İradə Tuncay: “Təkcə mətbuatın yox, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin siması kişi simasıdır”

“QADINLAR, TƏBİƏTƏN, DAHA MƏSULİYYƏTLİ OLDUQLARI ÜÇÜN ÖNƏMLİ VƏZİFƏ TUTMAQ ONLARA İKİQAT ÇƏTİNLİK YARADIR”

Gender anlayışına ictimai münasibət ilk növbədə və daha qabarıq formada məhz mətbuatda, media orqanlarında öz əksini tapır. Media aləminin fəal nümayəndələri, üstün mövqe sahibləri sırasında xanımlar da az deyil və onların gender məsələsinə şəxsi baxışları xüsusi maraq doğurur. Odur ki, layihəmiz çərçivəsində bu mövzuya ayrıca diqqət yetirməyi qərara aldıq. Niyyətimiz mətbuatımızın, media qurumlarımızın sayılıb-seçilən, rəhbər vəzifəli xanım təmsilçilərinin gender məsələsi, ümumiyyətlə cəmiyyətdə qadın-kişi münasibətləri barədə fikirlərini öyrənib oxuculara çatdırmaqdır. Bu silsilədən ilk müsahib kimi “Ədalət” qəzetinin baş redaktoru, tanınmış publisist İradə Tuncayı seçmişik. İradə xanım tələbəlik illərindən başlayaraq, media sahəsində fəaliyyət göstərir. Jurnalist kimi fəaliyyətə televiziyadan başlasa da, hazırda qəzetçilik sahəsində rəhbər mövqedə çalışır. Onunla özünün mətbuata gəlişi, media sahəsində keçdiyi yol, bu sahədə qadınların mövqeyi barədə fikirlərini öyrənmək üçün söhbətləşdik.

– 1976-cı ildə orta məktəbi bitirib, Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə qəbul olundum. O zaman qayda belə idi ki, mütləq jurnalistika fakültəsinə daxil olarkən qabiliyyət imtahanı verməli idin. Oxuduğumuz müddətdə də müxtəlif mətbu orqanlarla əməkdaşlıq edir, təcrübə keçirdik. Təbii ki, mən o vaxt jurnalist fəaliyyətinə başlayan kimi İradə Tuncay olmamışdım. 3-cü kursdan fakültədə ixtisaslara ayrılma başladı. Tərcümə, radio-televiziya və qəzet qrupları var idi. Mən əvvəlcə tərcümə qrupunu seçdim. Amma gördüm ki, bu sahə necə ağır və məşəqqətlidir. Eyni zamanda tərcümə işi məni cəlb etmədi. Universiteti bitirəndən sonra iş tapa bilmirdim. O zaman, bilirsiniz ki, bir televiziya vardı, qəzetlər də az idi. Mən təxminən 5 il, ştatdankənar olmaqla, Azərbaycan Dövlət Televiziyasında işlədim. Amma tələbə vaxtından da televiziya və radio ilə əməkdaşlıq edirdim. Həm radio, həm televiziya üçün xırda süjetlər hazırlayırdım. 1987-ci ildə artıq məni tam ştata götürdülər. O vaxt televiziyada çox populyar olan və tamaşaçılarda da maraq doğuran “Dalğa” proqramında işləməyə başladım. Fikirləşirəm ki, mənim elə jurnalist kimi özümü təsdiq etməyə başlamağım da o proqramla gerçəkləşdi. Yəni hər halda bu proqram seçilirdi, fərqlənirdi. Sonra işimdə müxtəlif fasilələr oldu. 1991-ci ildə məni bir dəfə işdən çıxardılar, sonra televiziyada rəhbərlik dəyişəndə yenidən işə çağırdılar. 1994-cü ildə yenə də işdən çıxarıldım, həmin ildən 2001-ci ilə qədər mən işləmədim. O vaxt həm də, demək olar, hamıdan incik idim, hamıdan küsmüşdüm. 2001-ci ildə, nəhayət yenidən işləməyə qərar verdim, “Space” kanalındakı “Səhər” proqramında fəaliyyətə başladım. Onda proqramın kollektivi yeni-yeni yığışırdı. Şöbə müdiri işləyir və paralel olaraq da filmlər hazırlayırdım, 6 filmim oldu. 2001-2006-cı illərdə, 5 il ərzində çox intensiv işləmişəm. Həftədə hardasa 2-3 süjet hazırlanırdı. Televiziya işini bilənlərə məlumdur ki, 3-4 dəqiqəlik süjetin hazırlanmasına nə qədər vaxt, zəhmət lazımdır. Onun çəkilişi, montajı, mətnin yazılması... Yəni televiziya işi həm ağır işdir, həm də uzun prosesdir. Filmlər də xüsusilə çətindir. Bir filmin araya-ərsəyə gəlməsinə 4-5 ay vaxt lazım gəlir. Mən belə işləyirdim. Başqalarının iş prinsipini deyə bilmirəm. 2006-cı ildə bu kanalda da rəhbərlik dəyişdi və mən işdən getdim. Onda “Ədalət” qəzetində durum yaxşı deyildi, ona görə bura gəldim. Baş redaktor Aqil Abbas da artıq o vaxt Milli Məclisə seçilmişdi və qəzetlə məşğul olmağa vaxtı da yox idi. Mən gəldim “Ədalət”ə və düşünürəm, yaxşı ki, gəlmişəm. Deyərdim ki, bununla “Ədalət”in tarixində, həyatında yeni bir dönəm başladı.

