Elçin Hüseynbəyli: “Bəziləri yazıçılara şöhrəti də çox görür...”

“Ulduz” jurnalının baş redaktoru, yazıçı, dramaturq, publisist Elçin Hüseynbəylinin “Yolayrıcında qaçış” romanı nəşrə hazırlanır. Əsərdən parçalar “525-ci qəzet”də çap olunub və məlumatlı oxucuların marağına səbəb olub. Bu və digər məsələlərlə bağlı yazıçı ilə görüşüb söhbət etdik.

– Son əsəriniz ətrafında gedən müzakirələr məni çox maraqlandırdı. Eşitdiyimə görə “Yolayrıcında qaçış” səs-küy yarada biləcək...

– Səs-küy yaradacağını deyə bilmərəm, amma marağa səbəb olacağı dəqiqdir. Ona görə ki, bu roman cəmiyyətimizdəki problemlərdən danışır və qloballaşmayla bağlıdır. Bu roman qloballaşmada çaşmış insanlardan, insan talelərindən bəhs edir. Bizim insanlar çaşıblar. Onlar qəlbən şərqlidirlər, əqlən avropalıdırlar. Bəzi dairələr Avropanın müəyyən açıq- saçıqlığını, hətta onların özünün də qəbul eləmədiyi dəyərləri bizə sırımaq istəyirlər. Və buna görə də insanlar çasıblar. Bu roman da məhz qloballaşma içərisində, qloballaşmada çaşmış insanların taleyindən bəhs edir. Və açığı, mən düşünürəm ki, sərhədsizləşmə, milliyyətsizləşmə, mənəviyyatsızlaşma, dinsizləşmə bizə lazım deyil, mən monobəşəriyyətin, monocəmiyyətin əleyhinəyəm. Sivilizasiya, bəsəriyyət məhz çox millətlərin, çox dövlətlərin fərqli davranışı, fərqli dunyagörüşüylə zənginləşir. Təəssüf ki, qloballaşma altında Amerikanlaşma prosesi həyata keçirilir. Mən bunun əleyhinəyəm. Qısası, oxucuların bu romanı oxumağına dəyər.

– Sizi yeni nəslin yazıçısı, həm də yenilikçi adlandırırlar. Sizcə, Azərbaycan ədəbiyyatına əsasən hansı yenilikləri gətirmisiz?

– Hekayələrimdən başlasam, birinci üslub – yəni mənim hekayələrimin öz üslubu var, başqalarına oxşamır. Ikincisi, bu hekayələri həddən artıq səmimi etiraf yazısı kimi qəbul eləmək olar.Üçüncü məsələ artıq mənim roman və dramlarımla bağlıdır. Bu, sintetik-sinkretik tipdi, yəni burda həm üslub, həm də nəsr, publisistika dili var, eyni zamanda bəzən tarixə ekskursiyalar da edirəm, aparıcı qüvvə isə keçmişin və gələcəyin sintezidir – mən keçmişi gələcəkdə, gələcəyi keçmisdə axtaran bir adamam və onların arasında ciddi bağlılıq görürəm. Düşünürəm ki, insan öz keçmişini bilmədən gələcəyi təxmin edə bilməz, yəni gələcəyi doğru- düzgün qiymətləndirmək istəyirsənsə, keçmişə nəzər salmalısan, keçmişin yaxsı və pis dərslərindən özün üçün nəticə çıxarmalısan. Və məncə, hər bir insan, xüsusən də yazıçı öz keçmişini dəyərləndirməlidir, öz keçmişinə sayğıyla yanaşmalıdır; keçmişdə bizim səhvlərimiz olub, ancaq həmin keçmişin üstündən xətt çəkmək olmaz.

– Bizim günlərdə bir çox yazıçılar, musiqiçilər, aktyorlar var ki, özünü ziyalı saymağa çalışır. Bəs Elçin Hüseynbəyli “ziyalı” sözünə necə yanaşır, şəxsən siz kimi ziyalı adlandırardız?

