Elmin xidmətində

Deyirlər ki, insan dostlarını, əsasən, uşaqlıq və gənclik illərində qazanır. Bunda bir həqiqət var. Orta və ali məktəbdə birgə təhsil aldığımız yoldaşlarla bir neçə il ərzində, demək olar ki, hər gün görüşür, ünsiyyətdə olur, onların müxtəlif situasiyalarda davranışını, ətrafdakılara münasibətini, nələrə dəyər verdiyini müşahidə edir, məziyyət və qüsurlarını öyrənirsən. Belə bir təmasda onları yaxından tanımaq imkanın olur. Bundan sonra topladığın bütün informasiyanı nəzərə alaraq bu və ya digər yoldaşını dostların sırasına qatıb-qatmamaq barəsində qərar qəbul edirsən. Ona görə də uşaqlıq və gənclik illərinin dostları sınanmış və etibarlı dostlara çevrilir.

Bu il yarım əsrlik yubileyini qeyd etdiyimiz tənqidçi-ədəbiyyatşünas Qürbət Mirzəzadə də tələbəlik dövründə qazandığım dostlarımdandır.

Qürbət maraqlı insandır. Onunla 1983-1988-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində oxumuşuq. Çoxumuz məktəbi yenicə bitirmişdik. Qürbət isə yaşca bizdən böyük idi və müəyyən həyat təcrübəsi vardı. O, iki il hərbi xidmətdə olmuş, daha iki il N.Nərimanov adına NQÇİ-nin Duvannı Texnoloji Nəqliyyat İdarəsində avtomobil təmiri üzrə çilingər kimi çalışmış, sonra müəssisənin göndərişi ilə BDU-nun hazırlıq şöbəsinə müsabiqə yolu ilə qəbul olunmuş, oranı bitirərək tələbə adını qazanmışdı. Ulular deyib ki, elm ardınca dünyanın o biri başına belə getməyə hazır ol. I kursda oxuyarkən Qürbət dərsə doğulub böyüdüyü Qobustandan gəlirdi. Sovet dövründə, ictimai nəqliyyat probleminin kəskin şəkildə mövcud olduğu bir vaxtda qış-yay demədən hər gün belə uzaq məsafəni qət etmək heç də asan deyildi. Yaxınlıqda yaşayan bəzi yoldaşlarımızın səhərlər gözlərini ovuşdura-ovuşdura özlərini dərsin ortasına güclə çatdırdığını görəndə düşünürdüm ki, görəsən, Qürbət universitetə vaxtında yetişmək üçün yuxudan saat neçədə oyanır? Bir müddət beləcə əziyyət çəkdikdən sonra Qürbət universitetin yataqxanasına yerləşdi.

Bu gün sovet dönəmi ilə bağlı tənqidi mülahizələr tez-tez səslənir və onların bir qismi ilə razılaşmaq olar. Lakin nə deyirlər desinlər, tələbəlik illərimiz həmin dövrə təsadüf etsə də, çox dolğun, mənalı, maraqlı keçib. Xüsusilə filologiya fakültəsində həyat qaynayırdı. Yeni işıq üzü görən və polemikalara səbəb olan kitabların müzakirələri təşkil olunur, məşhur şair və yazıçılarla görüşlər keçirilir, poeziya dərnəyi fəaliyyət göstərir, elmi konfranslar bir-birini əvəz edirdi. Qürbət bu tədbirlərin heç birindən kənarda qalmır, öz fəallığı ilə fərqlənirdi. Dar ixtisas seçimimizi edərək hər ikimiz tənqid qrupuna düşdük. O zaman çağdaş ədəbi proses gənc filoloqlar üçün çox cəlbedici bir sahə idi. Tənqid qrupunda professorlardan Qulu Xəlilov, Cəlal Abdullayev, Qara Namazov, Abdulla Abasov, Tofiq Nüseynoğlu, Gülhüseyn Hüseynoğlu mühazirələr oxuyardılar. Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü”, Elçinin “Mahmud və Məryəm”, Əzizə Cəfərzadənin “Cəlaliyyə”, Çingiz Aytmatovun “Əsrə bərabər gün” və s. əsərlər gələcək tənqidçilərin müzakirəsinə verilərdi. Bu diskussiyalarda Qürbət Mirzəzadə öz qeyri-standart təfəkkür tərzini, başqa aspektdən yanaşmanı, fərqli baxış bucağını nümayiş etdirər, müəllifin dediklərini deyil, daha çox demək istədiklərini açmağa çalışardı. Hökmran sovet ideologiyasının, ciddi senzuranın mövcud olduğu bir vaxtda vətəndaş mövqeyi, azad ilhamı, sağlam əqidəsi ilə seçilən söz ustalarının sətirlər arasında, başqa tarixi dövrə keçirilmiş hadisələrin fonunda, fantastik obrazların vasitəsilə öz mesajlarını oxuculara necə məharətlə çatdırdıqlarını, bu zaman hansı priyomlardan istifadə etdiklərini aşkarlamaq Qürbətə xüsusi zövq verərdi. Yüksək yumor hissinə malik olan Qürbət əsərlərdə gülüş doğuran məqamları təhlil etməzdən əvvəl əli ilə ağzını tutub səssizcə uğunar, sonra isə həmin epizodun şərhini verərdi. Onun bu qəribə manerası bizi də güldürərdi.

