Nəşrlərdə kənara qoyulmuş mətbu əsərləri

Toplayanı, ərəb əlifbasından latın qrafikasına çevirəni və lüğətin tərtibçisi:

Milli iftixarımız Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 125 illiyi tamam olur. Bu tarixi xalqımız milli bayram kimi qeyd edəcəkdir. Hazırlıq işləri artıq başlanmışdır. Üzeyir bəyin, onun zəngin irsinin pərəstişkarı kimi mən də, neçə ildir ki, bu dahi şəxsiyyətin yaradıcılıq irsini, xüsusilə bu vaxtadək olan nəşrlərdə kənara qoyulmuş, hətta heç yerdə adı belə çəkilməyən mətbu əsərlərini aramaqla məşğulam. Hələlik 1904–1917-ci illərdə dövri mətbuat orqanlarında dərc olunmuş 150-dən artıq əsərini toplamış, onları ərəb əlifbasından müasir əlifbaya çevirmişəm. Bu əsərlərlə oxucuları “525-ci qəzet” vasitəsilə tanış etmək istədim.

Şirməmməd HÜSEYNOV

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

ORDAN-BURDAN

Evlənmək məsələsi

Dünyada hər bir şey asandır, amma bircə şey çətindir.

O şey – Evlənməkdir.

Bu əyyamda bizdə hər bir şey “aziatski” və “yevropeyski” olduğuna görə arvadlarımız da həmçinin “aziatski” və “yevropeyski”dir.

“Aziatski” – yəni oxumamış arvad almaq çox asan şeydir və nəticəsi də qorxulu deyildir. O iş at almaq kimi bir şeydir.

Məsələn:

Sən istəyirsən bir at alasan, pulun da var. Gəlirsən dəllal yanına, o sənin üçün bir at alır. Sən o atı gətirib töylədə bağlayırsan. Lazım olanda minirsən, olmayanda at tövlədə qalıb arpa-samanını yeyir. İndi bu gün sən özününkünü tövlədə qoyub gedib bir ayrı at minsən və ya fayton minəsən və ya lap eşşək minəsən, öküz minəsən, sənin tövlədəki atın heç vaxt deməz ki, ey mənim sahibim, nə üçün mən burada ola-ola sən gedib ayrı şeyə minirsən? At bu sözü deməz.

Bəs oxumamış arvad almaq da buna bənzər bir şeydir. Məsələn, sən arvad almaq istəyirsən. Anana və bacına deyirsən ki, get mənim üçün bir qız al. Anan, ya bacın çarşabını başına salıb gedir, oranı axtarır, buranı axtarır, axırda öz xoşuna gələn bir qız seçir. Sən də o qızı alırsan. Qız olur sənin arvadın və oturub evdə saqqızını çeynəyir. İndi bu gün sən durub... ya gedəsən və ya pulunu qumarda uduzasan və ya “piyanskə” olsan və ya “matışkə” saxlayasan – sənin arvadın heç vaxt deməz ki, vay mənim sahibim, neçün mən burada dura-dura sən pis-pis işlər görürsən? Arvad bu sözü deməz.

Amma oxumamış arvadın evinə gedərsən, otaq səliqəsiz, zir-zibil, çirk, toz-torpaq.

Süpürən yox, süpürtdürən yox. Balış üzü, keçinəcək, ərinin tuman-köynəyi sapsarı.

Yuyan yox, yudurtduran yox. Uşağın burnunun fırtığı ağzının suyuna qatışıbdır.

Silən yox, sildirən yox. Uşağın üzünü it yalasa doyar.

Təmizləyən yox, təmizlətdirən yox. Ona görə bizim elm oxumuş və kamal qazanmış cavanlarımız “aziatski” arvad almaq istəmirlər. Onlar axtarıb “yevropeyski”sini tapırlar.

“Qıraxmal” taxan cavanlarımızdakı onların bir çoxu sövdəgər oğlanlarıdır və özləri də türk dilini “matışkə”lərdən ögrənibdirlər-elmli cavanlarımızın bu işini görüb “həvəsə” düşürlər və diyorlar ki:

–Kərbəlayi Novruzun oğlu hərçənd “kurs” qurtarıbdır, amma onun heç dövləti yoxdur, bununla belə gedib bir oxumuş müsəlman qızı aldı. Mən hərçənd kurs qurtarmamışam, amma pulum çoxdur, gərək mən də oxumuş qız alam.

