Fırtına və buz parçası

Kimyaçılar deyirlər ki, burulğan baş qaldıranda, onun içinə bir parça buz atılarsa, ram olar, fırtınaya çevrilməz. Mən öz həyatımın timsalında bunun şahidi oldum. Ötən əsrin qırxıncı illərinin sonunda siyasi burulğana düşdüm. Atam Ədil bəyin İranda mühacirətdə olmasından xəbər tutub məni Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin 5-ci kursundan xaric etdilər. İş axtarmalı oldum.

Bir qədər irəliyə gedib, həyat yolumdan oxucuları hali etməkdən ötrü, “Zəmanələrlə üz-üzə” adlı ömürnamədən bu sətirləri iqtibas gətirməyə lüzum görürəm. “Jurnalistliyim qəzetə nifrətdən məhəbbətə doğru gedən yol olmuşdur. Taleyimin qəzetlə bağlandığından on illər keçib. Bədii yaradıcılıqla məşğul oluram. Neçə dildə nəşr edilmiş, rəğbətlə qarşılanan roman, povest, hekayə, dram əsəri, kinosenarinin, minlərlə məqalənin müəllifiyəm. Publisist kimi bu dövrdə – 60 il ərzində respublikada çap olunan dörd qəzetin “Azərbaycan gəncləri”, “Kommunist”, “Novruz”, “Vahid” qəzetlərinin, dörd nəşriyyatın – Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının, “Yazıçı”, “Azərbaycan dünyası”, “Elm və həyat” nəşriyyatının baş redaktoru və direktoru olmuşam, beş il Azərbaycan radiosuna rəhbərlik etmişəm, on il isə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasına başçılıq etmişəm...”

İnamla deyirəm ki, bu sadaladıqlarımın heç biri olmaya bilərdi, tufan məni kim bilir hansı qaranlıq bucaqlara aparıb çıxarardı. Tale məni “Azərbaycan gəncləri” qəzeti redaksiyasına yönəltməsəydi.

Və iyirmi iki yaşlı, həm də təhsilini başa çatdırmamış, keçmişi “ləkəli” gənc siyasi qasırğanın pəncəsindən alındı və yeni həyatın qapıları onun üzünə açıldı. Bu redaksiyada mənə sığınacaq, əqidəmi və qabiliyyətimi göstərmək imkanı verildi. Həmin qəzetdə işləyərkən jurnalist qızla ailə qurdum; mənə ev verildi və bir addım da irəli atıb bədii yaradıcılıqla məşğul olmağa başladım; dünyanın dörd qitəsini gəzdim, yazdım, ən ümdəsi sovet mühitində “düşmən” ayaması ilə sıxışdırılan vaxt Anam Ziba xanımın öyüdləri ilə davrandım və ona minnətdarlıqla Bakıda və Moskvada dönə-dönə nəşr edilən “Mənim analı dünyam” trilogiyası ərsəyə çıxdı... Və iyirmi iki il həmin qəzetdə işlədim, 13 il mən baş redaktor oldum. Hamısını – fırtına burulğanına buz parçası atıb onu ram etmiş, “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin redaktoru, jurnalist müəllimim Mirpaşa Miriyevlə bağlayıram.

Göründüyü kimi, mənim qəribə taleyim var. Böyük Vətən müharibəsi dövründə dörd il kolxozda işləmiş, sonradan fars dili, şərq tarixi üzrə beş il uğurlu təhsil almış belində “düşmən” damğası gəzdirən gənc adam cəmiyyətin işıqlı mühitinə necə çıxa bilərdi?! Onu da deyim ki, ibtidai məktəbdə oxuyarkən əlimə aldığım ilk qəzet “Qızıl Araz” rayon qəzeti olub. Qəzetə nifrətim də onun səhifələrində — bəylərin, o cümlədən atamın haqqında nalayiq sözləri oxuyarkən hiddətləndirmişdi məni. Axı, camaat, lap rəsmilərin özü də atam haqqında ancaq xeyirxah əməllər sahibi kimi danışırdı. Əgər min-bir zillətə düçar olmuş Ədil bəyin xanımının, Mirzə Cəlilin “Molla Nəsrəddin” jurnalında elmə çağırış fəaliyyətini “Amerikanın kəşfinə bərabər” bir xeyirxah əməl olduğunu söyləmiş Qazi Mirzə Əlinin qızının o zaman bizə verdiyi bu öyüd olmasaydı, bəlkə də mən o quruluşa “düşmən oğlu” əqidəsi ilə yanaşardım. Anam deyirdi ki, şura hökuməti bəy atanı və onun xanımını özünə düşmən hesab edir. Hökumət sizin hökumətinizdir. Əqidəmin bünövrəsi belə qoyuldu. Ancaq qəzetə olan nifrətimdən mən universitetdə təhsil alanda da qəzet oxumurdum. O zaman teleqraf agentliyi yaxınlıqda yerləşirdi, müharibə xronikası ilə orda xəbərləşirdim. İlk oxuduğum qəzet “Azərbaycan gəncləri” olmuşdu. Dostlarım dedilər ki, o qəzetdə tələbə elmi konfransında mükafatlandırılmış referatımın xülasəsini çap ediblər. Aldım, oxudum.