Xatırlayıram ki, fakültədə Sabir Rüstəmxanlı, Davud Nəsib, Yusif Səmədoğlu, Anar kimi qələm ustaları ilə görüşlərdə Qürbət suallarını onlara ünvanlayar, şeirlərindən parçalar əzbər söyləyərdi. Müəllimlərimizdən biri olan Ağa Laçınlı poeziya dərnəyi təşkil etmişdi. Şeir yazmaq istedadı olan tələbələr həftədə bir dəfə burada toplaşar, öz yeni şeirlərini oxuyardılar.

Qürbət Mirzəzadə həmin dərnəkdə gənc tənqidçi kimi iştirak edər, səslənən nümunələr haqqında öz fikrini deyərdi. Həmin dərnəyin bəzi üzvləri bu gün artıq tanınmış şairlərdir (Knyaz Aslan, Yavər Həsən, Mübariz Məsimoğlu və b.). Lakin deyə bilərik ki, onların şeirlərinin ilk tənqidçisi Qürbət Mirzəzadə olub. Qürbət Mirzəzadə Tələbə Elmi Cəmiyyətinin xəttilə Bakıda və Naxçıvanda keçirilən konfranslarda elmi məruzələrlə çıxış edərdi. 1986-cı ildə Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 120, “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşrə başlamasının 80 illiyi münasibətilə Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda (indiki Naxçıvan Dövlət Universitetində) keçirilən elmi konfransda etdiyi məruzəyə görə (“XX əsrin əvvəllərində ədəbi-estetik fikir və “Molla Nəsrəddin”) o, Azərbaycan Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin (indiki Təhsil Nazirliyinin) I dərəcəli diplomuna layiq görülmüşdü. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə təşkil olunan dialektoloji təcrübə və folklor ekspedisiyalarında Qürbət Mirzəzadə xeyli yeni, orijinal materiallar toplayırdı. Respublikamızın dilbər guşələrinə (Quba, Pirqulu, İsmayıllı və s.) gəzintilərin əsas təşkilatçılarından biri elə Qürbət Mirzəzadə olardı. Əyləncə və istirahət məqsədli bu səfərlərlə bağlı çoxlu fotoşəkillər, xoş xatirələr bizi xəyalən o bəxtəvər, əlçatmaz, ünyetməz çağlara aparır... Qürbət daim öz üzərində işləyirdi. Hələ tələbə ikən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dillər Universitetinin) nəzdindəki ikiillik kurslarda ərəb dilini öyrənirdi. Adətən, filoloqlar fars dilini mənimsəməyə meylli olurlar, xüsusilə də, qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı ilə məşğul olanlar. Çünki o dövrdə ədəbiyyatımız, əsasən, fars dilində yaranıb. Tədqiqat obyekti müasir ədəbiyyat olan Qürbətin nə üçün məhz ərəb dilini seçdiyi əvvəlcə mənə qaranlıq qalmışdı. Amma sonra bunun səbəbini anladım. Məlumdur ki, qədim və orta əsrlərdə elmi əsərlər, o cümlədən ədəbiyyatşünaslığa dair elmi-nəzəri mahiyyətli risalələr ərəb dilində yazılıb. Görünür, Qürbət Mirzəzadə öz tənqidçi-ədəbiyyatşünas ixtisasının tarixini, ilkin üslub və metodlarını orijinal qaynaqlardan öyrənmək istəyirdi. Hələ tələbə olarkən Qürbət Mirzəzadə dövri mətbuatda ədəbi-tənqidi və publisistik məqalələrlə çıxış edirdi. İlk mətbu yazısı universitetin filologiya fakültəsində görkəmli yazıçı və tənqidçi Seyid Hüseynin (Kazımoğlunun) anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə keçirilmiş xatirə gecəsindən hazırladığı qeydlər olmuşdu (“Bakı” qəzeti, 5 dekabr 1987-ci il). Sonrakı illərdə Q.Mirzəzadənin imzası müxtəlif qəzet və jurnallarda tez-tez görünməyə başladı. Onun çoxsaylı ədəbi-tənqidi məqalələri, resenziyaları, müsahibələri, publisistik qeydləri “Bakı”, “Elm”, “Azərbaycan”, “Azərbaycan müəllimi”, “Panorama”, “Ədəbiyyat” qəzetlərində, “Gənclik”, “Ulduz”, “Azərbaycan” “Literaturnıy Azerbaydjan” jurnallarında və digər dövri mətbuat səhifələrində dərc olunub. Ümumilikdə o, 70-dən artıq məqalənin müəllifidir.