“Qıraxmal” taxan cavan bu həvəsə düşüb özünü vurur cavanlar oxumuşlar cərgəsinə: diyor, danışır, gülür, cibindəki puldan söhbət salır, barmağındaki brilyant üzügü göstərir və elmi-kəmali göstərmək üçün diyor: on kərə Məskoyə getmişəm, iki kərə Fitilbörkə, bir kərə istədim Parijə gedim, amma tək səbir gəldi. Qərəz bir növlə oxumuş qız alır.

Alandan sonra həvəsi yatır. Axşam durur bir yerə getməgə, arvad soruşur ki, hara gedirsən? Diyor: heç, yoldaşlarımgilə gedirəm. Arvad diyor: mən də gedəcəgəm. Bu razı olmuyor ki, orada qumar oynanılacaqdır, şərab içiləcəkdir. Arvad diyor: öylə isə mən səni o cürə yerə qoymaram.

–Qoymazsan?

–Bəli, qoymaram!

“Qıraxmal taxan” görür ki, xeyr, bu oxumuş arvad xətalı şeydir. Bu bunun əl-ayağını bağlıyacaqdır. Diyor, vaxsey, mən özümü əcəb işə saldım!... fikir edir və diyor ki, yaxşı, əlbət bir gün olar özümü salaram Məskoyə.

O gün olur, cavan gedir Moskvaya və şəhərə varid olan kimi özünü ölü kimi salır “kafeşantan”lara... Matişkələr düzülür bunun dörd ətrafına, arvad-filan yaddan çıxır. Kef, nə kef! Pul xəzəl kimi səpələnir. Hər gecə belə, hər gecə belə ...

Amma heyf iş belə gətirir ki, bunun oxumuş arvadının student qardaşı və bir qohumu Moskvada olub, cavanın bu hərəkətini görür və diyor ki, filankəs, bu yaxşı iş degildir ki, sən edirsən. İndiyə qədər kef çəkirdin, çünki subay idin. Axmaq, indi evli adamsan. Arvadın da oxumuşdur. Belə şeyləri eşidib bilsə, səndən inciyər və razı olmaz ki, azarlı matişkələrdən sonra gedib onu da azara salasan.

“Qıraxmal taxan” cavan görür ki, evlənmək onun üçün böyük əngəl oldu. Diyor, yox gərək evə qayıdan kimi arvadı çadralayam. Çünki çadrası olsa, danışmaz. Amma arvad çadraya girmək istəmiyor. Dava düşür, qalmaqal çıxır, səs-küy qalxır, axırda baş yarılır. Qərəz çox pis-pis işlər əmələ gəlir və “qıraxmal taxan” cavan diyor ki:

O günə bir daş düşə idi ki, mən oxumuş arvad almaq fikrinə düşdüm ... Baisin evi yıxılsın!

Pəs bundan məlum olur ki, elm və kəmalı bir “qıraxmal taxıb” “guşbərə papaq” geyməkdən ibarət bilən cavanlardan ötrü oxumuş arvad almaq “xətadır”. Məsəl var ki: zər qədrini zərgər bilər.

Filankəs

“İqbal”, 25 sentyabr 1912, № 170

1916-cı il

Bu gün rus və Rusiyada yaşayan sair xristiyan vətəndaşlarımızın tazə ilidir. Müsəlman aləmində tazə il bayramı, yəni tazə ili bayram etmək qaidəsi bu qədər, demək olar: bu məsələ xüsusunda danışmağı öz vəqtinə buraxıb da xristiyan aləmində tazə ilin hülulini bayram etmək rəsmi olduğunu yada salırıq.

Lakin bu qanlı günlərdə nə bayram! 1916-cı il də, keçən 1915-ci il kibi qanlı vuruşmalar içində keçəcəgi görünməkdədir. Qaranlıq içində hərdəm bir görünən və görünüb də tez batan işıqlara bənzəyən sülh şayiələri 1916-cı ildə müharibə qurtarıb sülh və saziş əmələ gələcəkdir-deyə hökm etməgə əsas vermiyor. Fəna bu sülh xəbərləri də düşmənlər tərəfindən öz qoşunlarına və əhaliyə təsəlli olmaq üzrə buraxılıb da, nə Rusiyada, nə də sair müttəfiqlər tərəfindən sülhə girmək hərəkəti görülmiyor. Biləks tam bir müzəffəriyyət hasil oluncaya qədər müharibənin davam edəcəgi Rusiya və müttəfiqləri tərəfindən qərara alınmışdır.

