Yay

Şəhər elə görsənir elə bil təbiətə vurğun birinin bağıdır. Qulluqlu, səliqəli, baxımlı botanika bağındasan elə bil. Təmizlikdən küçəyə zibil atmaq heç kimin ağlına da gəlməz. Ortalıqda rus kişiləri görsənmir. Qadınsa istənilən işdə rastına çıxır. Avropa mədəniyyətindən, hətta şərq mədəniyyətindən tam uzaq, tam fərqli bir yerdir. Hətta deyim ki, bizə daha yaxın bir kultla qarşılaşdım.

Qadın bütün çirkli işlərdə var. Unitaz yumaqdan araba daşıyaraq küçədə alver etməyə qədər. İşgüzar və zəhmətkeşdir. Əgər Avropa otellərində xadimə qadın çox az görəcəksizsə, burda kişi görməzsiniz. Burda kişi ümumiyyətlə, görmək çox çətindir. Orda masajist qadından “sizin kişilər hardadır? ” soruşdum. Dedi ki, hamısı bir yerə yığışıb “araq içir” yəqin. Və güldük. Ancaq görəndə də “aman, nə yakışıklıdır” düşünürsən. İdmançıdır elə bil hamısı. Hamısı da Putinə oxşayır. Onun kimi qıvraq, onun kimi sütunludurlar. Qamətli, dümdüz, çevikdirlər. Qadınlarsa bizim kişiləri görəndə yanında qadın var-yoxdur, fərq etmir, göz-qaş edirlər. Bizim kişilər də əlbəttə ki, hayıl-mayıl olurlar arıq, idmançı bədənli, ucaboy, səmimi rus qadınına. Eynən bizim qadınlar kimi evcanlı, ailəcanlıdırlar. İşgüzardılar, biş-düşü sevəndirlər. Kişi işlərinə əlləri yatır. Bircə fərq var. Onlar ailə qurandan sonra da qadındırlar. Yenə baxımlı, yenə sirli, yenə arıq... O qədər zövq aldım ki, orda. Sakitlikdir. Hamı ürəyində danışır. Azərbaycanlılar çoxdur. Və alan-satan hamı bizim dili öyrənməyə çalışır. Çünki çörəyi azərbaycanlılardan çıxır. Küçədə bərkdən danışan adama, özünü pis aparan, ağzını ayırıb arxanca baxan birinə rast gəlsən, matın-mutun quruyar. Şəhər bizim teatrlardan sakitdir. Operettada da olduq – “Jizel” də. Baleti acgözlüklə izləyirdi tamaşaçı. Neçə dəfə alqışla geri qaytardı balerinləri. Ayağa qalxdı, “bravo” qışqırdı, yerindən tərpənmədi, özünə gəlmədi gedənədək. Başı şlyapalı, əli yelpikli, əyni fraklı tamaşaçı getmək bilmirdi. 18-19 cu əsrdə bildim özümü... Kurort şəhər olduğu üçün qoca-cavan hamı özünə sevgili tapır. Bir də görürsən 70 yaşlı qadın 80 yaşlı kişiylə sanatoriyanın həyətində öpüşür. Onları kimsə görmür. Hamı öz işiylədir. Sevgi duyulur hər yerdə... Parklarda cavan ailələrə baxmaqdan doymurdum. 5-6 qadın kalyaskaları yan-yana düzüb tum çırtlamır. Qadın kişi və cocuqlarla dincəlib gəzişir. Şirin-şirin söhbətləşir. Düzü adamın paxıllığı tutur. Özünü dağıdıb yerə çırpan uşaq da görmədim. Uşaqların elə duruşları var sanki böyüyüb sonra balacalaşıblar. Ağıllı-ağıllı danışır, başlarından böyük suallar verirlər. Bütün bunların fonunda rus qadını mənimçün yenidən açıldı. Və niyə bütün dünya erkəkləri onlar üçün ölür – onu anladım. Çox baxımlıdılar, çoox. Özlərinə güvənləri var. Bir rəqs edirlər ki, gəl görəsən. Quş kimi uçurlar. Nə kişini sevməyə, nə də ondan ayrılmağa qorxurlar. Xırdaçı deyillər. Aciz deyillər. Cəsarətlidirlər. Azaddırlar. Yalançı və saxtakar da deyillər. Üstlərinə qır-qızıl taxışdırıb gəzmirlər. Hər geyimlərinə uyğun bəzək əşyaları olur. Və bunun qiyməti onlar üçün əsas deyil. Zövqlüdürlər. Ən kökü də, ən arığı da özünə yaraşanı bilir. Saçları qaydasında, əlləri baxımlı. Su masajı edən qadının dırnaqlarının uzunluğunu və manikürünü görəndə şoka düşdüm. Saç, dırnaq və aksesuar onlar üçün çox önəmlidir. Qoçaqdılar, olduqca qoçaqdılar. Və bu detallar mənə qədim türk qadınını xatırladırdı. O zamanlar ki, slavyanlarla türklər dağlarda, yamaclarda, çöllükdə bir arada yaşayırdılar, onların ortaq çox şeyləri yarandı. Dildə eyni köklü sözlər, qadınlarda cəsarət, kişilərin erkək şirliyi. Şir ailəsində dişi cocuqlara baxır, erkəksə ailənin sərhədini qoruyur. Qayıtdım. Orayla doluydum. Face-də dostuma yazdım ki, ordan bir reportaj hazırlayacam. Sonra da Novxanıya bağa getdim. Və dənizə üz tutduq bir neçə gün sonra. Bütün xoş təəssüratlarım alt-üst oldu. Novxanı çimərliyinə baxınca Yessentuki-zad yadımnan çıxdı. Həyatınızda zibillik görməmisiz, əgər Novxanı çimərliyində olmamısızsa. Sahilboyu zibil təpələri, boş şüşələr, sok-mok qabları... Qarpız qabıqları da heç, o day qaydadır. Adamın dili tutulur dəhşətdən. Fikirləşdim ki, yaxşı ki Essentukidəki tanışları bağımıza qonaq dəvət etmədim. Gəlsəydilər, mütləq dənizə getməli olacaqdıq. Biabır edəcəkdim özümü də, ölkəmi də. Novxanı bəysiz dərədir...