Universiteti bitirdikdən sonra Q.Mirzəzadə Qaradağ rayonunun ümumtəhsil məktəblərində (127, 105, 321№-li məktəblərdə) ixtisası üzrə müəllim işləyib. Ali kateqoriyalı dil və ədəbiyyat müəllim kimi gənc nəslin təlim-tərbiyəsində yaxından iştirak edib. Tələbə yoldaşımın uğurlarını uzaqdan-uzağa müşahidə edir, xoş sədasını eşidərək sevinirdim. O, 1998-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasında “Əkbər Ağayevin ədəbi-tənqidi görüşləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib, 2000-ci ildə həmin tədqiqatı əsasında hazırladığı “Tənqidçi dünyası” monoqrafiyası (Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 2000) işıq üzü görüb. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” şöbəsində aparıcı elmi işçi kimi çalışan Q.Mirzəzadə hazırda tənqid tarixi, tənqidin nəzəri-estetik kateqoriyaları, ədəbi proseslə əlaqəsi və vəhdəti kimi problemlər ətrafında tədqiqatlarını davam etdirir. Eyni vaxtda “Azərbaycan ədəbi tənqidinin nəzəri-metodoloji problemləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində çalışır. Məqalələrdən ibarət “Ədəbi tənqid: nəzəriyyə və janrların təkamülü” toplusu, “Tənqidçi şəxsiyyəti və bədii gerçəklik” adlı monoqrafiyası çapa hazırlanır.

Respublikamızın müxtəlif ali məktəbləri filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Q.Mirzəzadənin elmi-pedaqoji potensialından istifadə edir. O, Azərbaycan Dillər Universitetində “Müasir ədəbi proses”, Azərbaycan İctimai-Siyasi Universitetində “Ədəbiyyatşünaslıq”, “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi”, “Ədəbiyyat tarixi”, “Azərbaycanda ədəbi məktəblər” fənləri üzrə mühazirələr deyib, buraxılış işlərinə və magistr dissertasiyalarına rəhbərlik edib. O, 2008-ci ildən Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutunun mühazirəçisidir. Q.Mirzəzadə 2000-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, 2007-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. 2008-ci il iyun ayının 8-də biz – BDU-nun filologiya fakültəsini 1988-ci ildə bitirmiş məzunlar bu hadisənin 20 illiyini qeyd etmək üçün bir yerə yığışdıq. Qürbət Mirzəzadə tələbəlik illərində həm də qrup nümayəndəsi olub. Həmin qrupda təsadüfən bir-birindən gözəl, ərköyün şəhər qızları toplaşmışdılar. Lakin 20 ildən sonra baş tutan görüşdə o qızların hamısı etiraf etdi ki, tələbəlik dövrünə bir də qayıtmaq, Qürbətin rəhbərlik etdiyi qrupda oxumaq istərdilər. Beləcə, Qürbət Mirzəzadənin yarım əsrlik bir müddətdə əldə etdiklərini, həyata keçirdiklərini düşündükcə onun mənalı, dolğun və faydalı bir ömür yaşadığı qənaətinə gəlirəm. Mən tənqidçi-ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, “Qızıl qələm” mükafatı lauratı Qürbət Əlimirzə oğlu Mirzəzadəni 50 illik yubileyi münasibəti ilə bütün tələbə yoldaşlarımız adından təbrik edir, ona cansağlığı, uzun ömür, ailə səadəti arzulayır, uğurlarının davamlı olmasını diləyirəm. İnanıram ki, o, növbəti 50 ildə daha möhtəşəm tədqiqatlara imza atacaq, elmimizə ləyaqətlə xidmət edəcək.

Kəmalə İslamzadə,

filologiya elmləri üzrə

fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2010.- 13 oktyabr.- S.7.