1915-ci ilin müharibə gedişinə gəlincə, 1914-cü ilin axır aylarında başlanmış olan bu böyük müharibə 1915-ci ildə nə sayaq keçdi və 1916-cı ilə nə şəklində girir xüsusunda müfəssəl məlumat verəcək dərəcədə hərbşünas olmadığımız üçün bu müharibə cərəyanında vaqe olan ən böyük hadisələri müxtəsər də olsa, xatirə gətirəlim.

Avstriya “Serbiya hərəkati-müharibəcuya”sından başlamış olan bu qanlı dava düvəli-müəzzəmələrə təhdid olunan Almaniyanı, vətənimiz olan böyük Rusiyanı, bədə müttəfiqlərimizdən Firəngistan, İngiltərə və Yaponiyanı müharibəyə sövq etdi. Zalım və məzalimli dərəcədə qanlı bir müharibə başlandı ki, dünya durduqdan bəri yer üzündə vaqe olan müharibələrin hamısını hər bir barədə ötüb keçdi. Müharibə meydanı getdikcə genəlməgə başlayan kibi müharibədə iştirak edən dövlətlərin ədədi getdikcə artdı.

Qaradağ, Belçika, Türkiyə, İtaliya, Bolqariya dövlətləri dəxi bu müharibəyə qarışıb axırda Yunan ilə İran dəxi rəsmən girmədilərsə də, yenə topraqları bu müharibə üçün meydan oldu.

Müharib dövlətlərdən hər birinin 1915-ci ildə nə hallar keçirdiklərini və 1916-cı ilə nə övza ilə girdiklərini fikrə gətirdikdə ən əvvəl vətənimiz olan Rusiyanın əhval və övzai xatirə düşür. Bu müharibədə düşmənlərdən ən güclüləri olan Almaniya və Avstriya ilə tək olaraq müharibə etmək ağırlığını üzərində çəkən dövlət də vətənimiz Rusiya oldu.

Hiyləgər və qanlı düşmən Qaliçə və Polşaya hücumlarına hazırlanarkən müttəfiqlərimiz olan dövlətlərin başı qarışıq bir zamanı seçib bütün zor-gücünü Rusiyaya qarşı çöndərmək fürsətindən istifadə ilə Qaliçədən keçib də Polşaya və Qurlandiyaya soxulmağa nail olmuşsa da, yaraq və silah yoxluğundan korluq çəkən rus qoşunu, rus cəmaətinin sərih və ciddi fəaliyyəti sayəsində bol-bol silah və sair dava lavazimatı alıb da irəliləməkdə olan düşmənin qabağını kəsib hərəkətini dayandırdı və axırda uzun bir müddətdən başlayıb ta indiyə qədər düşməni qatil və batil qoydu. Qaliçə, Polşa və Qurlandiya müharibələrindən sonra ruslar ayrı olaraq sülhə məcbur olacaqlarına ümid edən alman əhalisi, rus qoşununun bu böyük müharibədə şəhərlərini və yerlərini qurban edib də özlərini düşmənin əsil məqsudi olan fəlakətdən qurtarmağını görüb də məyus oldular və görünür ki, Varşava alındıqdan sonra hələ bir Riqa almaq kimi böyük bir məsələ dəxi vardır və bir də sülh barəsində danışan dəxi vardırsa da, hər halda ruslar olmuyub, bəlkə almanlar özləri və öz tərəfdarlarıdır ...

Müttəfiqlərimizə gəlincə, Yaponiya ilk dəfələrdə almanları Çindəki müharibəsində basıb, indi də öz müttəfiqləri ilə müsavi köməkdən geri durmiyor və vətənimiz olan Rusiya ilə də sıxı bir ittifaq və yaxınlığa girmək tədarükatındadır.

Alman həqşikənliginin qurbanı olan kiçik, lakin mərdanə olan Fiçikadulanın qoşunları vətən qisasını almaq və müttəfiqlərə kömək etmək yolunda mərd-mərdanə çalışmaqda və vuruşmaqda davam edib hərdəm bir müvəffəqiyyətlər də qazanmaqdadır.

