“Ana olduğum an şairə, şairə olduğum an isə evimin qadını ola bilmirəm...”

SONA YAQUBLU: “GÜNÜMÜZDƏ QADININ ZƏRİF GÖRKƏMİNİN ARXASINDA NECƏ GÜCLÜ XİSLƏTİN MÖVCUDLUĞUNDAN HƏLƏ DƏ BİXƏBƏR, CILIZ DÜŞÜNCƏLİ, “KİŞİLƏR”VAR”

Naxçıvanda yaşayıb-yaradan gənc yazıçılardan Sona Yaqublu ilə müsahibə aparmaqda bir neçə səbəbim var idi. Birincisi, yaradıcılıqla ciddi məşğul olan çox az qadından biridir Naxçıvanda. İkincisi, hələ ki, Naxçıvanda modern şeirə cəsarət edən tək qadındır. Üçüncüsü, sərbəstdə yazır və səmimidir. Nəysə... Keçək suallara.

– Özünü standartlardan fərqli təqdim etmək istəsən nələri yazardın özün haqqında?

– Mən əslində kim olduğumu bilmirəm, daha doğrusu, unutmuşam. Bildiyim tək şey ata-anamın oğlan arzusuyla dünyaya gətirdikləri evin üçüncü qızı və ya növbəti xəyal qırıqlığıyam. Yaxud kiminsə bacısı, kiminsə əmisi, dayısı, xalası, bibisi... qızıyam. Bu sadaladığım böyük bir nəslin soyadını onların kriteriyalarına uyğun daşımaq məcburiyyətində olan bir qız. 16 yaşımdaydım anam bunları mənə deyəndə.

Kimliyim və rəngli xəyallarımla bağlı gələcəkdəki planlarımı qorxa-qorxa, hamıdan gizli gecələr yorğanı başıma çəkib düşündüyüm vaxtlarda anam məni bu acı “həqiqətlərə” inandırdı. Və mən anamın cızdığı o şəkilə girməkdən başqa şansımın qalmadığını anladım. İndi çox az-maz xatırlayıram bu şəklin kölgəsində on ildi solan o qızcığazın əsl kimliyini.

– Ənənəvi sual vermək istəmirəm. Niyə yazırsan?

– İstəmirəm desən də, sualı vermən mənə uzaq bir yaxınımı xatırlatdı. O, düşünür ki, istəmək hələ nail olmaq demək deyil. Mən bunun əksini isbat edərək onu bu fikrini mənim yanımda deməkdən məhrum etmişəm. Deyəsən mövzudan uzaqlaşdıq.

Elə mən də ənənəvi cavab vermək istəməzdim, amma təəssüf ki, bunu edəcəm.

Yazmaq mənim daxili ehtiyacımdı. Əslində daha net cavab verə bilərdim. 12-13 yaşlarımda cızma-qara etməyə başlarkən, isti-isti bu sualı versəydin... İndi ilk dəfə bu ehtiyacın hansı məqamda və nədən doğduğunu xatırlamıram.

– Səni şeirlərindəki açıqlığa görə tənqid edirlər (bu bəzən qeybət formasında da olur). Səncə, açıq fikirlərindən qorxanlar belə danışır, yoxsa daxilən qapalı olanların sənin kimi səmimi etiraflara cəsarəti çatmayanlar?

– Bu tənqidlər mənim heç vecimə də deyil. Hətta bəziləri şeirlərimi daha kəskin xarakterizə edirlər, “Bu erotik şeirlər qadın yaradıcılığında xoş olmayan haldı” kimi daha kəskin fikirlərlə də qarşılaşdığım məqamlar olur.

Açıq fikirlərimdən qorxduqlarını sanmıram, axı heç şeirlərimdə açıq-saçıqlıq deyə bir şey də yoxdu, bunlar həsrətin, sevginin (hansı ki, bunlar bütün insanlara xas, son dərəcə təbii və xoş hisslərdi) bədii cümlələrlə ifadəsidi. “Bunu qadın yazsa biabırçılıq, kişi yazsa yeridi” kimi cılız fikirlərlə çıxış edənlərin daxilən qapalı olma və cəsarət çatışmamazlığından daha ötə problemləri var, məncə. Müasir ədəbiyyatda qadın yaradıcılığına bu cür yanaşmaları, beyin qırışlarının açıq-saçıqlıq və erotizm anlayışını qavramayacaq qədər qapalı olmasına işarədi.

Açığı, mən poeziyada duyğuların çılpaq şəkildə verilməsinə qarşı deyiləm. Əgər ortada yaxşı bir ədəbiyyat nümunəsi varsa, niyə də olmasın. Bir ara gərək mən də bu səpkili şeirlərimi ortaya çıxarmaq haqqında düşünəm, ”açıq-saçıqlıq budur” başlığı altında.

