Daş yağan gün

Roman

(Əvvəli ötən saylarımızda)

Nəcəf sürünü arxacdan çıxarıb, qabaqda gedən qoşabuynuz erkəcin yönünü düşdükləri yurda tərəf döndərdi. Nəcəf daxili bir təlaş keçirirdi. Düşünürdü ki, sabah-birisi gün dağbəyidən səs-soraq çıxmadığına görə onun ardınca gələnlər məni də sorğu-suala tuta bilərlər. Qırmızıpapaqlılar işə qarışsa, məndən də şübhələnib get-gələ salarlar. Andranik Poqosyanı axırıncı dəfə harda görmüsən?! Kimlə oturub-dururdu?! Kimlərlə söz-söhbəti olub?! Və sair, və ilaxır. Əmimin arvad-uşaqlarını da bu işə qata bilərlər. Mal-qara, qoyun-quzu sahibsiz qalıb oğru-əyrinin əlinə keçər. Axtarış aparıb qoşalüləni tapsalar, qanım gedər. Əllərinə maddi sübut keçəndən sonra yaxamı qurtara bilmərəm... – Nəcəf bütün bunları götür-qoy eləyib əl-ayağa düşdü. Axşamdan alaçığı söküb, fərməşləri qabqarıb, at-eşşəyi yükləyib gecə yarısı yola düşdülər. Ətrafa çökən duman gecənin zülmət qaranlığını daha da artırmışdı. Göz-gözü görmürdü. İrəlidəki döngədən bir qaraltı çıxıb köçə qarışdı. – Yəqin yad heyvandır, azıb. – Nəcəf düşündü və yəqinlik hasil etmək üçün irəli yeridi. Alapaça madyanı görəndə gözlərinə inanmadı. Əlini atın belinə, yal-birçəyinə çəkdi. Alapaça madyanın yəhəri islanmışdı. Üzənginin biri hardasa qırılıb düşmüşdü. At Nəcəfin hənirtisini alanda ürəkləndi.

Onun boyun-boğazını, enli çiyinlərini qoxladı. Nəcəf pıçıltı ilə:- Məni xataya salma, alapaça, yalvarıram, buradan get. Bizdən uzaqlaş. Məni səninlə bir yerdə görsələr, o gorbagor Andranikin ölümünün baiskarı kimi ələ keçərəm. Bizə yazığın gəlsin, köçə yaxın gəlmə. – Bunları deyib atı köçdən uzaqlaşdırdı. Köç dərəyə enməmiş alapaça madyan yenə də peyda oldu. Nəcəfə qısıldı, burnunun körüklərini onun sifətinə toxundurdu. Nəcəf yenə də alapaçanı köçdən aralayıb yoluna davam etdi. Ancaq bir neçə dəqiqə keçməmiş alapaça madyan yenə də özünü köçə yetirdi. Nəcəf alapaça madyanın onlardan əl çəkməyəcəyini görüb bu dəfə başqa yol seçdi. Köçü saxlayıb, gecənin qaranlığında bir çətinliklə atın yəhərinin üstünə naxışlı palaz çəkdi. Keçəni qatırın belindən götürüb alapaçaya yüklədi. Təzə toxunmuş naxışlı palaz atın boynundan-başından başqa hər yerini örtmüşdü. Qönçə xala Nəcəfin bu işləklərinə məəttəl qaldı. O, təəccübünü gizlətmədən:

– Ay oğul, gecənin qaranlığında bu nə pəstahdır çıxardırsan?- soruşdu. – Özgənin atını hara aparırsan? İndi də o qalmışdı ki, bizə at oğrusu desinlər?! El içində biabır olmaqdan qorxmursan?! Bu işin üstü açılsa, hökumət o tərəfə qalsın, əminə cavab verə bilərsən?

– Qönçə xala, düz deyirsən. Elə məsələ var ki, sən bilmirsən. Arxayın ol. Burada qorxulu bir şey yoxdur. İndi yeri deyil, sonra ətraflı deyərəm, bilərsən.

