Nəşrlərdə kənara
qoyulmuş mətbu əsərləri
Milli iftixarımız
Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 125 illiyi tamam
olur. Bu tarixi xalqımız milli bayram kimi qeyd edəcəkdir.
Hazırlıq işləri artıq
başlanmışdır. Üzeyir bəyin, onun zəngin
irsinin pərəstişkarı kimi mən də, neçə
ildir ki, bu dahi şəxsiyyətin yaradıcılıq irsini,
xüsusilə bu vaxtadək olan nəşrlərdə kənara
qoyulmuş, hətta heç yerdə adı belə çəkilməyən
mətbu əsərlərini aramaqla məşğulam. Hələlik
1904–1917-ci illərdə dövri mətbuat orqanlarında dərc
olunmuş 150-dən artıq əsərini toplamış,
onları ərəb əlifbasından müasir əlifbaya
çevirmişəm. Bu əsərlərlə oxucuları
“525-ci qəzet” vasitəsilə tanış etmək istədim.
(Əvvəli ötən şənbə
saylarımızda)
ORDAN-BURDAN
“Açıq söz” rəfiqimiz
şəhər dumasının müsəlman
qlasnılarından şikayət edib diyor ki, məkulat kimi
mühüm bir məsələnin müzakirəsinə bir
çoxu ketməmişdi: gedənlər dəxi ya dinməz
durubdurlar, ya da elə söz danışırdılar ki, mətləbə
dəxli olmurdu.
lll
Şamaxı yolunda konkaya
minib Quba meydanından keçəndə görürsən
ki, müsəlmanlardan bir neçəsi konka yolunun içinə
girib heç əqillərinə də gəlmir ki, konka gələndə
kənar dursunlar və konka bunları basmasın. Konkasürən
hələ gendən bunları görüb zəng
çalır, çalır, çalır ... yol
açılmıyor, səslənir, yol açılmayır.
Elə ki, konka atı yetişib müsəlmanın belinə,
bögrünə toxunur-o halda canım müsəlman başa
düşür və sıçrıyıb yoldan
qaçır.
lll
İndi haman bu məkulat və
qəhətlik məsələləri də hələ ki, nə
bizim, nə də bizim şəhərimizin sahibləri olan
qlasnılarımızın vecinə degildir ... Biz hələ
“zəng” səsini eşitmirik. Elə ki, qəhətlik
konkasının “atları” bel-buğunumuzu sındırar və
ya “konka” altına düşüb başımız əzilər-onda
bu məsələnin nə qədər gərəkli
olduğunu sonradan –sonraya başa düşərik və “əzilmiş”
başımız ilə də heç bir iş görə
bilmərik.
lll
Amma insaf ilə
danışsan biz gərək bizim qlasnıların da
halını nəzərə alaq.
Siz burasını yəqin
bilin ki, “təb” deyilən şey tək bir şeir yazmaqdan
ötrü degil, bəlkə nəsr yazmaqdan ötrü və
hətta ağızdan danışmaqdan ötrü də
lazımdır! Gərək təbin gəlsin ki, sən də
durub bir şeydən şirin-şirin danışasan.
Təb də hər dəfə
gəlməz. Təbi-... gətirmək lazımdır, gətirtmək
üçün də ...
–Bir şey ilə aldatmaq
lazımdır.
Bülbülün gül
ağacı üstündə cəh-cəh
vurması-şairin təbini çəkib gətirir, şair
də şer diyor.
İndi bizim qlasnıları
da danışmağa həvəsləndirmək
üçün gərək onların təbini
hızlıyasan.
Bu isə bir şeyilə
mümkündür:
–Gərək müzakirə
olunan məsələ qlasnıların öz xüsusi
interesinə toxunan ola!
Məsələn: müsəlman
qlasnısı mülkdardır. Məsələ də
mülk naloğunun artması üstündədir.
O halda qlasnının təbi
gəlir: dodaq-dodaqdan ayrılır, ağız
açılır və dil maşın kimi işləməgə
başlıyır. Onda məlum olur ki, müsəlman
qlasnısı çox əcəb natiq imiş. Ancaq bizim xəbərimiz
yox imiş!
Amma ümumi məsələlər
danışılanda ki, onun qlasnının interesinə dəxli
yoxdur, kişinin təbi yatır, həvəsi kəsilir və
danışmağa da haləti olmuyor.