– Daha çox, sərbəstdə yazırsan... Sərbəstsən?

– Yəqin ki, sərbəst olmadığım üçün sərbəst yazmağa meyilliyəm. Uşaqlığımdan əlimdə qalan yeganə keyfiyyətim də deyəsən elə budu. Qadağan olunmuş şeylərə daha çox meyl edirəm. Bir sözlə çətinlikləri sevirəm. İlk dəfə belə yazmağa uğursuzluğu gözə alıb risk etdim, deyəsən bəxtim gətirib, çünki bu formada özümü daha yaxşı ifadə edə bildiyimi düşünürəm.

– Ədəbiyyatda qadın olmağın çətinliyi altında əzilməmək üçün nə etmək lazımdı? Yoxsa bu haqda düşünməmisən?

– Burda çoxdan oxuduğum holland filosofu Spinozanın yaxşı bir fikri yadıma düşdü. Ona görə: “Kişinin qadından üstün olduğu fikrini yaradan insan özüdür, dolayısıyla bu fikri dəyişdirə biləcək də yenə insan özüdür”.

Təəssüf ki, günümüzdə qadının zərif görkəminin arxasında necə güclü xislətin mövcudluğundan hələ də bixəbər, cılız düşüncəli, kiməsə görə güclü, mənim üçünsə sadəcə kobud bir görüntüdən başqa bir şey olmayan “kişilər” var.

Ədəbiyyata gəlincə, bu günə kimi istər Azərbaycan, istərsə dünya ədəbiyyatı tarixində nisbətən daha az qadın imzası olmasını nəzərə alsaq bu günkü oxucunu qadının iç dünyası, həyat fəlsəfəsi, duyğularını hansı rəngdə və meyarlarla yaşaması daha çox maraqlandırır. Zənnimcə, qadınlar digər sahələrdə olduğu kimi ədəbiyyatda da bu gün daha şanslıdırlar oxucu baxımından.

– Şeir yazmaq istəyəndə ürəklə yola gedirsən, ağılla?

– Atdığım hər addımda, verdiyim bütün mühüm qərarlarda belə lider – ürəyimdi. Nəticəsindən asılı olmayaraq, heç vaxt tutduğum işdən peşman olmuram. Paşa Qəlbinurun dediyi kimi, “ürəyin ağlı var, amma ağlın ürəyi yoxdur”. Amma şeirdən kənarda sırf ağlımla hərəkət etdiyim vaxtlar da olur. Axı ağıl və vicdanımız əzələ kimidi, işlətmədikcə zəifləyir.

– Nəsə yazmaq ehtiyacının şəklini təsəvvür eləmisən heç?

– Məncə, bu, doğum prosesinə oxşayır, bəzən doğmağa, bəzənsə doğulmağa. Nəticə uğurlu da, yarımçıq da, şikəst də ola bilər. Kəm-kəsirsiz olması üçün çox qidalanmaq lazımdır, təbii ki, mütaliə ilə.

– Bəs, yazdığın şeirləri nə rəngdə görürsən?

– Demək olar ki, yazılarımın əksəriyyəti qıpqırmızıdı. Məncə, şeir müəllifinin xarakterindən oxucuya ipucları verə bilirsə uğurlu və səmimi şeirdi. Mən təbiətcə çox emosional insanam. (Bir az da eqoist. Bunun mətləbə dəxli yoxdu, ağlıma gəldi dedim). Qırmızı da həyəcanın, ehtirasın, dəliliyin rəngidi. Şeir yazarkən bütün bu hisslər məndə maksimal dərəcədə olur. Həm də şeir yeganə yerdi ki, mən orda olduğum kimiyəm. Heç yerdə bu qədər səmimi olmuram. Hətta düşünürəm ki, şeir olmasa yaşaya bilmək üçün situasiyalara görə yaratdığım obrazlar, daha açıq desəm, geyindiyim maskalar altında əsl “mənim” itib-batar. Bəlkə də bu etiraflarım mənim üçün minusdu, amma nə yazıq ki, yaşamın bu cür iyrənc tərəflərinin olması da danılmazdı.

– Yazıçı və şair azad olanda yaxşı yazır, yoxsa sərhədlənəndə. Və sən hansı tərəfdəsən, azadsan, yoxsa mühasirəyə alınıbsan?