Qönçə xala Nəcəfin sözünü çevirmədi. Nəcəf köçü tələsdirirdi ki, səhər açılmamış Ermənistan sərhədini sağ-salamat keçsinlər.

Hava işıqlaşana yaxın onlar Gorus şəhərinin yaxınlığından keçib, Azərbaycan torpağına çatdılar. Artıq onların üzləşə biləcəyi təhlükə arxada qaldı. Nəcəf rahat nəfəs aldı. Gün əyilənə qədər onlar dayanıb-durmadan yol getdilər. Həsənli kövşənlərinə çatanda günün saraltısı qalmışdı. Nəcəf köçü yoldan aralayıb yastı bir təpənin arxasına döndərdi. O, axşamın düşməsini gözləyirdi ki, kəndə girəndə alapaçanı görən olmasın. Əks-təqdirdə söz-söhbət yarana bilərdi. Qaranlıq çökəndə sürü kəndə daxil oldu. Artıq əl-ayaq yığışmışdı. Kəndin ara-bərəsində, qapı-bacada tək-tük adam görünürdü.

Mikayıl həyətdəki kötüyün üstündə oturub fikirli-fikirli demisini tüstülədirdi. Nəcəfin hənirtisini eşidəndə tez ayağa qalxıb, köçün qabağına çıxdı. Əvvəlcə Qönçəni atdan endirdi. Oğlanlarından hal-əhval tutdu. Qoyun-quzunu gümrah görəndə çiçəyi çırtladı. Gözü Nəcəfin yedəyində başqa bir ata sataşanda şübhələnib tez soruşdu:

– Oğul, bu at kimindir?

Nəcəf cavab verə bilmədi. Mikayılın şübhəsi daha da artdı və eyni sualı təkrar etdi.

Nəcəf:

– Əmi, bu, uzun məsələdir, – dedi. – Vaxtilə ermənilərin əsir götürdüyü Həsənli atlarının cinsindəndir. Allah-taala elə bir iş işlətdi ki, onu Tanrının köməyi ilə gavurun əlindən qurtarıb öz torpağımıza gətirdim.

Mikayıl Nəcəfin nə demək istədiyini anlamadığından bir qədər əsəbləşdi:

– Oğul, dor-dolaşıq işlərdən xoşum gəlmir, – dedi. – Bizə oğurluq yaraşmaz, ocağımız haram götürmür. Atan Cəbrayıl, goru nurla dolsun, halal adam idi. Mən də ki, bildiyin kimi gecə-gündüz orucumu tutub, namazımı qılıb, Allaha dua eləyirəm. Əyri yola düşüb, nəslimizə-nəcabətimizə töhmət gətirə bilmərik. Əlim-ayağım dəyməmiş bu atı hardan gətirmisən, ora da qayrtararsan. Sabah bu işin üstü açılsa, hökumətdən yaxamızı qurtara bilmərik. El-oba içində rüsvay olarıq.

Nəcəf əmisini bir kənara çəkib, əhvalatı olduğu kimi başdan-ayağa ona danışdı. Mikayıl əsl vəziyyətdən hali olandan sonra bir balaca yüngülləşdi. Və çırağı yaxına tutub alapaça madyanı başdan-ayağa nəzərdən keçirəndə, xəyala getdi. Köhnə Həsənlinin o zamankı gəlhagəlli vaxtları yadına düşdü:

– Nəcəf, oğul, bu at Həsənli cinsindəndir, – dedi. – Rəngi, duruşu, baxışı əsla dəyişməyib. Səhv, düz, bir halda ki, gətirmisən, gərək bir müddət üzə çıxartmayaq, tövlədə saxlayaq. Sonra soruşan olsa, deyərik, yol adamından almışıq. Dalab vaxtı gələndə cins ayğırla görüşdürərik ki, nəsli itməsin. İndi belə cins at harda var?! O vaxt ermənilər buranı çapıb-talayanda kəndin ilxısını da yığıb aparıb. Ondan bəri alapaçanın nəsli kəsilmişdi. Cins at olması bir də ondan bilinir ki, aradan on illər keçsə də, yönü bu tərəflərdə olub. Yoxsa köçə qarışıb gəlməzdi.

