Bir kitaba ithaf

Okyabrın 22-də, “Xalq Bank”ın mərkəzi ofisində bankın təqdim etdiyi “Xalq əmanəti” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın Xalq Rəssamı Böyükağa Mirzəzadənin əsərlərindən ibarət sərgi və sənətkarın həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş bədii albomun təqdimat mərasimi keçirilib. Mərasimdə tanınmış sənət adamları, ictimai xadimlər və mass-media nümayəndələri iştirak edib.

Layihənin rəhbəri Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Rafiq Həşimov, nəşrin tərtibçisi Emin Məmmədovdur. Tərtibat və dizayn tanınmış rəssamTərlan Qorçuya, mətn isə sənətşünas Şirin Məlikovaya məxsusdur. Tərcüməçi Elşən Eynullayev, kitabın redaktoru isə şair Səlim Babullaoğludur. “Şərq-Qərb” mətbəəsində yüksək poliqrafiya ilə çap olunan kitab üçün rəsmlərin seçilməsində “Qız qalası” bədii qalereyası köməklik gostərib. Oxucularımız üçün maraqlı olacaq “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğlunun kitab haqqında essesini təqdim edirik.

Əmtəənin ən populyarı və çəkicisi banknotlar, ən çəkilisi notlar, qeydlər, yəni, kitabdır. Yeganə əşyadır ki, mahiyyətini, içini insandan gizləmir, rahatlıqla, xoş və müti razılıqla səni öz ərazisinə buraxır. Yeganə şeydir ki, onu üzünə tutanda arxasındakı bütün böyük dünyanı həm birbaşa və vizual, oxusuna aludə olduqca isə həm də ruhən unutduğuna peşman olmursan. Bəlkə ona görə ki, bu dünya əslində və əzəlində kitabdır. Yeganə şeydir ki, istəsən səni xəyal qanadları ilə çox-çox uzaqlara apara bilir, bəlkə həm də ona görə ki, açıq kitab elə qanadlarını gərmiş quşdur. Sən quyudakı Məlikməmmədə də kömək edə bilərsən, huşsuz Paqanelə də. Özünü yaxşı, ciddi aparsan hətta böyük Nizami ilə də söhbət edə bilərsən, çünki kitabın var.

Ciddiyyət demişkən, Prustla razılaşsaq, mütaliə yeganə prosesdir ki, oxu zamanı şüurumuzun bir hissəsinə mətnin məzmunu ilə yanaşı kitabı qoyduğumuz masa, masanı işıqlandıran lampa, otağı əhatələyən bağça ilə məşğul olmağa icazə verir, bizdə, bu gözəl axşamda çox ciddi bir işlə məşğul olduğumuz duyğusunu yaradır. Razılaşın ki, bu duyğunu nə televiziya, nə film seyri, nə internetlə məşğulluğumuz oyatmır və vermir.

Biz hər şeyin söz, bütün sözlərin isə ilk növbədə şəkil olduğu dünyada yaşayırıq, təsadüfi deyil ki, ömrünün ilk hərflərini yazan uşaqlar onu yazmır, hərflərin şəklini çəkirlər. Çoxdankı ədəbiyyatçı tanışlarımdan biri həyatının ilk kitabı haqqında danışırdı. Yaxın qohumlarından biri ona nəfis, illüstrasiyalı və alman dilində olan Azərbaycan nağılları kitabını hədiyyə edibmiş. O isə nənəsigildə yaşadığı qayğısız, xoşbəxt uşaqlığının hər Allah verən gününü evin“böyük otaq” adlandırdıqları sirli hissəsinə çəkilər, saatlarla o kitabdakı şəkillərə dinməzcə zillənər, saçından asılmış və ayağından qan damlayan o gözəl qıza kömək haqqında düşünər, divlərlə cəng edər və beləcə o kitabı oxuyarmış. Adətən belə cənglərin sonunda, günün axırında onu, o kiçik, yorğun cəngavəri açıq kitaba baş qoyub yatan yerdə taparmışlar. O tanışım əmindi ki, həmin qız xilas oldu.