– Tamamən azad insan deyə bir şey yoxdu, mənim aləmimdə olanlar da mifik qəhrəmanlar kimi bir şeydi. Azadlıqdı, xoşbəxtlikdi... bunlar nisbi anlayışlardı. Alman şairi Schiller Kant deyir ki: “İnsan yalnız oyun oynarkən azaddı, çünki yalnız o zaman öz qanunlarını özü qoyur”.

Mövcud cəmiyyətdə mənim qəbul olunmağım üçün yazar yox, ana və ailəli biri kimi bundan artıq azadlığa ixtiyarım yoxdu. Təbii ki, mənim üçün cəmiyyətin əsas fərdlərindən biri oğlumdu.

Yaşam tərzimdə kifayət qədər azad olmasam da, içimdəki duyğu və düşüncələrimi yaza biləcək qədər kısıtlı deyil azadlığım. İnsan kimi əziləndə poeziyaya sığına bilirəm, yəni şairə kimi tamamən azadam.

– Yazmaq istədiklərini oxumusan heç, eləcə də oxumaq istədiklərini yazmısan? Yaxud oxuyub yazmaqla, yazıb oxumaq arasındakı məsafədə hansına daha yaxınsan?

– Hə, olur belə hallar. Çoxdan bəri içimdə hansısa bir mövzu, ya fikri yazmaq üçün yetəri qədər hazır olmadığımı düşünmüşəm, amma bir yerdə tam eyni olmasa da təqribən eyni mənada bir yazı ilə qarşılaşıram. Həmişə də müəllifləri qələminə hörmət və yaxşı mənada paxıllıq etdiyim şairlər olduğu üçün sevinmişəm.

Oxuyub yazmağa gəldikdə isə, bütün şeirlərimin arxasında dağ kimi dayanmışam, əgər kimsə mənim hansısa bir şeirimdə, ya fikrimdə hansısa bir şairin ruhunu hiss edirsə buyursun yazsın, mən bir də sözə yaxın düşməyim. Bir çox şeirlərdən təsirlənib şeir yaza bilərəm, amma o şeir sadəcə mənə yazmaq üçün stimul verir, vəssalam. O an vətənpərvərlik haqqında oxuyub lirik bir şey də yaza bilərəm. Mənim bu barədə özümə güvənim sonsuzdu. Oxumaq istədiklərimi yaza bilsəm... Yox, yəqin ki, bu heç vaxt mümkün olmayacaq.

– Sənə susub, səssizcə sual versələr, hansı şeirlərinlə cavab verərdin?

– Mənim şeirlə verəcəyim cavab bu tərzdə sual verən şəxsin kimliyinə bağlıdır. Və həm də sualını baxışlarında canlandıra biləcək qədər böyük hisslərə sahib olmalıdır. Anlaya bilməyəcəyim halda şeirlə verəcəyim cavab yəqin ki, belə olar:

Baxışları yol çəkdi,

Kirpikləri yola tikdi.

Gözlərdə həsrət,

əcəb kölgəlikdi.

– Özünü böyük ədəbiyyatın parçası kimi görürsən?

– Təssüf ki, yox.

– Niyə?

- Bunun üçün mənim çox şikəstliklərim var. Məsələn, ali təhsilimin olmamağı mənim yaradıcılığımda böyük boşluq yaradır. Bu açıqlığı qapatmağın yeganə yolu isə güclü mütaliədi ki, bu gün mənim kifayət qədər mütaliə üçün heç cür imkanım yoxdu.

Kimin olduğunu unutmuşam, yaxşı bir fikir var: “Yaxşı şair olmağın üç əsas şərti var: istedad, intellekt, əmək”. İntelektual olmağınsa tək yolunun mütaliə olduğunu nəzərə alsaq, mənim çatışmazlıqlarımın nələr olduğunu yəqin başa düşdün.

Amma mən bu gün belə düşünürəm. Nəyin ən doğru, nəyin ən məntiqli olduğunu zamandan başqa bir şey ortaya qoya bilməz. Düşüncə durduğun bir nöqtədə doğru, ya da yalnış ola bilər...

– “Növbəti xəyanətə edə bilmədiyi etirazdan başlar ən böyük qəza vərdişi...”. Sənin şeirindi. Hər dəfə “Xəyanət” şeirinin bu hissəsini oxuyanda sənə çoxdan vermək istədiyim suallar yorur məni. Səncə, etirazlar qəza vərdişlərini azalda bilərmi? Bir də ki, etiraz daxili azadlığın psixoloji görüntüsüdü. Etiraz eləməyi bacarırsanmı?