Nə etməli? Güc degil
ki! Bizim qlasnılarımız belədirlər.
İstər xoşunuza gəlsin,
istər heç gəlməsin.
Filankəs
“Yeni İqbal”, 16 oktyabr 1915,
¹ 143
məkulat-azuqə
ORDAN-BURDAN
Hə nə var.....
Məktəb, mədrəsə,
elm, mərifət və tərəqqiyə qarşı
düşmən olan kaftarlarımız hələ var ...
Bayquşlara oxşayan girəvə
layüflihun diridirlər....
Hələ genə də
uluyurlar...
Səsləri gəlir ... pis
səsləri ...
Quba uyezdində Siyad
Xızı kəndi var.
Kənd qaranlıqda
yaşıyor: məktəbləri yoxdur.
İşıq və bilik
arzusunda olanlar bu kəndin bu zamanda məktəbsiz
qaldığını rəva görmüyüb cəm
olmuşlar və cəm olub da direktora ərizə veribdirlər
ki, Siyad Xızı kəndində bir məktəb
açılsın.
Kəndin bayquşları bu əhvalatdan
xəbərdar olub təşvişə
düşübdürlər.
Səbəbi-təşviş
budur:
Bayquş-qaranlıq sevər:
bayquş xərabə və viranlıq dostudur.
İşıq və abadanlıq bayquşun
ölümüdür.
Halbu ki, məktəb
qaranlığı işıqlandırar, xərabəzarı
abadan edir...
Odur ki, Siyad
Xızının bayquşları təşvişə
düşüb onlarda cəm olubdurlar və cəm olub da,
onlar da ərizə veribdirlər və ərizələrində
yazıbdırlar ki:
–Biz məktəb istəmirik,
çünki, dinimizə zərəri vardır!
Görün ha! Dinimizə!!
Görəsən bu
bayquşlar nə dindədirlər ki, o dinə məktəbdən,
elm və mərifətdən zərər gözlənir?
O hansı dindir?
İslam dinimi??
Haşa və kəlla!!
Bu islam dini haqqında ən
ağır bir ittihamdır ki, bu cürə böhtanı
ancaq islamın adını xərab və viran etmək istəyən
bayquşlardan gözləmək olar !
Bunların “din” və
“imanı” cəmaətin qaranlığından istifadə edib
tovlamaq və soymaqdır ki, doğrudan da məktəbin bu
cürə “din” və “imana” da zərəri vardır!
Bəli, hələ var...
Məktəb, mədrəsə,
elm, mərifət və tərəqqiyə qarşı
düşmən olan kaftarlarımız hələ var ...
Filankəs
“Yeni İqbal”, 13 oktyabr 1915,
¹ 144
layüflihun –nicat tapmayanlar
haşa və kəlla –qətiyyən,
heç bir vaxt, əsla
ORDAN-BURDAN
Yevropa müharibəsi və ... saqqal ...
Osmanlının daxiliyyə
vəziri Tələtbəy indiyə qədər
saqqalını qırxdırırmış. Amma indi Tələtbəyi
sədri-əzəm etmək istiyorlar. Ona görə Tələtbəy
də üzünü qırxdırmıyıb
saqqalını uzadır.
İndi işi təxirə
salan saqqal məsələsidir. Saqqal uzunan kimi məsələ
tamam olub Tələtbəy sədri-əzəm olacaqdır.
Diyorlar ki, Tələtbəy
hər səhər yerdən duran kimi güzgüyə
baxıb saqqalının neçə “santimetra” irəlilədigini
ölçür.
Türkdə məsəl var
deyirlər ki, “saqqalım yoxdur-deyə sözüm
keçmir”.
Görünür ki, Tələtbəy
də sədri-əzəm olandan sonra öz sözlərini
saqqal gücü ilə keçirdəcəkdir.
İngilis vəzirləri nəinki
saqqal, hətta buğlarını da qırxdırırlar.
Odur ki, həmişəlik qoşun saxlamaq məsələsi
üstündə nə qədər danışırlarsa da
sözləri keçmiyor. Halbuki, bunun əlacı çox
asandır:
– Saqqal!
lll
Bir manat kağız pul ..
