Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyev: həmişə bizimlə...

Zaman bəzən elə şəxsiyyətlər yetişdirir ki, onlar yalnız öz ailəsinin deyil, bütün xalqın sevgisini qazanır, əməlləri, xeyirli işləri, faydalı fəaliyyəti ilə milləti irəli aparmağa qadir olurlar. Xalq yazıçısı, görkəmli dramaturq, dəyərli ziyalı İlyas Əfəndiyev də belə şəxsiyyətlərdəndir. İlyas Əfəndiyev təkcə Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, eləcə də milli teatr sənətimizdə yeni səhifə açan dəyərli qələm sahibidir. Bundan başqa o, millətinin yükünü çiyninə götürən, işıqlı əməlləri ilə özündən sonrakı nəsillərin yolunu nurlandıran əsl aydın olmaqla yanaşı, cismani ölümündən sonra da özünə rəhmət oxutduran dəyərli oğulların, nəvələrin sələfidir.

60 ildən artıq davam edən yaradıcılıq yolunda İ.Əfəndiyev çoxsaylı qiymətli ədəbi nümunələr qələmə alıb. Bu əsərlər təkcə kəmiyyət yox, eləcə də keyfiyyət etibarı ilə seçilir və ədəbiyyatımızı zənginləşdirməklə bərabər uzun illər yetişməkdə olan gənc nəslin mənəvi tərbiyəsində, dünyagörüşünün formalaşmasında önəmli rol oynayıb. Əsərlərinin hamısında böyük yazıçının zəngin könül dünyası öz əksini tapıb. Bu əsərlərdə nəcib bir soya, qədim bir nəslə malik yazıçının nəsil şəcərəsi haqqında məlumatlar, keçirdiyi hisslər, duyğu və düşüncələr, yaşadığı situasiyalar, mənalı ömrün çoxillik həyat təcrübəsi yer alıb. Yazıçının yaradıcılığındakı rənglər palitrası ümumilikdə bir mövzunu əhatə edir: İNSAN. Hansı mövzuya müraciət etməsindən asılı olmayaraq, İlyas Əfəndiyev dünyanın əşrəfi sayılan insanı, onun arzu və düşüncələrini, həyatını ön planda verib. O insanı həmişə insan ucalığında görüb, zirvədə təsvir eləyib. Bəzən insanlıq adına yaraşmayan obrazlara öz əsərlərində yer versə də onların böyüklüyünə, islah olunacağına, əsl insan adına uyğun həyat yaşayacağına inanıb. İlyas Əfəndiyev hansı mövzulardan yazmayıb? O insanla bağlı bütün mövzulara yaradıcılığında güzgü tutub. Saf məhəbbət, məişət, tarixi şəxsiyyətlərin həyatı, beynəlmiləlçilik, qəhrəmanlıq, mənəvi zənginlik, çökmüş vicdan sahiblərinin aqibəti, daha nələr, nələr... Bütün bu mövzularda da bütövlükdə insanın mövcudiyyətinin fəlsəfi-psixoloji səbəbləri, nəticələri bədii aspektdən araşdırılıb.

İlyas Əfəndiyevin əsərləri həmişə gənclərin stolüstü kitabı olub, indi də belədir. Onun bütün əsərləri haqqında ürəklə söhbət açmaq, hər bir əsərində ruhumuza, könlümüzə bir yaxınlıq tapa bilərik. Hələ orta məktəbdə oxuyarkən yaşıdlarımla İlyas Əfəndiyevin povest və romanlarını, hekayə və pyeslərini oxumaq üçün yarışardıq. Sonra bu əsərləri müzakirə edərdik. Həmin müzakirələrdə hərə öz ürəyinə yaxın bir mövzunun əsl ustalıqla işlənməsindən, bədii həllindən ağızdolusu danışardı. İlyas Əfəndiyevin bir yazıçı kimi böyüklüyü ondadır ki, onun əsərlərinin oxucuları konkret yaş kateqoriyasına aid deyil. Bu əsərlərdəki problemlər, cəmiyyətə verilən mesaj hər kəsi maraqlandıran mövzulardır. Gənclər burada özlərinin gələcək həyat arzularının təcəssümünü, uşaqlar onun hekayələrində cəlbedici, maraqlı təbiət lövhələrini, kənd mənzərələrini, yaşlılar yaşanmış zəngin bir ömrün ümumiləşmiş bədii ifadəsini tapa bilər. Bu sübut edir ki, İlyas Əfəndiyev Azərbaycan ədəbiyyatında bütün zamanların və nəsillərin təkrarolunmaz yazıçısıdır.

İlyas Əfəndiyev həm də Azərbaycan milli teatr sənətinin inkişafına böyük töhfələr verən sənətkardır. Ötən əsrin ən müxtəlif illərində Azərbaycan səhnəsini yaxşı mənada İlyas Əfəndiyevin çoxsaylı, qiymətli pyesləri “zəbt eləmişdi”. Bu səhnə əsərlərinin geniş tamaşaçı auditoriyası qazanması inamla deməyə əsas verir ki, o, “İlyas Əfəndiyev teatrı” yaradıb. Dramaturqun səhnələşdirilən pyesləri həm də səhnədə özünü təsdiqləyən, görkəmli aktyor ordusu yetişdirib. Bu aktyorlar bu gün Azərbaycan teatrının korifeylərinə çevrilməklə bərabər, özlərindən sonrakı davamçılarını yetişdiriblər. Bu, İlyas Əfəndiyevin Azərbaycan teatrına göstərdiyi əvəzsiz xidmətin təzahürü kimi çoxdan təsdiqini tapıb.

İlyas Əfəndiyev təkcə yaratdığı əsərləri ilə deyil, həyata bəxş etdiyi əsl ziyalı övladları ilə də fəxr edə bilər. Bütün ömrü boyu onun yaradıcılığını böyük şəxsiyyəti tamamlayıb. O, əvəzsiz yazıçı, dramaturq olmaqla bərabər, həm də yaxşı ata və yüksək mənəviyyata malik insan olub. İlyas Əfəndiyevin insani keyfiyyətlərindən söhbət açan akademik Kamal Talıbzadə yazırdı: “Övlad üçün özünü oda-közə vuran, onun üçün xoşbəxt gələcək haqqında düşünən narahat ata idi... Oğullar da atalarına borclu qalmadılar, atalarını sözün əsl mənasında yaşatdılar”.

Şəxsi həyatında çox çətinliklər yaşasa da, o, mətinliyini sonadək qoruyub saxlayıb və üzərinə düşən böyük missiyanı həyata keçirməyi bacarıb. Bu gün – mayın 26-da görkəmli yazıçının dünyamıza gəlişindən 96 il ötür. Tarixən uzun ömürlülər diyarı kimi tanınan ölkəmizin bu şərəfli insanı yaşasaydı, ömrünün 96-cı baharını qeyd edəcəkdi. Amma belə ali missiya daşıyıcıları bəşər əhlini yalnız fiziki baxımdan tərk edirlər. İlyas Əfəndiyevin qoyub getdiyi ədəbi irs onun əbədi yaşamasını təmin edən başlıca amildir. 14 ildir bizi cismən tərk edən İlyas Əfəndiyev əslində xalqımız, ədəbiyyatımız, teatrımız və onun genini daşıyan xələfləri var olduqca yaşayacaq və əsərlərində əbədi həyat tapan ruhu ilə bəşəriyyətin inkişafına xidmət göstərəcək. Sən həmişə bizimləsən, ustad yazıçımız!

SARA

525-ci qəzet.- 2010.- 26 may.- S.7.