– Həyatdakı bütün hadisələr kimi, qəzaların da üzdə də olmasa, hardasa məntiqli səbəbləri var. İlk dəfə etdiyimiz bir şeyin nə vaxtsa vərdişimizə çevriləcəyi ağlımızın ucundan belə keçməz. Bu asılılığımızın yaratdığı fəsadların qarşısında boynu bükük qalmayınca, hər dəfə təkrar etdiyimiz o ilkin artıq vərdişimizə çevrildiyindən xəbərimiz olmaz. Yalnız o an qəzamızın baş vermə səbəbini anlayarıq, bu həm səbəbi aradan qaldırmaq üçün, həm də etiraz edə bilmək üçün artıq çox gec olar. İstədiyim hər şeyə və hamıya etiraz etməyi bacarıram, özümdən başqa.

– Ana... evinin qadını... şairə... Bu üçünü yola vermək üçün Sona nələri qurban verir və nələrin qurbanı olur?

– Bu üç böyük ada sahib olduğumdan sanki heç vaxt xəbərim olmamış qədər təəcübləndim sualı eşidərkən. Təəccübümün səbəbini açıqlamazdan əvvəl burda buraxdığın kiçik, amma çox böyük bir səhvini düzəldim. Bunları heç biri yola verilməyəcək qədər, son dərəcə ciddi, çətin və məsuliyyətli vəzifələrdi. Mən heç vaxt bu üç adı birgə uğurla yürütməyi bacarmaram. Yenə ana il

ə evdar qadın surətini kəm-kəsir də olsa birgə götürmək olar, yaradıcılıq bunların heç biri ilə uyğunlaşmır. Tək problemsə zaman qıtlığıdır. Sadəcə, bu səbəbdən yaradıcılığımda potensialımın yüzdə birini göstərə bilmirəm. Onu da deyim ki, vaxt tapıb şeirə oturduğum an, qayğılarımdan, vəzifələrimdən, kimliyimdən, bir sözlə, bütün dünyadan qopuram. Qısa bir sürəliyinə də olsa bağımsız bir insan kimi. Qısası, ana olduğum an şairə, şairə olduğum an isə evimin qadını ola bilmirəm.

– Son olaraq: Şeirlə sevmək gözəldi, yoxsa şeirlə sevilmək?

– Mənim içimdəki sevgi və sevilmə ehtiyacını qarşılaya biləcək gücdə sevginin olmadığına əminəm. Və əminliklə, daha doğrusu, manyaklıqla sevirəm.

– Sualımın cavabını almadım...

– Bir vaxtlar at oynadırdın qəlbimin yeddinci qatında.

Yüksəkliklərmi sıxdı səni?

Yox-yox, qara qorxuların yıxdı səni boynuma

bağışlanmaz günahım tək, ölüncə mənimləsən.

Sən mənim bəxt ulduzumdun, axıb ittin,

içimdə

bir də heç vaxt qopmayacaq tufan kimi yattın.

İndi qəlbim, toz içində batmış gəmi.

Daha heç kim tapmayacaq ürəyimin qapısını

Səndən sonra,

Unudulub həyatın bir küncündə

Yaşayıram arxama baxmadan

Sən də belə eləmişdin mənnən keçəndə

Yadındamı,

qoyub getdin məni yolun yarısında

Sanki ayaq izinmişəm

Mənnən keçən bütün yolların sonu sənə çıxır

indi,

dünyam bütün sakinləri qırılmış, dörd divardı

Sənnən hörülmüş.

İçim sən, çölüm sənsizlik dolu.

Bu da bir ömür yolu,

Keçdiyim hər küçəsində sonsuzluq işarələri,

Azıram uşaq kimi

Gizlənpaç oynayıram özümünən

Qaçıram güzgülərdən,

Qorxuram gözlərimdən çıxasan qarşıma.

Hər dəfə də uduzuram.

Bax yenə də cəzalıyam.

Saat gecənin yarısı yatmamışam,

Sənə məktub yazıram yarı yuxulu

Gözlərimdə rəqs eləyir, sən qoxulu xatirələr,

Üzümdə açılır iki xətt,

Dodaqlarım mötərizədə

Bax beləcə gülə-gülə,

Hər gecə qan ağlayıram için-için

Göz yaşlarımı qızıl gül ləçəkləri kimi qurudub,

saxlayıram ürəyimin arasında

sənin üçün, bilsən necə darıxıram.........

Daha yetmir nöqtələr, hisslərimin üstün örtmür,

Üşüyürəm.

İşim-gücüm sənsizliyə köləlik

Mən belə yaşayıram, qoyub getdiyin yerdə,

Bir addım da atmamışam səndən geriyə.

Sən dünyanın harasındasan?....

Cavabını gözləyəcəm, hələlik...

Söhbətləşdi: Elxan YURDOĞLU

525-ci qəzet.- 2010.- 16 sentyabr.- S.6.