– Siz sıravi jurnalistlikdən qəzet redaktorluğuna qədər yüksəlmisiniz. Jurnalistika sahəsində sırf qadın olaraq sıravi işçi kimi çalışmaq çətindir, yoxsa rəhbər?

– Rəhbər olmaq, əlbəttə ki, çətindir. Çünki bütün işin məsuliyyəti sənin üzərində olur. Nəyin necə olacağını, işçi seçimini, hansı materialın gedib-getməməsini sən həll edirsən. Ümumiyyətlə, qadınlarda məsuliyyət hissi güclüdür. Bu, görünür, qadınların həm də ana olmalarından irəli gəlir. Mən həmişə narahatam, çalışıram, hər şey doğru-düzgün, yerində olsun. Sıravi işçi yazını hazırlayır və təhvil verib, gedir. Qalan bütün işin məsuliyyəti rəhbərin üzərindədir. Ona görə, məncə, qadın və ya kişi olmağın fərqi yoxdur, rəhbərlik etmək çətindir. Sadəcə, qadınlar, təbiətən, daha məsuliyyətli olduqları üçün vəzifə tutmaq onlara ikiqat çətinlik yaradır.

– İşçi seçimini qeyd etdiniz. Siz işçi seçərkən daha çox nəyə üstünlük verirsiniz?

– Mənim üçün yeganə prinsip onun iş qabiliyyəti, peşəkarlığı, nizam-intizamı və istedadıdır. Ayrı bir meyar yoxdur. İstər qadın, istər kişi olsun, mənim prinsipim, yanaşmam belədir. Ümumiyyətlə, belə qənaətdəyəm ki, mən düşüncədə olan insanlara kifayət qədər yüksək vəzifələr tapşırılsa, ölkədə və cəmiyyətdə vəziyyət xeyli düzələr.

– Məsələn, nə düzələr?

– Misal üçün, kişilərdə auksion prinsipi var. Kişilər deyirlər ki, məsələn, filankəs xoşuma gəlir. Daha onun nə yazdığını, hansı qabiliyyətə malik olduğunu fikirləşmirlər. Amma mən belə düşünmürəm. Lap tutalım, əks cinsin nümayəndəsi olsun, mənim üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Mən həmişə bu prinsipi qoruyuram. Birinci meyar işçinin istedadıdır, sonra onun işə yanaşma prinsipiallığıdır, nizam-intizamıdır.

– Siz sırf iş baxımından işçilərə yanaşmadan danışdınız. Bəs insani münasibətlər necə qurulub? Xanımlara hansısa fərqli yanaşma sərgiləyirsinizmi?

– Mənim xoşuma gəlməyən adam mənimlə işləmir, vəssalam. Qeyri-səmimi, işinə pis yanaşan insanları sevmirəm. Çörək yediyi qaba tüpürənləri, yalan danışanları da sevmirəm. Mənim üçün belə şərtlər var. Yəni o insan ki, mənim tezliyimlə uyğun gəlmir, o artıq mənim yanımda işləmir.

– “Ədalət”in kollektivində qadınlar, yoxsa kişilər üstünlük təşkil edir?

– Daha çox kişilərdir. Ümumiyyətlə, bir söz deyim, mətbuat aləmində qadının baş çıxarması çox çətindir. Yəni bu gün xeyli “reket qəzetlər” var və qadınlar orada əksəriyyət təşkil edirlər. Belələri artıq jurnalist deyil. Amma əlində vəsiqəsi var. Ona görə gedir ayrı işlərlə məşğul olur. Mən də işə götürəndə o prinsipi gözləyirəm ki, daha çox oğlan olsun. Çünki oğlanı hər yerə göndərə biləcəm, ona girişən olmayacaq. Həm də qadınların, qızların elə bil lazımi qədər geniş zehniyyəti, yüksək təfəkkürü yoxdur. Fikirləşirlər ki, güzgü qarşısında durub bəzənsinlər. Mən buna pis baxmıram e, bəzənsinlər. Mən də bəzənməyi çox xoşlayıram. Amma bu, onların işinə mane olmalı və işi ikinci plana keçirməli deyil.

– Bəlkə sizin bəxtinizə bəzənməyi xoşlayan işçilər çıxır? Adətən, jurnalist xanımlarımız qaçhaqaçda olduqlarından heç güzgüyə baxmağa belə vaxt tapmırlar...

– Vallah, mənə qədər burda elələri işləyib ki... Heç birinin bircə cümləsi də yadımda deyil ki, deyim, bax, bunun bu xasiyyəti var, amma eybi yox, keçmək olar, çünki gözəl jurnalistdir. Yoxdur axı, olsun, mən də onu qəbul edim.

– Hazırda kollektivdə kişilərin, yoxsa qadınların işi sizi razı salır?