“Bədənin dili” adlı kitablarında Allan və Barbara Piz yazırlar ki, adamlar informasiyanın 7 faizini quru mətndən, 22 faizini intonasiya və vurğulardan, 55 faizini isə təsvirdən alırlar. Əlbəttə,bu şifahi nitqdə belədir. Oxu prosesində isə personajlar və müəllif jestikulyasiya eləmir deyə 7 faiz avtomatik yox olur, proses səssiz baş verir deyə 22 faiz dəyişikliyə məruz qalır, belə çıxır ki, hər şey təsvirin, sözlü təsvirinin üzərinə düşür. Biz o sözü həm dinləyir, həm görür, həm də qavrayırıq, xəyalın gücüylə. Dolayı yolla, oxu prosesində söz ilkinliyinə qayıdır. Amma bu gün təklif olunan kitab bizə eyni prosesin tərsinə baş verməsinin şahidinə çevirəcək və bununla unikaldır.

Rəngkarlıq, qrafika, səhnəqrafiya, monumental divar və dəzgah rəssamlığı janrlarında gözəl əsərlər yaratmış böyük Azərbaycan rəssamı Böyükağa Mirzəzadənin işlərini həm görəcək, həm eşidəcək, həm də anlayacağıq. Onun böyüklüyünü təkcə həyatın özü qədər təbii, diri rəsmlərində yox, sənətlə bağlı fikirlərində də duymaq olar. Necə ki, müsahibələrinin birində deyirdi: “ Sözün düzü, mən deyim ki, hər hansı bir rəngə xüsusi rəğbətim var, hər hansı rəngi sevirəm, yox. Rəng həyatdır. Həyatı bütünlüklə sevmək lazımdır. Həyatda olan gözəllikləri duymaq, hiss etmək və başqalarına hiss etdirmək, göstərmək lazımdır” İlk baxışdan adi görünən bu fikri sənət, öz sənəti haqqında yalnız ustad rəssam deyə bilərdi. Fikirləşirəm ki, bəlkə nə vaxtsa böyük rəssam, yazıçı, bəstəkar, yaxud sadəcə həqiqi insan və azərbaycanlı olacaq bir uşaq elə bu ustad rəssamın işləri toplanmış kitabdakı “Çəpiş”lə dostluq edəcək, onu öz totuq əlləri ilə yemləyəcək, “sərt üslubda” ustalıqla çəkilmış işçi obrazlrının baxışlarında həqiqi zəhməti hiss edəcək, böyük rəssamın özünün dediyi kimi adətən boyasız çəkdiyi gözəl qadınların simasında “gözəl üzün- gözəlliyin özü, məzmunu” olduğunu fəhm edəcək, balaca ürəyindən anlaşılmaz gizilti keçəcək, dostluq eləməyi, işləməyi və sevməyi öyrənəcək.