Ancaq iki il sonra tale mənim yolumu o qəzetin redaksiyasından saldı. Neçə ay idi ki, universitetin şərqşünaslıq fakültəsindən məni çıxarmışdılar. İş axtarırdım. Bir gün dayım, dramaturq Səttar Axundov məni “Azərbaycan gəncləri” qəzetinə gətirdi. Dedi ki, redaktor gənc dramaturqdur, tanışlığım var, bəlkə orda işə düzəldin.

...Bir neçə dəqiqədən sonra məni içəri çağırdılar.

Taleyimdə dönüş yaratmış Mirpaşa Miriyevlə ilk tanışlığım belə oldu. O, qəzetdə, komsomolun orqanında işləməyin məsuliyyəti barədə danışdıqdan sonra dedi: Səni sınaq yolu ilə işə götürə bilərik. Sonra üzünü ahıl bir kişiyə tutub dedi: “Şöbədən tapşırıq ver yazsın, baxaq”.

Tapşırıq aldım. Bakı paravoz deposu gənclərinin işindən məqalə yazmalıydım. Deponun nə olduğunu, harada yerləşdiyini məsul katib mənə anlatdı.

Yazdım, redaksiya başçıları yığışdılar. Müzakirə etdilər. Mirpaşa müəllim şöbə müdirinin nəm-nümünə eyhamla cavab verdi: “Bizim heç birimiz anadan qəzetçi doğulmamışıq”.

1949-cu il mayın 5-də, Mətbuat günü mənim müvəqqəti olaraq ədəbi işçi kimi əmrim verildi.

Mirpaşa müəllim, əslində redaktor Böyükağa Həsənovu əvəz edirdi. Redaktor Moskvada oxuyurdu. Redaksiyada, demək olar ki, ali təhsilli heç kim yox idi. Və “letuçka”larda çap olunmuş qəzet nüsxəsinin müzakirəsində fikir verirdim ki, Mirpaşa müəllim məni tez-tez çıxışa dəvət edirdi. Və son sözündə mənim fikrimi diqqətə çəkirdi.

Bax, təmiz əqidə sahibliyi ilə yaşamışdım, təhsil almışdım və redaksiyaya gəlişim də, təsadüfi olsa da, ürəyimdəki istəyə müvafiq idi.

Onu da deyim ki, imzam tanındıqca içimdə bir qorxu – tərcümeyi-halımla bağlı ehtiyatlanma ağrısı qıvrılırdı. Deməynən, bu redaktoru da narahat edirmiş, təhlükəsizlik idarəsindən ona çatdırıblarmış ki, ehtiyatlı olsun, keçmişi ləkəlidi. Redaktor bunu hiss elətdirmirdi. Əksinə, məni Mərkəzi Komitənin tapşırığı ilə dəbdə olan pambıqçılıqdan xüsusi səhifələr hazırlamaq üçün ezamiyyətə göndərir, siyasi komponiyalarda xüsusi mövzuları mənə yazdırırdı. Çox çəkmədi ki, yuxarıların da diqqətini çəkdim. Və bir ildən sonra məni komsomol həyat şöbəsindən təbliğat və təşviqat şöbəsinə köçürdülər, müdir təyin etdilər.

Sonralar, məni işə götürdüyünə görə təhlükəsizlik orqanı tərəfindən dəfələrlə qınanıldığını biləndə təşviş keçirdim. Heyrətə gəldim. Axı, nəyə görə Mirpaşa müəllim bu “xatalı işə” son qoymaq istəməmişdi. Bir bəhanə ilə məni işdən azad edə bilərdi.

Bunun cavabını bir kəlmə ilə də vermək olar:

– İnsaniyyət naminə!

Sonralar yazıçı Ələviyyə Babayeva (bir müddət yazıçının redaktor olduğu “Azərbaycan qadını” jurnalının da əməkdaşı olmuşdum) yazırdı: “1952-ci ilin axırlarında məni yenə Mərkəzi Komitəyə çağırdılar. Bu dəfə müdir müavini yaman əsəbi qarşıladı məni.

– Sən nə vaxta kimi belə olacaqsan?!

Suala sualla cavab verdim.

– Necə?!

– Niyə iki xalq düşməninin oğlunu gətirib salıbsan redaksiyaya?

Dedim:

– Nə edim, hər ikisi – Cəmil Əlibəyov da Cəlal Məmmədov da işdən çıxarılıb. Əvvəllər mən bilmirdim onların əcdadları kimdir (bilirdim, lap əla bilirdim). Ancaq orasını bilirəm ki, hər ikisi yaxşı jurnalist, yaxşı mətbuat işçisidir. Jurnala da çox yaxşı köməklik göstərirlər.

Məmurun qulaqları, boynu qızardı, üzü birdən alışıb yandı.