Rusda bir məsəl var deyirlər
ki: “Net xudo bez dobra”. Yəni: heç bir pislik yoxdur ki,
içində bir yaxşılıq olmasın.
Səhər evdən
çıxarkən bir manat kağız pulu cibimə qoyub
konkaya mindim. Konduktor cibimə saldığım əlimə
gözaltı baxa-baxa əlindəki bileti cırmağa
hazır olub pulun çıxmağına müntəzir idi.
Amma kağız manatın qulağı görünən kimi
bileti tumarni torbaya salıb təvəqqe elədi ki,
düşüm, çünki, xırda yoxdur.
Konkadan düşüb
yanımdan keçən faytona atıldım. Deməgilən,
faytonçu mənim xırda pul üstündə konkadan
düşməgimi bilibmiş. Məni qəbul eləmədi,
gah dedi evə gedirəm, gah dedi atımın nalı
düşübdür, axırda xırda pul istədi. Qərəz
piyadə getdim. Gördüm qəzetə satırlar, dedim aha,
manatı xırdalamışam. Qəzetəçini
çağırdım. Qəzetəçi kağız pulun
ucunu görən kimi qəzetəni əlimdən qapıb
güllə kimi qaçdı. Girdim dükana ispiçka almaq
bəhanəsilə manatı xırdalıyam.
Dükançı kağız manatı görüb heç
dinmədi . Ancaq ispiçkanı geri götürüb öz
yerinə qoydu. Dükandan məyus çıxıb o biri
dükana girdim və dedim ki, bir manata xırda verin.
Dükançı acığından güldü və mənim
əqlimin azlığına heyfsiləndi. Çıxdım
ki, çəkməmi sildirim, çəkməsilən
xırda pul istədi. Bir dilənçiyə rast gəldim.
Diyordi ki:
– Ağa, mənə bir
çörək pulu ver!
Çox sevinib dedim ki,
baş üstə, doqsan beş köpük ver, bir manat verim.
Dilənçi də razı olmadı!...
Qərəz, baş
ağrısı olmasın, axşam evə qayıdanda manat
cibimdə idi və hələ indi də cibimdədir.
Pəs bundan məlum olur ki,
hər pisligin bir yaxşılığı da var: xırda pul
olmadısa da, manat cibimdə qalıb xərc edilmədi.
İndi qoy
dükançıların malları dükanlarında, bizim də
pullarımız cibimizdə qalsın. Görək axırda
kim kimə yalvaracaqdır...
Biz onlara, yoxsa onlar bizə!
lll
Artıq tamah baş yarar ...
Hər kəs bu məsəlin
doğru olduğuna inanmırsa, dörd manatlıq çustu
qorodonaçalnikə on altı manata satmaq istəyən dükançının
həbsxanədə öz əli ilə qapazlanan başına
baxsın!
Hələ özü də
qorodonaçalnikə diyormuş ki, bağışla, mən
səni tanımamışam. Buna deyirlər:
Üzr bədtər əz
günah!
Yəni mən bu surətlə
ancaq əhalinin dərisini soyuram. Hökumət adamları ilə
işim yoxdur.
“N.V” qəzetəsi diyor ki,
bu bahacıl tacirlər Rusiyada alman saldatından çoxdur və
o saldatlardan da daha artıq zalim, tamahkar və həyasızdırlar!
Qəzetənin sözü, əlbəttə,
doğrudur!
lll
Müsəlman “intelligent”ləri
müsəlman teatrına getmiyor, diyorlar ki, orada “iskustvo”
yoxdur. Diyorlar ki, biz “intelligent” və “obrazovanni” adamlarıq:
bizə “iskustvo” lazımdır!
Keçən gün
Tağıyevin teatrında məşhur piano çalan
İrina Enerinin konserti idi. Mən də “iskustvo” sevən
olduğuma görə teatroya yügürüb gedə-gedə
də fikir edirdim ki, indi yəqin müsəlmanların
“iskustvo” atəşində olan “intelligent”ləri teatrın
qapı-bacasını, kassasını
dağıtmaqdadırlar!!