Mikayıl irəli yeriyib alapaçanın boynunu qucaqladı, ala gözlərindən öpdü, belinə tumar çəkdi. Yedəyindən tutub tövlənin dib tərəfində bağladı. Nəcəflə köməkləşib ovxurunu bəs deyincə alafla doldurdular.

Onlar həyətə çıxanda Mikayıl əlini Nəcəfin çiyninə qoyaraq:

– Oğul, əvvəla burda elə bir qəbahət yoxdur, əksinə savaba çatmısan. O tərəfə qalanda bu, naməhrəm işdirsə, Allah-taala günahımızdan keçsin. – Mikayıl bunu deyib üzünü təzə çıxmış aya tutdu, salavat çevirdi və Allaha dua elədi...

Nəcəf əmisini kənara çəkib, qoşalülə əhvalatını da ona açıb danışdı... Sonra köhnə əckiyə büküb gizlətdiyi qoşalüləni gətirib Mikayıla göstərdi. Mikayıl tüfəngi görən

kimi tanıdı və onun nurdan düşmüş gözləri doldu:

– Oğul, bu tüfəng, atan Cəbrayılındı, – dedi. –Yuxarı Meşə kənddə Sərxan adlı kəndxuda varıdı. Çox zəhmli adamıdı. Hamı onun qabağında zağ-zağ əsirdi. Kəcdiyi başın sorğu-sualı yoxudu. Öləndən sonra pərgarı pozuldu. Yurdunda bir oğlu qalmışdı, o da səfeh çıxdı. Atasının nəyi varıdı, hamısını satıb-sovub, sonra da yeri-yurdu bilinməyən bir şəhərli qızına qoşulub, harasa baş alıb getdi. Sərxanın arvadı Yasəmən qaldı başsız. O cür xanım-xatın qadın itə də bir çörək borcluydu. Yasəmən də əlacsızlıqdan ərinin tüfəngini satmağa adam axtarırdı. Cəbrayıl altı kəviz buğda verib, qoşalüləni ondan aldı. Tüfəngin qundağı köhnədən sədəflə işlənmişdi. Cəbrayıl sonradan tüfəngin üstünə öz adını yazdırıb. Kəndimizdə zərgər barmaqlı bir usta varıdı. O, Cəbrayılın adını elə yazmışdı ki, hər adam oxuya bilməsin. İndi təəccüb qalmışam ki, sən ondan necə baş çıxarda bilmisən?!

Mikayıl qoşalülədən diqqətini ayırıb, mütəəssir görkəm aldı:

– Allah-taalanın qəribə-qəribə, ağlagəlməz möcüzələri var, – dedi. –Görünür, qoşalülə haçansa açılıb sahibinin qanını almalıymıış. Nahaq qan yerdə qalmaz. Alapaça madyanla, Cəbrayılın qoşalüləsinin hərlənib-fırlanıb gəlib bura çıxması o göydəki gözəgörünməzin işidi. Şükr onun kərəminə.