Böyük Firəngistan öz paytaxtı olan Parisə qədər soxulmuş olan düşməni müddəbir baş komandanı general Jofrenin hünər və tədbiri sayəsində geri çıxardıb xətti-hərbi o qədər bərkidibdir ki, almanlar indiyə qədər bir addım da iləri gedə bilmirlər. Firəng donanmasının Dardanel müharibəsində iştiraki dəxi ingilislərə bir o qədər kömək verməklə bərabər, türklərə də bir çox ziyanlar yetirdi. Hal-hazırda firənglərin ingilislər ilə bərabər Salaniki möhkəmləndirib də düşmənlərə qarşı durması müttəfiqlər üçün çox böyük köməkdir.

Rəsmən qoşunu olmuyub da müstəmləkat və könüllü qoşunu ilə bu böyük müharibədə ciddi bir surətdə iştirak edən İngiltərə dövləti ən güclü olan donanması ilə düşmənlərə çox böyük zərbələr yetirdi. İngiltərə təşəbbüsü ilə başlanan Dardanel müharibəsinin xain bolqarların düşmən tərəfinə keçməsinə qədər əhəmiyyəti böyük idisə də, bu halda haman əhəmiyyət azaldığına görə qoşunu orada saxlayıb sair mühüm yerlərə köçürmək lüzumuna görə Dardanel müharibəsi toqtanıb Koliyuli cəzirəsinə çıxarılmış olan ingilis və firəng qoşunu haman təlafat verməksizin böyük bir ustalıq ilə oradan çıxarılıb başqa yerlərə həml və nəql edildi. Dardanel əməliyyatının böyük bir mənfəəti bir də bu oldu ki, Türkiyə qoşunu Dardaneli mühafizə və müdafiəyə məcbur olub əl-ayağı bağlı bir halda qaldı. Ona görə də sair yerlərdə zərərlər yetirə bilmədi.

İtaliya dövləti əvvəlcə Almaniya və Avstriya ilə ittifaqda idisə də, bəzi dövləti mülahizələr gücü ilə haman ittifaqı pozub müttəfiqlərə kömək durdu və Avstriya ilə Türkiyəyə elani-hərb edib Avstriya qoşununun bir xeylisini kəmali-müvəffəqiyyətlə saxlamaqdadır.

Hal-hazırda serblərə və Salonikdə olan müttəfiqlərə kömək yetirmək üçün də İtaliyada hazırlıqlar müşahidə olunmaqdadır.

Neçə kərə Avstriyanın qoşunlarını öz məmləkətindən çıxarmaqda müvəffəqiyyətlər qazanmış olan Serbiya dövləti alman, Avstriya, Bolqariya və Türkiyə qabağında təbiidir ki, müqavimətə qadir olmayıb vətən toprağını düşmənə qurban etməgə və Albaniya tərəflərinə çəkilməgə məcbur oldu.

Lakin nə Belçikanın dağıdılması, nə Polşanın istilası, nə Dardanel müharibəsinin ləğvi müharibənin şiddətini azalda bilməyib, biləks dava getdikcə qızışır. Rusiya və müttəfiqləri tərəfindən düşmənin zoru və iqtidarı xüsusunda yanlışlıqlar nəticəsi olan xətalardan da bu dövlətlər istifadə etməgə başlıyıb özlərini düzəldirlər və düşmən üzərində tam bir müzəffəriyyət qazanmaq üçün lazım olan təşəbbüsata girişirlər.

1915-ci il ümumiyyətlə və zahirən düşmənlər üçün müsaid bir surətdə keçdisə də, 1916-cı ilin müttəfiqlər müzəffəriyyəti ilə gəlib keçəcəgini bu dövlətlərin hər bir fərdi arzu və ümid etməkdədir.

Ü.

“Yeni İqbal”, 1 yanvar 1916, № 197

düvəli-müəzzəmə-böyük dövlətlər

təhdid –hədələmə

hülul-girmə, daxil olma

sərih-açıq-aşkar

həqşikən-haqqı qıran, sındıran

müdəbbir-tədbirli, uzaqgörən

ORDAN-BURDAN

İndiyə qədər qaidə belə idi ki, bir vilayətin hakimini, yəni bir yerin naçalnikini, ya qubernatorunu haman yerdən çıxardıb, özgə yerə göndərəndə cəmaət asudə nəfəs alıb söyünüşürdülər və hakim çıxıb gedəndən sonra əl çalıb deyirdilər ki,

–Gec getdin!

Amma indi baxıb görürük ki, işlər özgə cürə olubdur. Əhali ilə hakim arası o qədər sazlaşıbdır ki, cəmaət hakimdən ayrıla bilmiyor.