Maraqlandım, məlum oldu ki, burda ümumiyyətlə, zibillik sistemi yoxdur. Bağlarda və evlərdə yaşayanlar zibillərini daşıyıb özləri ilə şəhərə gətirirlər. Heç orta oxul da yox imiş. Təzəcə tikilibmiş. Bakının ağzındaca bir kənddə oxul yoxmuş. Nələr varmış dünyada... Zibillik sistemi deyəsən işə start verir. Onu daha bilmirəm. Gözümlə gördüyümdən və eşitdiyimnən deyirəm. Və ən maraqlısı budur ki, əziz oxucu, bir çox yüksək vəzifəli adamların Novxanıda bağı var. Başqa bağlarda evlərdə zibillik olmayıb zibil olsa da, onların bağlarının yan-yörəsi hər gün təmizlənir, gül kimidir. Şəhərdən birbaşa evlərinə ayrıca su-mu kanalı da çəkilib. Evlərinin qabağına yaxşıca yol çəkilib, daha nələr çəkilir və çəkiləcək, kim bilir. Ancaq Novxanıda illərdir nə məktəb var, nə zibillik... Vəzifəliləri də qoyaq kənara. Bu Novxanı deyilən kəndin yiyəsi zadı yoxdurmu görən? Sahildə bir boş yer tapılmır. Hərə bir zontiki quma basdırıb öz obyekti elan edib. Sahil başdan-başa arendaya verilib. Yiyəsi yoxdurmu bu sahilin? Adamı yoxdurmu bu yerlərin? Arenda da 3-dən, 5-dən deyil, əməlli puldur. Zibil ya dənizə, ya sahilinə atılır. Üstəgəl Sumqayıtın kanalizasiyası... İyrənc kafelər yan-yana düzülüb. Natəmizlik, çirkab. Dənizə gələn kiminsə obyektində oturmağa məcburdur. Masa almağa, sifariş verməyə məcburdur. Masalar pulludur. İstədin-istəmədin alıb oturmalısan. Arendator pulunu çıxarmalıdır. İyrənc stəkanlarda qaynamış çay içməlisən. Saqqız kimi ətdən alaçiy kabab yeməlisən. Bilmirsən bu qədər obyektin suyu varmı? Yumağa imkanı varmı? Ayaqyolu da ayıb olmasın qazılır. Dənizin kənarı başdan-başa qazılmış tualetdir. Hələ qazılmamış tualetləri demirəm. Gecə, görməsən ayağın pisliyə batır. Nə deyim, Novxanı çimərliyini tərənnüm etməyə söz yetmir. Ordan dilxor-dilxor qayıtdım Bakıya. Gələn kimi dostum soruşdu ki, niyə yazmadın Yessentukidən. Dedim, Novxanıdan gəlirəm qanım qaradır. Xeyli güldü. Ancaq mən gülmədim. Belə gözəl bir yerdə Dağların arasında, Xəzərin sahilində, çayların əhatəsində yaşayasan. Yarımadan olsun, neftin olsun, ağıllı başların olsun, üstəlik dahilərin-filanın, ancaq pislikdən çıxmayasan. Heyrətdir... Ötən il Nabrana getmişdik. Eyni durumdur. Zir-zibil baş alıb gedir. Adamın ürəyi ağrıyır torpağa. Vətən yazıq neyləsin? Ölkədə adamnan çox obyekt var. Cürbəcür BECH-lər tikilib qurtarmaq bilmir. Hamısının da tullantısı Xəzərə axır. Əlimiz də dilimiz də qabar oldu yazmaqdan, danışmaqdan. Meşələr nə gündə. Yollar nə gündə. Nabranda bir yer var – “Dostluq Sanatoriyası ”. Yazıq öyrətmənləri dincəlmək üçün ora göndərirlər. İti bağlasan qalmaz orda. Sovetdən qalma taxta komalar dağılmaq üzrədir, nə hamamı, nə tualeti var. Cücü-mücü, bit- birə basıb hər yanını. Azərbaycanın öyrətməni orda dincəlir. Bu nədir, niyə belədir? Öyrədənin nə maaşı, nə imkanı, nə əlaqələri yol verir ki, yaxşı yerdə yay keçirsin. Göndəriş də “Dostluğa”dır. Öyrətmən də yaxşı öyrətsin! Bizsə basa-basa Yessentukiyə, Antalyaya, Havaya gedirik dincəlməyə. Oranı tərifləyirik, bəyənirik. Azərbaycanın gözəl yerləri isə harın və acgözlərin ucbatından çirkaba bürünüb.

Aysel ƏLİZADƏ

525-ci qəzet.- 2010.- 4 sentyabr.- S.22.