Dağa gedib qayıdandan sonra Mikayılla Qönçədə, əmisi uşaqlarında Nəcəfə qarşı xoş bir münasibət yaranmışdı. Axşamlar evdə yemək-içmək süfrəsi açılanda Mikayıl Nəcəfi də çağırıb yanında oturdurdu. Qönçə xalanın da dilindən – qadan alım, Nəcəf—kəlməsi düşmürdü. Plov bişirəndə qazanın dibindən Nəcəfə ayrıca pay çəkirdi. Ancaq Zəriş məsələsində Nəcəfi yumşaldıb yola gətirə bilmirdilər. Ona görə Mikayılın da, Qönçənin də Nəcəfə olan isti münasibətləri getdikcə soyuyurdu. Evdə uşaqdan böyüyə hamısı onu burunlamağa başlamışdı. Mikayılın könlündən keçirdi ki, Nəcəfin əsgərliyə getmək vaxtı çatmamış onu tez-tələsik evləndirsin. Düşünürdülər ki, Nəcəf əsgərliyə gedib-qayıdanacan Zəriş ev işlərinə əl atar, biş-düş eləyər, lazım olanda inəkləri sağar, qoyun-quzunun yerini təmizləyər. Və Qönçənin də işi xeyli yüngülləşər. Ancaq Mikayıl nə qədər dəlil-dəlalət eləyirdi, Nəcəfi ipə-sapa gətirə bilmirdi. Nəcəf də tərs damarına salıb bu barədə onların dediyinin əksinə gedirdi. Deyirdi ki, qız durur, mən dururam. İmkan verin əsgərliyimi çəkim qurtarım, sonra toy məsələsinin üstünə qayıdarıq. Bir də ki, bu gündən sabaha etibar yoxdur. Şər deməsən xeyir gəlməz. Əsgərliyin işini bilmək olmaz. Bəlkə dava düşdü, başıma qəza gəldi. Heç qayıtmadım, ölüb-qaldım oralarda.

Bu sözdən sonra Nəcəf gözdən-nəzərdən düşmüşdü. Ona yad adam kimi baxırdılar. Bir gün Qönçə Zərişə əl altdan sifariş göndərib, gətirtdi yanına. Qızı xəlvətcə başa saldı ki, boynunu yerə soxum, atan evində təmiz adını saxlaya bilmədin. Kənddə hamının gözündən düşmüsən. Ala itdən məşhur olmusan. Düz-əyri, orda-burda adına yüz söz danışırlar. İndən sonra saa heç kəs yaxın durmaz. Ata evində qalıb qarıyandan sonra kimə lazımsan! Ondan sonra Allah bilir axırın necə olacaq. Səninki Nəcəfdir. Guya ki, qalıb gözləyəndə hürcahına ondan yaxşısı çıxacaq. Boylu-buxunlu, pəhləvan biləkli oğlandır. Bölək vaxtından götürüb, əlimizdə-ovcumuzda böyütmüşük. Necə olsa, öz uşağımızdır. Dərrakəli də oğlandır. Səni bura çağırmaqda məqsədim odur ki, ata-anana baş töhməti olmayasan, özünə bir yuva qurasan. Oralara baxma, burda səni məndən başqa kim tanıyır?! Yaxşı-yaxşı geyinib-bəzənib özünə sığal-tumar vurub Nəcəfin böyür-başında hərlənərsən. Oturuşuna-duruşuna fikir ver. Hər adamın yanında şit-şit danışıb gülmə. Ağır otur, batman gəl. Özünü abırlı-həyalı göstər ki, bəlkə Nəcəfin saa meyli oldu.

Nəcəf bircə dəfə də olsun, çönüb gözünün quyruğu ilə Zərişə tərəf baxmırdı. Qız ha çalışırdı ki, üzünə salıb o barədə Nəcəfə bircə kəlmə söz desin, oğlan özünü eşitməzliyə vururdu.

lll

Bir neçə gündən sonra rayonun hərbi komissarlığından Nəcəfə çağırış kağızı gəldi. Nəcəf səhər-səhər kənd soveti sədrinin qabağına düşüb şələli-şüləli rayon mərkəzinə yollanmalıydı. Anası sağ olsaydı, əlləri yana-yana axşamdan səhərəcən əyirdək qızardardı, sacarası bişirərdi, yağ-yavanlıq hazırlayardı. Uzaq səfərə çıxan oğluna yol tədarükü görərdi. Ancaq əmisi arvadı könülsüz-könülsüz Nəcəfin yoluna dörd büküm yuxa-çörək, yüngülvari yağ-pendir, on beş qaynanmış yumurta qoydu.