Özgə şəhərlərdən xəbərim yoxdur. Amma Bakı ilə Gəncə bu saət bu haldadır. Məsələn: Bakı qorodonaçalniki Martınov cənablarının Bakıdan getməsinə Bakı əhalisi və Gəncə qubernatoru Kovalyov cənablarının da Gəncədən getməginə Gəncə əhalisi razı degildirlər.

Bu nəyi bildirir?

N ... mahalında bir pristav var idi: çox zalim idi; qabağına çıxanı haqq-nahaq şapalaqlardı, ağsaqqal, qarasaqqal, qırmızısaqqal qoca, cavan, kişi, arvad heç birini tanımazdı-hamısını dögdürür idi. Yazıq əhali bu pristavın şapkasını gendən görən kimi-məktəb uşaqları küçədə müəllimə rast gələn sayaq-ya qaçıb gizlənərdilər, ya da ki, haman dəm əl qatlıyıb ikiqat olardılar.

Pristavın sözündən çıxmaq olmazdı. Hər nə də desə idi, –o idi. Qatıq ağdır-ağdır; qaradır-qaradır. Pristavın bir balaca işarəsi bəs idi ki, nökəri basıb yiyəsi üstündə bögürtsünlər.

Bir gün oldu ki, pristavı çıxartdılar. N ... mahalının cəmaətini tanımaq olmadı: hər şey dəgişdi. Dünən pristavı görəndə ikiqat olanlar bu gün dallarını çevirdilər, nökər-nayib də yoldan çıxdı. Qulluqdan çıxmış pristavın əmrinə o qədər də qulaq asmırdılar, dün pristava atı nədir ki, canını da qurban etməgə hazır olan cəmaət, bu gün pristav getmək üçün at istədikdə at kirəsindən söhbət salırdılar. Pristavın hər yanda “məxsus dostları” dəxi vardı ki, hər gün onun qulluğunda olub söhbət etməgi özləri üçün böyük bir fəxr bilirdilər: onlar da qaçdılar.

Yoldan keçirkən üstünə tökülmüş itlərdən özü qorunmağa məcbur olan pristav dəruni-qəlbdən bir ah çəkib diyordi ki:

–Ey bivəfa dünya, gör nə halə düşmüşəm ki, itlər də mənə hürür.

Pəs bu onu bildirir ki, cəmaət yaxşı hakim ilə pis hakimin qədrini bilir. Pis hakim çıxarılanda şad olur. Yaxşı hakim çıxarılanda məyus olur. Odur ki, Martınovun Bakıdan getməsi üçün canişin həzrətlərinə təvəqqeyə getmək istəyən Bakı cəmaəti kimi, Gəncə cəmaəti dəxi namestnikin yanına vəkil göndərib Kovalyovun Gəncədən çıxarılmamasını arzu edirlər.

Görək axırda nə sərəncam əmələ gələcəkdir.

Filankəs

“Yeni İqbal”, 3 yanvar 1916, № 198

MÖVLİDİ-NƏBİ BAYRAMI

Mövlidi-nəbi bayramı tazə-tazə dəbə düşən bayramdır. Qurban bayramı, orucluq bayramı, Novruz bayramı-bu bayramlar hər kəscə müəyyən və aşkar bir surətdə tanınan olduğu halda, mövlud bayramı hələ bir o qədər məşhur olmuyubdur. Zatən mövlidi-nəbi bayramının dəbə düşməsi aramızda qəzetələr çıxan günlərdən biridir. Mürsəli-xuda olan zəlalət qaranlığını hidayət nuri ilə işıqlandıran və bu gün “islam” adında üç yüz milyon nəfər nüfusli böyük bir aləm vücudinin səbəbi olan zişan bir peyğəmbərin mövlid günü nə üçün eydi-əzha, eydi-fətr və eydi-novruz kimi rəsmi bir surətdə bayram edilmiyormuş, deyə sual olunduqda cavabı nə olursa-olsun heyrət və təəccübə səbəb olacaqdır.