Amma ... teatra gedib bir neçə
müsəlman artistindən başqa bir nəfər də
olsun “intelligent” görmədim!
lll
Bəs əcəba, şəhərimizin
bütün “iskustvo” sevənləri teatrda olduğu halda,
müsəlman “intelligent” “iskustvo” sevənləri nərədə
idilər? Yoxsa “intelligentlərimiz” müsəlman
teatrolarını “iskustvo” hesab etmiyən kimi, Enerinin
çalğısını və çaldığı
havacatı da “iskustvo” hesab etmiyorlar?!
lll
Ravi belə rəvayət
edir ki, “kazino” kafeşantanın yanından keçərkən
içəridə bir çox müsəlman “intelligentlər”inin
kəmali-huş və guş ilə əz cani-dil “iskustvo”yə
məşğul olduğunu gördüm...
lll
İndi başa
düşürəm ki, müsəlman “intelligentləri”
“iskustvo” nəyə diyormuşlar!...
Filankəs
“Yeni İqbal”, 20 oktyabr 1915,
¹ 146
ravi-rəvayət edən
ORDAN-BURDAN
“Heydar təpmək”
Qarabağda bu vaxtlar, yəni
məhərrəmlik yaxınlaşan zamanlar şəhərin
cavanları və uşaqları yığılıb heydar təpərlər.
Heydar təpmək-qoşunbazlıq
kimi bir işdir.
“Hərb üsulunu”
yaxşı bilmək lazımdır.
Hər məhəllənin
öz heydar təpənləri olub, sonra “bu məhlənin
qoşunu” o biri məhlənin üzərinə “hücum” edib
“müharibə” vaqe olur...
Bu işin təfsilatı belədir:
Əvvəla, hər bir
“saldatın”, yəni heydar təpənin gərək əlində
“silahı” olsun, silahdan ibarət-çomaq, ağac və ya
çoban dəgənəgidir. Bundan əlavə, sair
lavazimi-hərbiyəsi də yerində olub, ayağında
başmaq əvəzinə çust, çuxa əvəzinə
arxalıq və ya çuxası olsa da, “çənirə”
vurulsun. Papaq da gözün üstündə olsun.
Və saniyən “qoşun əhli”
içində “distiplina”, yəni inqiyad və itaət olsun,
belə ki, hər bir “ləşkər” ali “baş
komandan”ları olan dəstəbaşı tək hər bir əmrə
müti olsun, hər nə buyursa, ona əməl etsin.
Bəli, məhərəmligə
bir on-on beş gün qalmış hər məhəllənin
dəstəbaşısı öz məhəlləsində
“səfərbərlik” elan eliyor. “Qoşun əhli” məhəlləsinin
dəstəbaşısı qorxub qaçıbdır. Gah
diyorlar ki, Colaflı məhəlləsinin dəstəbaşısı
da Hacıyusufluya köməgə gəlibdir. Lakin cuhudlar məhləsinin
dəstəbaşısı bu təpərlərə etina
etmiyib yürüşünə dəvam edir və o məhlənin
məscidinə yaxınlaşdıqda ora “qoşunu”nun əllərində
ağacların atılıb-düşmələri
görünür. Buranın dəstəbaşısı əvvəlcə
bir göz dolandırıb “düşmənin” qüvvətini
mülahizəyə alır. “Müxalif” tərəfi zəif
görsə, cürətli dəstəsini irəli çəkir.
Çünki bilir ki, “düşmən” tərəfdən məmaniət
göstərilməyəcəkdir, nümayişkaranə bir
surətdə kəmali-kəbirü-qürur ilə o məhlənin
məscidi həyətində bir neçə kərə
dövrə edib, sonra mənsur və müzəffər öz
məhləsinə qayıtmağa başlıyor və
özü də həmişə ehtiyatda olur ki, ehtiyatən
“düşmən” tərəfdən “xəyanətkəranə”
bir əməl baş versə, haman dəm qabağını
alsın.
Amma elə ki, “düşməni”
güclü görür, o halda yürüşünü bir
az dayandırır və “müxalif” tərəfin “müharibə”
edib-etməyəcək fikrini duymaq istiyor, yainki, “parlamentor”, yəni
“elçi” gözliyor ki, danışığa
başlasınlar ki, hər tərəfin “sülhcuyanə” və
yainki, “cəngcuyanə” fikri məlum olsun.
