla dayanıb, həmin şeri dönə-dönə oxuyub əzbərləmişdim. Şeri oxuyanda Nəcinin üzü gülür, dərdi dağılırdı və sonra da məni sorğu-suala tuturdu:

– Kenquru yekə olar, yoxsa mənin buynuzlu qoçum?

– Qabaqlaşsalar, hansı dov gələr?

– Kenquru hansı hökumətin torpağında olur?

– Əti yeməlidir?

– Adamı dişləməz ki?

Ardı var

Əli İLDIRIMOĞLU

525-ci qəzet.- 2010.- 17 mart.- S. 7.