Uşaq, böyük, kişi, arvad, fəqir, dövlətli, cahil, alim-hər kəscə izzü ehtirami fərz bilinən və ismi həmişə səlavat ilə yad olunan peyğəmbərimiz səlavatüllahın vücudi-pakına qarşı hörmət və ehtiramımızı inkar etmək olmaz. Peyğəmbərimiz həqqində qəlbimizdə bəslədigimiz böyük bir məhəbbət, sair dində olanların qibtəsini mövcib olacaq dərəcədə səmimi və həqiqidir. Bu gün bizim milli ictimai və siyasi bir əqidəmiz yoxdursa da, dini əqidəmiz mətin və möhkəmdir.

Avropa elm və fənnlərinin aramızda intişarından dini etiqad süstlügü əmələ gələr, deyə qorxan bəzi ruhani və müridlərinin zənni əksi olaraq, tazə elm və fənnlər sayəsində dini etiqadımız daha da bərkiyib dini-islamın bir həqq olduğu daha aydın və müsbət bir surətdə həm başımızda və həm qəlbimizdə yer tutur. Və bu dini gətirmiş olan zatın əzəmət və ehtiramı daha layiqli bir surətdə tutulmaq lüzumi meydana çıxır. Böylə olan halda biz öz peyğəmbərimizə olan hörmət, əzəmət və məhəbbəti qəlbimizdə saxlamaqla bərabər, bir də hamılıqla bərabərdə izhar və ibraz etməliyik. Bu nümayiş isə günlərimizin ən əzizi olan mövlid günündə icra edilməlidir ki, o gün peyğəmbəri-zişanımız anadan olubdur. Və bu gün bu yövmi-məsudin günü olduğuna görə, ən böyük bir bayramımız münasibətilə oxucularımızı təbşir və təbrik ilə bu əziz gündə şad olmaqla bərabər məxsusi düzəlmiş məclislərdə öz ehsan və ianələri ilə fəqir-füqəraları da şad etmələrini ümid və arzu edirik.

Üzeyir

“Yeni İqbal”, 5 yanvar 1916, № 200

mürsəl-göndərilmiş, peyğəmbər

zişan-möhtəşəm

eydi-əzha-qurban bayramı

eydi-fətr-orucluq bayramı

buyum-sahibin

təbşir-şad xəbər gətirmə

ORDAN-BURDAN

Üzr istəyirik

“Saleh” sözünün ərəbcə bir ad olduğunu və bu addan rus sayağında famil qayırdıqda “Salehov” olduğunu bilirdik.

Amma osetin olan “Saliq”in ərəbcə “Saleh” olduğunu bilmirdik.

Moskvada tazə çıxmağa başlayan “Söz” rəfiqimizin naşiri Əhməd bəy Saliqov cənablarının famili Salehov yazıldığını görüb də maraqlandıq. “Söz” rəfiqimizi təbrik edərək “Saliqov”un Salehov yazılmasını da-degil tənqid yolu ilə-bəlkə məhz maraqlandığımız üçün qeyd və işarə etdik. Ümidimiz də bu idi ki, Ayaz əfəndi İshaqi və Hidayət Seyidov kimi məşhur yazıçıları olan “Söz” rəfiqimiz bizim bu qeyd və işarəmizə diqqət yetirsə, osetin “Saliq”in ərəbcə “Saleh” olduğunu bizə qandırar və biz də təşəkkürlər edərik.

Ümidimiz boşa çıxmadı:

“Söz” rəfiqimiz işarəmə diqqət yetiribdir, olduqca da böyük bir “diqqət”!!

Lakin “Saliqov”un ərəbcə “Saleh” olduğunu bizə qandırmaqdan əvvəl bizim idarəmizi və idarəmizdə olan yazıçılarımızı görmək və bir əhval bilmək istiyibdir. Və buna görə öz yazıçılarından yazı yazmaqdan başqa bir də aeroplanlarda uçmaq qabiliyyəti olan “Qədirbay” əfəndinin “Məhəmmədxan Qazi ixtira etdigi” aeoroplana mindirib Bakı şəhərinə göndəribdir.

Qədirbay əfəndi “göz açıb yumunca” Bakıya varid olub “İqbal” idarəsini tapıbdır və görübdür ki, idarəmiz “səhabələrin birisinin hamamına oxşayan bir otaqdır”.

Lakin Qədirbay əfəndini böyük bir heyrət və təəccübə gətirən hamama oxşayan idarəmizdən artıq idarəmizdə işləyən “kişilər” olubdur. Böylə ki, bu “kişilər”in hamısının saqqal və buğları, saç və dırnaqları həna ilə boyanmış, hətta bunlardan “Saliqov”un ərəbcə “Saleh” olduğunu bilməyən “Məşhədi Əli” saqqalına yaxılmış olan hənanın miqdarını müxbir əfəndi ölçüb yarım put olduğunu da təyin edibdir.