Çox vəqt olur ki, o tərəfin
dəstəbaşısı öz “igidligini” göstərmək
üçün bilamüzakirə və mühavirəziştəsini
çəkib “düşmənə” qarşı
çıxır. Və “müharibə” başlanır. Hər
iki tərəf bir-biri üzərinə hücum edirlər:
indiki müharibələrdə əvvəlcə top və
tüfəng davası olub, sonra əl vuruşması və
nizə-qılınc davası olur. Amma burada əvvəlcə
ağac davası olub, sonra daş davasına keçir.
Ağac şaqqıltısı, “əskər”lərin səs-kuyi,
təbil və zəngin gürültusu, dəstəbaşıların
hay-kuyü, “yaralı”ların nənəvay deməsi, cürbəcür
sögüş-bunlar hamısı bir-birinə
qarışıb asimanə bülənd olur. Bir qədərdən
sonra zəif tərəf “geri çəkilməgə” məcbur
olur, qüvvətli tərəf onları
sıxışdırıyor. “Geri çəkilmək”
“taktikası” tutub qaça-qaça mübəddəl olur. Məğlub
dəstəbaşı “qoşunu”nu töküb dovşan kimi
qaçır. “Qoşun” əhli isə kimi
ağlaya-ağlaya, kimi ufuldaya-ufuldaya, kimi
çığıra-çığıra və tabəldə
cırıq təbili ilə hərəsi bir tərəfə
qaçıb canlarını qurtarırlar. Qalib tərəf
qıy-qıy edə-edə qaçan “düşməni” bir qədər
“təqib” edib sonra qayıdır. Qalib və məğrur dəstəbaşı
qoşununu yığıb zəfər və qələbələrindən
naşi izhari-sürur və şadmani edirlər və
düşmənin qorxaqlığına və dəstəbaşılarının
bişüurliginə gülürlər...
Sizi and verirəm Allaha, bir
deyin görüm bu “heydər-səfdər” “müharibə”sinin
Kərbəla faciəsinə və imam Hüseyn təziyəsinə
dəxli və təsərrüfi vardır??
Hər kəs bunu mənə
qandırsa-səvab eləmiş kimi olar!
Gözləyirəm...
Filankəs
“Yeni İqbal”, 21 oktyabr 1915,
¹ 147
heydar-heydər-ərəbcə
şir, aslan; məcazi-igid, cəsur (xəlifə Həzrət
Əliyə verilmiş adlardan biri)
həyahu-hay-küy, mərəkə
inqiyad-boyun əymə, ram
olma
müti-tabe
mənsur-qələbə
çalmış, üstün gəlmiş
ORDAN-BURDAN
Qurdalamaq ...
Bir var Acarıstan, bir də
var acarlılar. Acarıstan-yəni Batum və Artvin
yaxınlarında bir yerdir ki, onun adıdır. Acarlılar-yəni
Acarıstan əhli. Acarıstanı yox-bəlkə
Acarıstan olan acarlılardan bəzilərinin üstünə
yerimişdilər ki, guya bunlar hökumətin üzünə
ağ olub Osmanlı qoşununa qatışıbdırlar. Dava
vəqtində bir dövlətin adamları düşmən tərəfə
keçib onlara kömək etsə-adına:
–xəyanət deyərlər.
Genə təkrar edirəm
ki, Acarıstanı yox, acar əhlilərindən bəzilərinin
üstə xəyanət yıxmışdılar.
Sud qurdular. Özü də
voyenni sud. Xain hesab olunan acarlıların işlərinə
baxıldı, axırda məlum oldu ki:
–Bu işdə xəyanət
olmuyubdur!
Bu ağır töhmət
acarlı müsəlman və gürcünün üzərindən
götürüldü.
Amma görünür ki,
işin bu surəti yeri qurdalamağa və hər yerdə
qurdalanmağa ögrənmiş olan bəzi qərəzkarları
rahat etmiyor.
Götürək məsələn,
Tiflisdə çıxan “Kavkazski slovo” qəzetəsini, bu qəzetə
işin ora-burasını qurdalıyor və diyor:
Pəs bütün
Acarıstan xəyanət göstəribdir, lakin acarlılardan
təkətəklikdə bir çox adamlar düşmən tərəfinə
keçibdirlər. Yaxşı, eyib olmasın
soruşmağa, o xəyanət işində kimi suda çəkmişdilər?
Acarıstanı, yoxsa
acarların bəzilərini?
