Dünya, həyat fəlsəfə məsələləri Səlahəddin XəlilovunBaxış bucağında

 

Tanınmış alim filosof Səlahəddin XəlilovunBaxış bucağıadlı fəlsəfi-publisistik kitabı işıq üzü görüb. Kitabda müəllifin son zamanlar “525-ci qəzet”dəBaxış bucağırubrikasında çap olunmuş fəlsəfi məqalələri toplanıb. Yazılarda mədəni-mənəvi həyatımızın müxtəlif sahələri fəlsəfi yöndən təhlil olunub və aktual problemlərə münasibət bildirilib.

“Ədəbiyyata baxış” adlı səhifəyə daxil olan “Ocaq və kül”, “Dilin və firkin potensialı”, “Vaqif, “Vaqif” və üç Vaqif”, “Qaranlığın işığı”, “Şekspirdən Hamletə” məqalələrində müəllif ədəbiyyatla bağlı fəlsəfi düşüncələrini əks etdirib. “Dilin və fikrin potensialı” yazısında filosof poeziyamızın fəlsəfi məziyyətlərinə aydınlıq gətirib. XX əsr Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndələri Səməd Vurğun və Rəsul Rzanın, “fəlsəfəçilik ittihamları”na baxmayaraq fəlsəfi poeziyanın gözəl nümunələrini yaratdıqlarını” vurğulayıb. Müəllif düşünür ki, poeziya fikri tənbəlləşdirir: “Poeziya uzaqları yaxına, öz hüzuruna gətirir. Və fikri tənbəlləşdirir. Xəyalın gücünə adət edənin fikirləşməyə ehtiyacı qalmadığına görə fikir müstəqil, sürəkli bir proses kimi institutlaşmır, ictimailəşmir, elmləşə bilmir və nəticədə uzağa gedə bilmir”.

“Vaqif, “Vaqif” və üç Vaqif” məqaləsində S.Xəlilov dahi şairimiz Səməd Vurğunun “Vaqif” poemasına özünəməxsus bir təhlil prizmasından yanaşıb. Müəllif qeyd edib ki, Səməd Vurğun “Vaqif” əsərində öz yaratdığı Vaqif obrazını tarixi detallar üzərində qurmur. O, əksinə şair obrazına ləkə salacaq detalları bilə-bilə inkar edir: “Çünki şair bizə ləkəsiz, kölgəsiz – milli ruhun timsalı kimi lazımdır”. S.Xəlilov Vurğunun genetik potensialının Yusif və Vaqif Səmədoğlularda davam etdiyini, ancaq söz sənəti baxımından Hüseyn Arif və Zəlimxan Yaqubda, ideya və poetik vüsət baxımından Ramiz Rövşən və Məmməd Arazda davam etdiyini diqqətə çatdırıb.

“İki təəssürat” adlı məqaləsində müəllif ötən il “Evrovision” müsabiqəsində qazandığımız uğurdan aldığı təəssüratlarını, eyni zamanda Naxçıvan Dövlət Universitetinin özfəaliyyət kollektivinin ifasında izlədiyi “Arşın mal alan” tamaşasında gənc aktyorların nümayiş etdirdikləri təbii və peşəkar sənətdən aldığı zövqü ifadə edib. “Ovqat və “Ovqat” məqaləsində isə S.Xəlilov Azərbaycan efir məkanında səviyyəli verilişlərin get-gedə sıradan çıxdığını vurğulayıb və bir zamanlar İctimai Televiziyanın efirində yayımlanan “Ovqat” verilişinə öz münasibətini bildirib: “Ovqat da həmin o illərin yadigarıdır. O illərin ki, reklam bazarı büdcədən maliyyələşən İTV–nin ideya axtarışlarındakı işıqlı məqamlara kölgə sala bilmirdi. Lakin görünür heç nə təsirsiz ötüşmür. “Ovqat” yenə davam etsə də getdikcə solğunlaşır”. “TV-də stereotip və axtarışlar” yazısında S.Xəlilov “Ovqat” verilişinin ikiləşərək AzTV efirində nümayiş olunmasından və iki nüfuzlu kanalın “Ovqat” uğrunda mübarizəsindən bəhs edib.

“İslama baxış” guşəsinə daxil edilən “İki dünya bir olsa”, “İslamda mübahisəli sayılan məsələlər”, “Din və müqəddəslik irisi”, “Sivilizasiya və islamofobiya”, “İdeoloji boşluq və din” başlıqlı məqalələrində müəllif dinlə bağlı məsələlərə toxunub, bir çox maraqlı məqamlara aydınlıq gətirib.

“Din və sivilizasiya”, “Sivilizasiyaların monoloqu”, “Qəhrəmanlıq simfoniyası”, “Elm və Akademiya”, “Elm-insan-cəmiyyət”, “Elmdə ön və arxa cəbhə” məqalələrində Səlahəddin Xəlilov elm və mədəniyyətin durumuna, problemlərinə dair fəlsəfi görüşlərini qələmə alıb: “Dinlərin elmi- fəlsəfi təhlili göstərir ki, Şərq təfəkkürünə ən çox uyğun gələn – xristianlıqdır. Qərb təməlləri isə dinlər içərisində ancaq islamda müşahidə olunur”.

Fəlsəfəyə baxışbölməsində yer alanFəlsəfə bizə lazımdırmı?” yazısında Səlahəddin Xəlilov bu fikirləri qeyd edir: “Doğrudan da əgər mənəvi boşluğumuzu, ancaq şeir musiqi ilə doldurmağa çalışırıqsa, fəlsəfə nəyimizə lazımdır? Əgər lazımdırsa, musiqinin fəlsəfəsi, şeirin fəlsəfəsi şəkilində olmalı deyilmi? ya əsrlər boyu şeirdə fəlsəfə söyləyə bilmişiksə, indi bu terminlərlə kateqoriyalarla dolu olan ağır fəlsəfi mətnlərə ehtiyacımız var?”

Fəlsəfə fəlsəfi fikrin bu günü”, “Zərdüştün şikayəti”, “Fəlsəfəyə münasibəti aktuallaşdıran nədir?” digər önəmli məqalələrində Səlahəddin Xəlilov bu gün fəlsəfəyə Azərbaycan cəmiyyətində marağın zəifliyini və bundan doğan problemləri diqqət mərkəzinə çıxarıb.

 

 

Günel Musayeva

 

525-ci qəzet.- 2010.- 12 may.- S.7.