– Düşünürəm ki, yazıçı xırda faktlardan yapışıb qalmalı deyil. Cəmiyyəti və milləti düşündürən ciddi, qlobal problemlərdən bəhs etməli, bu problemləri işıqlandırmağı bacarmalıdır. Yazıçı ümumiləşdirilmiş obrazlar və situasiyalara müraciət etməlidir. Belə bir məsəl var: Allahlar insanları, yazıçılar obrazları yaradır. Bəzən özünü kosmopolit adlandıran adamlar kiminsə adını əsərində yazır və bunu bir yenilik hesab edir, halbuki ədəbiyyat ümumiləşdirilmiş tiplər, obrazlar yaradır. Və əlbəttə, yazıçı cəsarətli olmalıdır. O başqa məsələdir ki, yazıçının həm ictimai-sosial funksiyası, həm də bir vətəndaş borcu var- baş verən hadisələrə reaksiya baxımından, mövqe bildirmək baxımından. Orda yazıçı, təbii ki, faktoloji məsələlərə münasibət bildirə bilər, çünki bu, artıq sənədli ve real məişətimizdə olan bir hadisədir. Ancaq cəmiyyətin problemleri baxımından yazıçı situasiyaya ümumiləşdirilmiş şəkildə yanaşır, onu narahat edən məsələləri gundəmə gətirir. Hər bir yazıçı o zaman uğur qazanır ki, millətin problemlərini ədəbiyyata gətirməyi bacarır.

Söhbət ziyalıdan gedirsə, ziyalı diplom alan şəxsə deyilmir, ali təhsil alan şəxsə deyilmir . Ola bilər ki, ziyalı heç təhsilli olmasın, təhsil həmin insanın dünya görüşünün formalaşmasına kömək edir, eyni zamanda daha çox biliyi olmasına dəlalət edir ki, öz fikrini, düşüncəsini, cəmiyyətdə mövqeyini aydın, dürüst şəkildə müəyyən edə bilsin. Ziyalı mənim nəzərimdə çox düz adam olmalıdır, yalan danışmamalıdır, cəmiyyətin problemlərinə doğru-dürüst və hətta reallıqları nəzərə alaraq yanaşmalıdır. Çünki kataklizmlərin fəsadlarını birinci ziyalı hiss edir, birinci olaraq həmin o əziyyəti – fiziki, mənəvi ziyalı çəkir. Bilmirəm sualınıza nə dərəcədə doğru cavab verə bildim, amma düşünürəm ki, ziyalı öz xalqının problemlərinə biganə qalmalı deyil və onlara doğru-dürüst qiymət verməyi bacarmalıdır.

– Əsərlərinizdə tez-tez Qarabağ probleminə toxunursuz. Məsələn,”Balıq-adam” romanında öz qəhrəmanınızın diliylə bildirirsiz ki, bizim bütün bədbəxtliklərimiz, məhz Qarabağı itirəndən sonra başladı. ”Qaracanın qara başı” hekayəsində isə rəmzi mənada Qarabağla vidalaşırsız. Bu mövzuyla bağlı mövqeyinizi bilmək maraqlı olardı.

– Bilirsən, biz Qarabağa sırf coğrafi ərazi kimi yanasmalı deyilik, Qarabağ bizim Azərbaycanın mahiyyətidir. Tək musiqisiylə yox, Qarabağ, ümumiyyətlə, unikal bir ərazidir. Biz Qarabağımızın itirilməsini təkcə coğrafi ərazimizin itirilməsi kimi dəyərləndirməli deyilik, burda adət-ənənələr var, Qarabağa məxsus insani münasibətlər var, qonşuluq, dostluq münasibətləri var , qız almaq, qız vermək var, qız sonalamaq var, hüzr yeri var, yəni konkret olaraq bizim mənəviyyatımızı işğal eləyiblər, bizim ləyaqətimiz işğal olunub və nə qədər ki, bu işğal davam edir, Qarabağ bizdən getdikcə uzaqlaşır və getdikcə erməniləşir, mən belə düşünürəm ki, belə getsə, Qarabağ bütövlükdə bizim üçün öləcək . Qarabağ ancaq bizim gen yaddaşımızda, ola bilsin ki, bizim nəslin gen yaddaşında qalacaq, ancaq həmin Qarabağ olmayacaq. Məsələn, mənim doğulduğum kənd həmin kənd olmayacaq, həmin insanlar olmayacaq, həmin adət- ənənə olmayacaq, həmin qonşuluq münasibətləri olmayacaq. Məsələn, mən kənddə yaşayan insanların adını unutmağa başlayıram, işlətdiyimiz məişət alətlərinin adını getdikcə unutmağa başlayıram və qorxuram ki, bir azdan, ümumiyyətlə, evimizin yerini unudacam. Getdikcə insan yaddaşı korlaşır və bu baxımdan bizim yetişdirdiyimiz cavan nəslin, məsələn, mənim övladlarımın öz baba ocağını tanımaması artıq Qarabağın tanınmaması deməkdir.

– Yazıçı, dramaturq, publisist – hamısı bir simada. Sizcə, bu yaradıcılıq sahələrindən hansında daha çox uğur qazanmısınız?