Hamıya aşkardır ki,
acarlıların bəziləri.
Sud bu işə nə qərar
qoydu?
Sud qərar qoydu ki, bu işdə
xəyanət olmuyubdur.
Belə olan surətdə
rusun ədalətli sudu öz hökmünü desin, sonra
“Kavkazski slovo” kimi qurdalaqçıların nə həqqi var
ki, bir də tazədən acarlılara xayin desin?!
Bu-araqurdalamaq degil də, nədir?
Acarlılar müsəlman və
gürcüdürlər.
Sudun bu qərarından sonra
uca səslə diyoruq ki:
–Müsəlmanlardan və
gürcülərdən vətənə, dövlətə xəyanət
edən və hökumətin üzünə ağ olub
üsyan qalxızan olmuyubdur. “Kavkazski slovo” qəzetəsinin
xayin və asi tapmaq həvəsi varsa, hər halda müsəlman
və gürcülərin içini əbəs yerə
qurdalamasın, tapmıyacaqdır! Hər yerdə olursa-olsun,
xainlərin əməlindən mənfəət görənlərin
özlərinin də o xayinlərdən zəhləsi gedər!
Çünki:
Xainlik namərdlikdir!
Namərdlik sifəti də
bizdə yoxdur!
Nahaq yerə qurdalamayın:
dinc durun: hamı sizdən yaxşı bilir. Sud öz
sözünü dedi və məsələ tamam oldu.
Daldan atılan daş
topuğa dəgər!
Filankəs
“Yeni İqbal”, 23 oktyabr 1915,
¹ 149
ORDAN-BURDAN
Məhərrəmlik gəldi.....
Cəmaət üç yerə
bölünür:
Sağ, sol və orta.
Ortada olanlara “bitərəf”
də demək olar.
O şey ki sağların
xoşuna gəlir-solların xoşuna gəlmiyor.
O şey ki, solların
xoşuna gəlir-sağların xoşuna gəlmiyor.
Ortadakı bitərəfdir.
Dinmiyor və diyor ki:
–Mən qatışmıyacəgəm!
Amma məndən olsa, sağ
da, sol da və orta da bir kərə bir yerə
yığılıb, bu barədə danışsa idilər
də, çox yaxşı olardı.
İmam Hüseyn Əleyhissəlamın
təziyəsini ehtiram və qaidə ilə saxlamaq
lazımdır, belə qaidə ki, həm
özümüzün və həm də gendən
baxanlarında təhsininə layiq olsun. Deməsinlər ki:
–Gör müsəlmanlar nə
qədər nizamsız və qaidəsizligə ögrənibdirlər
ki, öz imamlarının təziyəsini də qaidə və
qonur ilə saxlaya bilmiyorlar.
Çürükfikirlilər
qəzetəcilərin məhərrəmlik söhbətindən
acıqları tutub diyorlar ki, güya biz təziyə saxlamaq
istəmirik; belə şeylər xoşumuza gəlmiyor!...
Bu, qəzetəcilər
haqqında böyük bir iftiradır, yalandır!
Biz hürriyyət həqq və
həqqaniyyət yolunda can qurban etmiş olan
övladı-peyğəmbərin təziyəsini dünya
durduqca hər məhərrəm yada salıb ağlamaqla bərabər
arzu edirik:
Əvvala:
Bu böyük və
yanıqlı təziyə-
Hörmət və ehtiram ilə,
qaidə və nizam ilə əmələ gəlsin.
Və saniyən:
Bu təziyə cəmaətimizin
əhval və ovzaini, ovsaf və əxlaqını tərbiyəyə
salıb, pis-pis əməllərdən kənar eləsin.
Gəlin hamımız:
Mollamız da, oxumuşumuz
da, avamlarımız da, intelligentlərimiz də, əsnafımız
da, qərəz bir kəlmə-hamımız bir yerə
yığışaq bu barədə danışaq. Hər
birimiz çalışaq, qəsd və qərəzi kənara
ataq və işin sürətini əqli-səlimə
tapşıraq. Hər bir sinifdən adam seçək və o
adamlara məhvəl edək ki, bu təziyə işini qaidə,
nizami-ehtiram və rövnəqli bir sürətdə əmələ
gətirmək üçün çalışsınlar,
lazımi tədbir və qərarlar qoysunlar. Biz də
onların qoyduqları qaidəyə əməl edib bu möhtərəm
təziyəni layiqli bir sürətdə saxlayaq.