– Ay qız, sən yəni hamıdan qayğıkeş olmusan? “Get hər ikisinin əmrini ver, qoy özlərinə başqa iş tapsınlar. Belələrinə sovet mətbuatında yer yoxdur.”

Mirpaşa Miriyevi də, xalq düşməninin oğlunu işə götürdüyü üçün sıxma-boğmaya salmışdılar. Tanınmış jurnalist, idmanımızın salnaməçisi Aqşin Kazımzadə hadisələrin içində olduğundan mənə və Azad Şərifova görə Mirpaşa Miriyevin necə başağrısı çəkdiyini mətbuatda açıqlamışdır. Ancaq nə o zaman, nə də sonralar sovetin süqutundan sonra belə, Mirpaşa müəllim bunları bir dəfə də dilinə gətirmədi. Mənim ağrılı yerimə toxunmaq istəmədi. O, insanlara sevinc bəxş etmək üçün gəlmişdi dünyaya!

Mirpaşa nadir xeyirxah, mərd şəxsiyyət idi. Bədəncə nəcib, zərif vicudlu, iradəcə güclü, milli əqidəcə möhkəm adamdı. Təsəvvür edin, 1951-ci ildə məni çıxarırlar işdən. (Əmək kitabçamda anlaşılmayan bir əcayibliyə aydınlıq gətirirəm. Mən “Azərbaycan gəncləri” qəzeti redaksiyasından azad edilirəm. Moskvaya ardı-arası kəsilmədən göndərilən anonim məktublar, Mərkəzi komsomolun nümayəndəsinin iştirakı ilə yoxlanıldı. Büronun qərarı ilə məni işdən kənarlaşdırdılar (məsul katib kimi işimdən, yazılarımdan razılıq edə-edə). Redaktor Mirpaşa Miriyevin imzası ilə, mən “Azərbaycan Bədən Tərbiyəsi” qəzetində işə götürülürəm. Yenə redaktor Mirpaşa Miriyev imzası ilə!

Mirpaşa Miriyevin bu cəsarəti öz bəhrəsini verdi. Stalinin ölümündən iki il sonra “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin yeni redaktoru İdris Qasımovun və kollektivin təkidli xahişi ilə, Azərbaycan komsomolunun başçısı Nazim Hacıyevin təkidi ilə məni doğma ocağıma qaytardılar. Az sonra isə jurnalist təhsili almaq üçün Moskvaya, Ali komsomol məktəbinə ezam olundum.

Və 1958-ci ildən qəzetin redaktoru təyin edildim. Ötən on illər ərzində Mirpaşa müəllimlə hər görüşümüz qarşılıqlı fərəh, mehribançılıq minnətdarlıq mübadiləsi ilə, qohumluq istiqanlılığı ilə keçmişdir.

Hardandı Mirpaşa Miriyevdə bu insanlıq, haqqı mərdanəliklə mühafizə etmək iradəsi?

Mən Miriyevlərlə ailəvi yaxınlıqda bu pak seyid ailəsinin müqəddəsliyinin dönə-dönə şahidi olmuşdum. Bu bir, ikincisi Mirpaşa Azərbaycanın milli qəzetçilik ənənəmizi yaxşı bilir və zəmanənin keşməkeşlərinə baxmayaraq onu qoruyurdu. Bu, milli mətbuatımızın əsasını qoymuş Həsən bəy Zərdabinin təliminə sədaqətlə bağlı idi. Onun sözləridir: “İnsanlığın əvvəlinci şərti insaf, doğruluq və əldən gəldikcə qeyrilərə yaxşılıq eləməkdir”.

Bu böyük-ülvi hisslərə güvənib, insanlıq borcunu, zəmanələrin tufanları içində də qoruması sayəsində gözəl jurnalist, gözəl insan Mirpaşa Miriyev bir neçə qəzetə başçılıq etməklə, ən uzunmüddətli, həm də jurnalist ictimaiyyəti tərəfindən, ziyalılar, geniş oxucu kütləsi tərəfindən sevilən, alqışlanan, dəyərləndirilən şəxs kimi mətbuat tariximizə düşmüşdür.

Taleyimdə yaxşılığa doğru cəsarətlə dönüş etmək əzminə görə mən daim özümü Mirpaşa müəllimə borclu hesab etmişəm. Ənənəvi günlərdə onun Bilgəhdəki məzarını tək-tənha ziyarət edir, onun misli olmayan xidmətini xatırlayır, Ulu Tanrıdan bu əsl insanın o dünyasını işıqlı etməsini diləyirəm.

Qoy cavan jurnalistlər bilsinlər ki, sovet mətbuatına başçılıq edənlər, vahid-sərt ideologiya qarşısında heç də əlibağlı qul kimi müti olmayıblar, haqqı müdafiə ediblər. Milli qəzetçilik ənənələrimizi, ötürücü kəməri kimi sonrakı nəslə çatdırmışlar.

Onları unutmaq olmaz!

Cəmil ƏLİBƏYOV

525-ci qəzet.- 2010.- 9 oktyabr.- S.22.