Nəcəf axşam tərəfi qoyun-quzunu yerbəyer eləyəndən sonra bir bəhanə ilə evdən çııxıb Köhnə Həsənlinin xarabalıqlarına üz tutdu. Atası Cəbrayılın, anası Mehribanın, bacı-qardaşlarının yaşadıqları evin yerini tapdı. Evin suvaqsız divarları qalırdı. Qapı-pəncərələrinin yeri bilinirdi. Uçuq dəhlizin baş tərəfində qaralmış daşlardan hiss olunurdu ki, bura ocaq yeridir. Evin his vurmuş buxarısı da yerində idi. Nəcəf qəhərini boğub, çör-çöp topladı, buxarının qabağında ocaq qaladı. Əlini ovuşdura-ovuşdura alovun istisinə tutub üzünə çəkdi. Yan üstə oturub, yumru, qara daşların birini dirsəyinin altına çəkdi. Bu daşı anası Mehribanın qaladığı oçağın tüstüsü qaraltmışdı. Ona görə də bu qara daşlar, Nəcəfə qu quşlarının tükündən hazırlanan yastıqdan da çox-çox yumşaq və rahat idi. Nəcəf bir balaca gözlərini yumdu, özünü ata-anası, bacı-qardaşının arasındakı kimi hiss etdi. Onda elə təsəvvür yarandı ki, sifətini isidən ocağın şöləsi yox, başını dizinin üstünə qoyduğu anasının ilıq nəfəsidir. Nəcəf xumarlanıb, huşa getdi. Yuxu dünyasında ata-anası, bacı-qardaşı ilə görüşüb həmsöhbət oldu. Başına gələnləri danışdı. Nəcəfin qohum-əqrəbası başına yığışıb, əsgərliyə getməsi münasibətilə ona xeyir-dua verdilər. Atası Cəbrayıl: – Oğul, yaxşı yol, – deyib boynunu qucaqladı, üzündən öpdü. Anası Mehriban bölək vaxtında itirdiyi sonbeşik balasını bağrına basıb göz yaşı tökdü və həyətdən çıxanda arxasınca su atdı. Nəcəfdən olsa, doğma kəndindən, ata-analı, qardaş-bacılı, qohum-əqrəbalı dünyasından ayrılmazdı. Sübhə qədər bax, beləcə bəxtəvər anlarını yaşayardı. Ancaq ocaq söndüyündən üşüyən kimi oldu. Yarıyuxulu gözlərini açanda gördü ki, qaralmış ocaq daşlarının arasında bir ovuc isti kül qalıb. O, yerindən qalxıb üzünü bir vaxt atasının həvəslə hördürdüyü, anasının xalı-xalça asdığı divarın daşlarına sürtdü. Qapı-pəncərənin uçuq tağlarını öpüb, ata-babasının izi olan xaraba yurdu ilə xudahafizləşdi. Köhnə Həsənlinin ibadət yeri olan məscidin sükuta dalmış uçuq minarələrinə baş çəkdi. Bir vaxt burada “Allahu-Əkbər” sədaları ucalırdı. Nəcəf ermənilər tərəfindən məhv edilmiş Allahın evinə yaxınlaşanda onun uçuqlarından bir neçə bayquş qalxıb gecənin dərinliyində gözdən itdi. Erməni cəlladlarının vəhşiliyi ucbatından camaatın inam yerində bayquşlar məskən salmışdı. Nəcəf məscidin qarşısında diz çöküb, Allaha dua oxudu, Tanrıdan imdad dilədi. Sonra Köhnə Həsənlinin xarabazarlıqlarını tərk edib, qənşər bir yerdə ayaq saxladı, üzünü evlərinə tərəf çevirdi. Təkrar-təkrar ata-anasını səslədi. Onun məşum səsi xarabalığa çevrilmiş kəndin uçuq divarlarında əks-səda verdi. Nəcəfin gözlərindən leysan kimi yaş süzülürdü. O, axırıncı dəfə kədərli baxışları ilə kimsəsiz kəndinə niskilli nəzər salıb, valideynlərinin yeri bilinməyən məzarları ilə xudahafizləşdi.

(Ardı var)

Əli İLDIRIMOĞLU

525-ci qəzet.- 2010.- 21 may.- S.7.