– Əlbəttə, kişilərin. Mən yenə deyirəm və qadınların xətrinə dəyməsin, kişilərin beyni daha yaxşı işləyir. Görünür, bu, təbiətin hökmüdü.

– İşçiləriniz necə, sizdən razıdırlarmı? Nəzərə alsaq ki, kollektivdə kişilər üstünlük təşkil edir...

– Zənnimcə, onlar mənimlə çox rahat işləyirlər. İnanmıram ki, məndən narazı olsunlar. Həm də mənimlə işləmək Aqil Abbasla işləməkdən daha asandır.

– Bəs iş məsələsində Aqil müəllimlə necə yola gedirsiniz?

– Aqil Abbasla işləmək çox çətindir. Çünki o, həmişə bu günün işin sabaha qoymağı sevir. Konkret bir şeyi onunla həll etmək olmur. Gərək nə boyda konflikt yarana ki, sonra sən onunla nədəsə yola gəlib, həll variantını tapasan. Ona görə deyirəm ki, Aqil Abbasla işləmək çox çətindir.

– Sizə, konkret olaraq, işinizə görə iradlar bildirir?

– O özü mənim işə münasibətimi bilir. Ona görə iradı da ola bilməz.

– Bayaq dediniz ki, qadınlar daha məsuliyyətli olurlar. Mən bu fikri digər sahələrdə rəhbər vəzifə tutan qadınlardan da eşitmişəm. Sizcə, bu məsuliyyət hissi həm də qadının daxilən özünə inamsızlığından, qorxu hissindən irəli gəlmir ki?

– Görünür, bu kompleks də var. Qadın düşünür ki, birdən mən nəyisə düz eləmədim, deyərlər, arvaddı da bacarmadı.

– Bu gün mətbuatda rəhbər vəzifə tutan qadınlar barmaqla sayılacaq qədərdir. Siz ümumən media sahəsindəki rəhbər həmkarlarınızın işini necə qiymətləndirirsiniz?

– Nümunə üçün deyim ki, Vüsalə Mahirqızının işini əla qiymətləndirirəm. Çox gözəl işləyir, alqışlayıram onun fəaliyyətini.

– Bəs sizcə, mətbuatda qadın rəhbərlər niyə azdır? Belə demək mümkünsə, niyə burda kişilər hökmranlıq edirlər?

– Bilirsiniz, bunu zorla eləmək olmaz, axı, gərək qabiliyyətli adam olsun ki, gətirib onu hardasa oturtsunlar. Elə buna görə Vüsalənin adını çəkdim.

– Sizin Azərbaycanda gender bərabərliyi məsələsilə bağlı da fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı...

– Düşünürəm ki, buna proqramla, qanunla, kvota ilə nail olmaq mümkün deyil. Hər cəmiyyətin, hər toplumun özünün mental dəyərləri, yaddaşı var. O necə qəbul olunursa, elə də gedəcək. Qadının özünü cəmiyyətdə təsdiq etməsi daha çətindir. Amma əgər qadın özünü cəmiyyətdə təsdiqləyirsə, hamı da bunu qəbul edirsə, həmin qadınları daha çox vəzifələrə irəli çəkmək lazımdır. Qoy bizim xanımlar təhsilli, bilikli olsunlar, böyük vəzifələrdə çalışsınlar, daha cəmiyyətin aşağı qatlarına doğru üz tutmasınlar. Bu gün, təəssüf ki, tendensiya bu cürdü, elə bil xarici ölkələr də maraqlıdırlar ki, bizim qızlar məktəbə getməsinlər, savadları olmasın və onları yaxşı istismar etmək olsun. Günah ümumən cəmiyyətimizdə, həm də kişilərdədir. Ona görə bu məsələlərə diqqət etmək lazımdır. Parlamentdə də qadınlar sayca azdır. Bu o demək deyil ki, zorla, kvota xatirinə kimisə deputat etmək lazımdır. Qadın o yerə layiqdirsə, qoy gedib otursun.

– Yeri gəlmişkən, usta bir publisist kimi, publisistika sahəsindəki digər xanımların işini necə dəyərləndirirsiniz?

– “525-ci qəzet”də, “Azadlıq” qəzetində davamlı oxuduğum xanım publisistlər var. Demirəm, onların sayı çoxdur. Amma mənə elə gəlir ki, publisistikada qadınlar xüsusilə seçilirlər: cəmiyyətə baxışları, bəşəri problemlərə yanaşma tərzilə. Bu baxımdan Aysel Əlizadənin, İradə İsaqın, Gülnarə Rəfiqin yazılarını çox maraqla oxuyuram. Yazılarına maraq göstərdiyim başqa xanım yazarlarımız da var.

– Mətbuatımızın gender cəhətdən mənzərəsinə, görkəminə baxışınız necədir?

– Təkcə mətbuatın yox, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin siması kişi simasıdır, məncə. Bütün cəmiyyətləri kişilər idarə edir, amma arxa planda iplər qadınların əlindədir. Bu gün mətbuatımızın da siması kişi simasıdır.

Pərvanə SULTANOVA

525-ci qəzet.- 2010.- 9 noyabr.- S.4.