Uşaqlarımızın əllərində
təbil dögə-dögə heç yas və qəm əsəri
olmuyan bir sürətdə küçələri dolanmaqla
xariciləri istehzayə məcbur etmələri, küçələri
dolanmaq, zəncir vurmaq yasa yaramaz.
Bəzi mərsiyəxanaların
övladi-peyğəmbərə yaraşmayan sifətləri,
onlara istinad vermələri, bu qəsidələr ilə avam cəmaət
çox ağlasın, mərsiyəxanaların avam cəmaətin
əxlaqını pozan “fitvaları” ki, hər kəs göz
yaşı töksə-hər bir günahından azaddır
ki, güya imama ağlamağımızdan məqsəd-tək
bir günahdan azad olmaq üçündür. Deməli,
günahı olmayan ağlamasa da olar!... Halbuki, bu cürə
fitvalar, əvvəla sidqi-dil ilə ağlamağı aradan
götürüb və saniyən cəmi oğruları,
quldurları, qatilləri, mərdimazarları, ev yıxan və
ocağı kor qoyanları arxayın edib pis və murdar əməllərinə
daha da şövqləndirir! Diyorlar ki:
–Ah nə var ki; filanın
evini yararam, filanı öldürərəm, filanın arvad və
uşağını bihörmət edərəm, sonrada məhərrəmlikdə
imam üçün ağlayıb bir-bir günahımdan pak
olaram!....
Bu cürə “fitva” lar verən
mərsiyəxanalar, imamın, peyğəmbərin, Allahın
qəhr və qəzəbindən qorxmuyor və anlamıyor
ki, bu cürə danışıqları ilə müsəlman
cəmaətinin əxlaqını pozur, ovsafını xarab
edir?!
Bu nə “rüşvət”
dir ki, hər kəs ağlasa günühından azaddır?!
“Rüşvət” lazım
degil, sidqi-dil lazımdır. İmamə və ovladına məhəbbət
və canıyanalıq lazımdır!!
Bunlar keçəndən
sonra sair məsələlər də var ki:
Məsciddə çay
içmək, papiros çəkmək, pis-pis sözlər
danışmaq Allahın evini yemək-içmək evi
qayırmaq və bədə:
Neçə gün təziyə
saxlamaq:
Nə vəqt yasdan
çıxmaq?
Və bir çox məsələlər
ki, həlli və müzakirəsi öz içimizdən
seçilmiş adamların məclisinə həvalə
olunsun ki, onlar bu barədə danışıb hər nə
pisdir-aradan götürüb və hər nə yaxşı və
layiqlidir, qərarə alıb müəyyən bir proqram
düzəltsinlər ki, ona müvafiq ehtiram ilə təziyə
saxlayıb şühədayi-giramin ruhi paklarını şad
edək və bu cürə qaidə və hörmətimiz ilə
özgələrin də bizim yas və təziyəmizə
ehtiram ilə baxmasına səbəb olaq.
Pəs, bəndənizin
fikrincə təziyə saxlamaqdan qabaq öz aramızda bir “təziyə
komitəsi” seçmək lazımdır ki, o komitə nə
sayaq qərar qoysa, öylə də təziyə saxlayaq.
Filankəs
“Yeni İqbal”, 25 oktyabr 1915,
¹ 150
ovsaf-vəcflər, keyfiyyət
ORDAN-BURDAN
–Bahalığa qarşı
mübarizə. Yəni-bahalıqla dava etmək!
–Necə yəni bahalıqla
dava etmək?
–Yəni qoymamaq ki, bahalıq
olsun.
–Nə tövr qoymamaq ki,
bahalıq olsun?
–Bəs sonda görünür
ki, sənin xəbərin yoxdur!
–Nədən?
–Komitetlərdən!
–Hansı komitetlərdən?
–Bəs sırağa gün
şəhərimizdə hər məhlədə komitetlər
seçdilər, belə komitet ki, içində hələ
desən bir neçə nəfər müsəlman da
vardır! İndi o komitetlər qoymıyacaqlar ki, şəhərimizdə
bahalıq olsun.
–Axı nə tövr
qoymıyacaqlar?