“İqbal” həqqində bu “məlumat”dan sonra “Saliqov”un ərəbcə “Saleh” olduğunu “Söz” rəfiqimiz bizim kimi saqqallarına yarım put həna yaxan adamlara bildirməgi özü üçün layiq görəcəkdirmi, ya görmiyəcəkdirmi-o başqa məsələdir. Biz rəfiqimizin həqqimizdə göstərmiş olduğu bu qədər “hüsni –təvəccöh”ə və saqqallarına həna yaxmayan yevropalılara məxsus “nəzakətinə” qarşı təşəkkürlər edib, Rusiya müsəlmanlarını bir-birinə yaxınlaşdırmaq üçün faydalı yazılar yazan və “qaş qayırarkən göz tökmək” məsəlinə həqqilə “arif” olan “knyaz” Qədirbay cənablarının əlini xınalı əlimiz ilə sıxırıq və bunu da əlavə edirik ki, əfəndi cənabları aeoroplanla Bakıya təşrif gətirib idarəmizi də hamama oxşadıb saqqalımıza yaxılmış hənanın miqdarını ölçərkən biz o cənabı degil, ciddi bir qəzetə mühərririni ki, Qafqaz hamamlarında saqqala həna yaxan bir “dəllək” bilib lazımi “hörmət” edə bilməmişik. Ona görə bizi əfv buyurmalarını istirham edirik. Bu barədə “Volqaboyu müsəlmanlarının” nəşri-əfkarı olmaq istəyən “Söz” rəfiqimizdən də üzr istiyoruq və diyoruq ki:

–Bağışlayın, sizi tanımırdıq. Amma indi tanıdıq!

“Saliqov”un ərəbcə “Salehov” olduğu ıdaha bir də zəhmət çəkib qandırmağınız lazım degildir. Saqqalımızın hənasını yuyub özümüz başa düşərik.

Baqi. Sağ olun!

Saqqalı hənalı: Filankəs

“Yeni İqbal”, 8 yanvar 1916, № 202

səhabə-Məhəmməd peyğəmbərin tərəfdarları

baqi-həmişəlik, daimi

ŞUŞADAN

Neçə gün bundan müqəddəm Yüzbaşiyev qardaşlarının dükanlarını kəsib min manatdan ziyadə mal aparmaqları xüsusunda yazmışdıq. Yüzbaşiyevlərin polisəyə izhar etməkləri bir neçə nəfər dükançılara dəxi cəsarət verərək haman vəqtdən müqəddəm düşmüş ittifaqları polisəyə izhar etmişlər:

Böylə ki: Hacı Ağalar namın dükanını açıb iki kəllə qənd, başqasının dükanını hakəza açıb doxsan manat pul aparmışlarmış. İş bu ittifaqların vüquindən naşı pəncşənbə günü aprelin 21-də pristav camaatı məscidi-cameəyə bilahüzzar zeyldəki təkliflərdə bulunmuşdur:

1. Hər bir dükançı öz dükanının qabağında gecələr fənər yandırmaq gərək ki, rastabazar sübhə kimi işıq olub mütərəddinin şəxsi darüğə şagirdlərə məlum olsun.

2. Sair küçələrdə dəxi hər kəsin evi küçə kənarında olsa, evinin küçə tərəfindən lazımdır sübhə kibi fənər yandırsın.

3. Şəhərin hər məhəlləsində işsiz gəzən adamların siyahısına şəhərin ağsaqqalları imza yazıb polisəyə təqdim etsinlər, polisə isə böylə işsiz adamları müəyyən bir məvacib ilə müharibə ətrafında dövlətin bəzi mühumati-hərbiyə xidmətlərinə göndərsin. Böyləliklə şəhərin asayişi təmin olunmuş zənn olunur.

“Açıq söz” qəz., 3 may 1916, № 175

(İlk dəfədir qəzetin mətnindən çap olunur).

hakəza-beləcə, bunun kimi

hüzzar-hazır olanlar

rastabazar-düz bir küçədə olan bazar

mütərəddid-gedib –gələn

Üzeyir HACIBƏYLİ

Şirməmməd Hüseynov

525-ci qəzet.- 2010.- 9 oktyabr.- S.20-21.