Yəqin ki, çoxunuz adətən kitabxana və ya kitab rəfləri fonunda çəkilmiş yazıçı fotolarına çox rast gəlmisiniz. Bunu müxtəlif cür mənalandırmaq olar, ən xeyirxahı budu ki, həmin yazıçı arxasındakı kitablarla özünü sığortalayır, sanki bizə, oxuculara onun əsərində tapa bilmədiklərimizin başqa, elə onun arxasında olan kitablarda mövcud olduğuna işarə edir, əlbəttə özünün həmin kitablardan xəbərdar olduğunu deməyi də unutmur. Şəxsən mən dəfələrlə bu sayaq fotolara lupa, zərrəbin altında baxmışam, dəqiqləşdirmək istəmişəm ki, o rəflərdə bir silsiləyə, seriyaya aid kitablar varmı. Çünki sövqi-təbii hissimlə inanmışam, məhz kitab seriyası-ənənənin, oxu və mədəniyyət dissiplininin göstəricisidir. Həmişə hamınızın yaxşı tanıdığı “JZL”, “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası”, “Brokqauz-Yefron ensklopedik sözlüyü”nə qibtə və nisgillə baxmışam. Çünki bu və onlarla başqa silsilə kitabların arasında elələri olub ki, onların yaşı, tarixi yüzü, yüz əllini ötüb, hətta dünya siyasi xəritəsində XX əsrdə peyda olmuş xeyli dövlətlərdən daha yaşlıdırlar. Bu gün qarşınızda ilki olan kitab seriyası da bu mənada bizim mədəni həyatımız üçün əlamətdardır. Gələcəkdə dəyərli kültür brendinə çevriləcək, hələliksə olduqca qiymətli mədəni örnəkdi. Və mən istisna eləmirəm ki, bəlkə sabah “Çəpiş”lə oynayan uşağın-gələcəyin böyük yazıçısının, 50 il sonra qarşısında şəkil çəkdirdiyi kitabxanasında həmin silsilənin ən azı 50 cildliyi olacaq. Titul vərəqində də bu qeydlər: “Xalq əmanəti” seriyası; naşir- Xalq Bank. Necə ki, oxşar layihələri bir çox ölkələrdə Yapı Kredi , Southbank eləyib və eləməkdədi.

İbn Kəsirin “Peyğəmbərlər tarixi” kitabında Adəmin xəlq olunması ilə bağlı hissədə belə bir yer var. İki mələk əliboş qayıtdıqdan sonra böyük Allah Adəmi yapacağı torpağı gətirmək üçün yerə bu dəfə ölüm mələyini göndərir...və dirilik üçün gərək olan torpağı məhz ölüm mələyi gətirir. O ölüm mələyi ki, hər dəfə insanların canını alanda onların torpaqdan yaranmış bədənini elə bir vaxtlar götürdüyü yerdə qoyub gedir. İnsana miniatürdə də olsa öz keyfiyyətlərindən vermiş səxavətli Allah bu hadisəni bizə çatdırmaqla bir görün nəyi öyrədir. Hətta öz yaratdığına olan “borcunu” dəfələrlə, milyardlarca dəfə artıq ödədiyini anladır. Əmanətə sədaqətin ən gözəl nümunəsini sərgiləyir.

“Əmanət” sözünün bir neçə anlamı var: müvəqqəti saxlamaq, gələcəyə ötürmək; özü də bu canlı və cansız hər şeyə aid ola bilər. Əmtəənin bütün növlərinə də. Amma “əmanət”in içində bir “aman” sözü də var. Yəni, vaxt, müvəqqəti müddət. Kimsəyə sirr deyil ki, bütün mədəni irs xalqa məxsus olsa da onu yalnız fərdlər yaradır, hətta xalq mahnılarının müəllifi belə konkret insanlardır. Amma fərdlər həmin sözü, səsli,rəngli materialı xalqdan, xalqa aid olan coğrafiyadan almırmı? Xalqın irsini, onun əmanətlərini özünə qaytarmaq işinin bir hissəsini boynuna götürmək və əmanətə sədaqətin gözəl nümunəsini sərgiləməklə “Xalq bank”, məncə, eyni zamanda həmin o müvəqqəti zamanı düzgün qiymətləndirir.

Mən “Xalq əmanəti” seriyasının naşirlərinin nəşriyyat planları, daha doğrusu niyyətləri ilə qismən tanışam. Bilirəm ki, memarlıq, ədəbiyyat, musiqi, tətbiqi və təsviri incəsənət, şifahi xalq yaradıcılığına aid çoxlu gərəkli kitablar nəşr etmək niyyətindədirlər, biz bunları səbirsizliklə gözləyirik. Əmtəənin ən çəkicisinin ən çəkilisini yaratmağının şahidiyik indi, necə deyərlər, daşları atmağın da, toplamağın da vaxtı var. Uğur olsun!

Səlim Babullaoğlu

525-ci qəzet.- 2010.- 23 oktyabr.- S.19.