– Bu məsələyə obyektiv qiymət vermək bir az çətin olacaq. Bilirsən necədir, dramaturgiya insanın beyninə hazır şəkildə gəlir, replikaları ilə, situasiyaları ilə birgə, məsələn, sən bu hadisəni məhz dram əsəri kimi yazmalısan, nəsr insan beyninə, yazıçının beyninə nəsr modelində gəlir. Artıq sən buna nasir kimi yanaşırsan .Publisistika bir həyat faktı olduğuna görə məişət obrazları və hadisələri formasında gəlir. Ancaq belə götürəndə, təbii ki, mənə yaxın hekayə yazmaqdı, ən doğma olanı hekayəçilikdi. Düşünürəm ki, mən daha çox orda uğur qazanmışam.

Ümumiyyətlə, ədəbiyyatı bir okeana bənzətsək, orda müxtəlif cür balıqlar var, dəniz heyvanları var.Və bunların içində elə bir çəkiyə malik olmaq lazımdır ki, səni udmasınlar. Bu baxımdan da yazıçı öz düşüncəsiylə, öz yazılarıyla cəmiyyətdə, ədəbiyyatda mövqeyini müəyyən edir . Onu heç kim müəyyən eləmir – nə tənqidçi, nə oxucu. Düzdür, əsərə qiymət vermək, dəyərləndirmək oxucunun sələhiyyətindədir. Ədəbi tənqidimiz biabırçı gündədi. Mən deyərdim ki, bu ədəbi tənqiddənsə heç bizdə ədəbi tənqid olmasaydı, yaxşı olardı, çünki onlar insanları, oxucuları çaşdırmaqla məşğuldurlar . Birdən görürsən elə bir səviyyəsiz əsər haqqında elə sicilləmə yazılar yazırlar ki, adam sadəcə xəcalət çəkir. Bu cür olmaz.

– Deyirlər ki, indi oxucu qalmayıb, hamı yazıçı olub, bu fikirlə razısızmı?

– Bu sözlərdə həqiqət var. Çox maraqlıdır, bəzən elə bir adamla görüşürsən ki, tamam başqa sahədə tanınır, deyək ki, ya millət vəkili, ya iş adamı kimi tanınır, ya dövlət məmuru kimi tanınır, o, birbaşa kitabını çıxarıb stolun üstünə qoyur ki, bax mən də yazıram, mən də yazıçıyam. Anar müəllimin yaxşı bir sözü var, deyir ki, bəzi adamların hər şeyi var: pulları, imkanları, villaları, yazıçının isə şöhrətdən başqa heç nəyi yoxdu, həmin adamlar yazıçını şöhrətinə də qısqanırlar, istəyirlər o yazıçı şöhrətini də onun əlindən alsınlar. Düşünürəm ki, hər kəs öz işiylə məşğul olsa yaxşıdır. Biznesmen getsin öz sahəsində uğur qazansın, dövlət məmuru, siyasətçi öz sahəsində, hər kəs öz sahəsində,öz yoluyla getsə yaxşıdır. Amma onların arasında istedadlıları da var və onlara hörmətlə yanaşmaq lazımdır...

– AYB-nin mətbu orqanı olan “Ulduz” jurnalının baş redaktoru kimi sizə bir sualım var: jurnalda çap olunan əsərləri və müəllifləri hansı prinsiplər əsasında seçirsiz?

– Azərbaycan cəmiyyəti rəngarəng olduğu kimi Azərbaycan ədəbiyyatı da rəngarəngdir, polifonikdir,bizə də müxtəlif tipli adamlar müraciət edir. Bu yazıların içində zəifi də var, yaxşısı da, ortababı da, amma lap yaxşısına az rast gəlirəm. Biz zəif yazıları calışırıq verməyək. Yaxşı yazıların üstünlüyü ondadır ki, onlar dərhal çap olunur. Mən bir redaktor kimi yaxşı yazı oxuyanda sevinirəm. Və ümumiyyətlə, mən bu çap məsələsində müəlliflərə təkcə yazıçı kimi yox, həm də naşir kimi yanaşıram, naşir isə humanist olmalıdır, yəni elə insanlar var ki, bəlkə də onun həyatı o iki şeirden asılıdır, o iki şeir çap olunsa, onun həyatı düzələ bilər, depressiyadan qurtara bilər. Elə adam var ki, kənddən gəlib,şeir yazmaqdan başqa əlindən heç nə gəlmir, heç nəyi yoxdur,başqasının cipi var, villası var,böyük sot yeri var, bunun balaca bir ailəsi var, bir də şeir yazır,onunla ovunur, mən də onu çap eləyirəm, desin ki, bax mən də şeir yazmağı bacarıram. Adamları, xüsusən də həmkarlarımızı sevindirmək indiki zamanda savabdır...

Ləman NAMAZOVA

525-ci qəzet.- 2010.- 9 oktyabr.- S.9.