–Bax, iş belə
olacaqdır: məsələn, sən gedəcəksən
bazara, istəyəcəksən bir şeyi alasan,
dükançı sənə baha deyəcəkdir, sən
onda gedib öz məhlə komitetinə şikayət edəcəksən:
məhlə komiteti gedib dükançı ilə mübahisə
edəcəkdir: axırda hərgah dükançı razı
oldu-oldu: yox olmadı.
–O halda qorodovoy
çağırılacaqdır və dükançıdan
protokol bağlayıb, sonra işinə baxılacaqdır. Hərgah
dükançı müqəssirsə, o halda ona tənbeh
olunacaqdır.
–Yaxşı, mən gündə
heç olmasa bir on kərə bazara yügürüb şey
alıram. Aldığım şeylərin də hamısı
baha olur. İndi mən nə edim, hər dəfə
yügürüm komitetin üstünə?
–İstərsən
yügür, istərsən yügürmə, o sənin
hövsələnə bağlıdır!
–Yaxşı, fərz edək
ki, mən bir sital adamam və hər dəfə komitet üstə
yügürürəm, məgər bu komitet adamları o qədər
bekardır ki, elə günüz axşama kimi durub gözləyəcəklər
ki, görsünlər şikayətə gələn
varmı?
–Ay canım, komitet,
sırağagün əmələ gəlibdir, qoy bir neçə
gün gözləyək görək nə tövr olur. Sonra
genə işə baxarıq. Komitet hardan bekar olur ki, oraya
seçilənlər hamısı qulluq adamlarıdır.
Qulluq adamlarınında səhər saat 8-dən günorta saət
3-ə kimi qulluqları olur!
–Deməli, iş
günortadan sonraya qalır?
–Qalır.
–Bəs nə tövr
olsun?..... Sözün doğrusu .....
–Sözün doğrusu budur
ki, sən çox səbrsiz adamsan, dünən komitet
seçilib, hələ uyuşmamış qatıqdır,
indi sən istiyorsan ki, bu gün ucuzluq olsun?
–Yaxşı indi
götürək işin bu tərəfini: yəni əsil
bahalığı. Məsələn, mən əvvəllərdə
Lapşın ispiçkəsinə bir köpük verirdim,
indi ikisini bir şahıya verirlər, komitet buna nə edəcəkdir.
–Heç nə!
Çünki o fabrikadan gələn şeydir.
–Tütünün, tənbəkinin
bir çetverkəsi əvvəllərdə 14 köpük
idi. İndi altı şahı olubdur. Ona bəs komitet nə
edər?
–Ona da heçnə.
Çünki o da fabrik işidir.
–Adekolonun bir şişəsi
əvvəllərdə doqsan köpük idi, amma indi manat
yarımdan da çoxdur. Buna nə edər?
–Əşi sən elə
şey götürürsən ki, iş onsuzda keçə
bilər! Bu zamanlarda adekolon sənə nə gərəkdir, sən
zəruriyatdan danış!
–Yaxşı, zəruriyatdan
da danışaram. Çörək ki, zəruriyatdır?
–Zəruriyyatdır!
–Əla çörəgin
girvənkəsi əvvəlcə bir şahı idi, indi
altı köpük yarım olubdur, buna komitet nə edə bilər?
–Buna da heçnə,
çünki o qiyməti uprava özü qoyubdur.
–Di bəs bu komitet hansı
bahalıq ilə dava edəcəkdir?!
–Sən bir az səbr elə,
onda görərsən!
–Yaxşı səbr elərəm.
İndi bu tərəfi götürək. Diyorsan ki, o komitəyə
seçilənlər hamısı qulluq adamıdır. Bəs
bu alverçilərin, mülkdarların özləri yeyib
içmiyorlar, geyinmiyorlar, bahalıq çəkmiyorlarmı?
–Əşi mən
görürəm ki, sən çox fuzulsan! Gəl bu söhbəti
qoyaq qalsın sonraya, bir də aşkardır ki, bu işdən
nə sənin başın çıxır, nə də mənim!!
Filankəs
“Yeni İqbal”, 28 oktyabr 1915,
¹ 153
Üzeyir HACIBƏYLİ
Şirməmməd HÜSEYNOV
525-ci qəzet.- 2010.- 18 sentyabr.- S.20-21.