Bircə mavilər qalmışdı...

Vaxtilə kəndin böyüyü sayılan kolxoz sədrinin doxsan yaşlı anası ölür. Günlər keçir, amma ağlaşma ara vermir. Qarının yeddisinə gələn bir ağsaqqal kolxoz sədrinə təskinlik verir: “Anan doxsan il yaşadı, sən buna şükür eləməlisən, bu ağlaşma nədir? Heç cavanlar öləndə bu qədər ağlamırlar!” Kolxoz sədri: “Vallah, biz çoxdan sakitləşmişik. Amma qonşu kənddən gələnləri ovutmaq olmur” deyir.

İşin əsl sahibi qala-qala başqası yaxa cıranda bu misalı çəkərdilər.

Ermənistan Azərbaycana qarşı düşmənçilik edir, buna görə də ermənilərin yazılarına təəccüblənmirsən, aldıqları birtərəfli tərbiyə, torpaq iddiası, uydurma tarix illiuziyaları başlarını xarab edib. 1905-1907-ci və 1918-1920-ci illərdə olduğu kimi... İllər uzunu mütəşəkkil bir şəkildə öz yalanlarını dünyaya sırımaq və türkün-müsəlmanın “vəhşi”, “köçəri”, “mədəniyyətsiz”, “dağıdıcı”, “adamətiyeyən” obrazını yaratmaqla məşğuldurlar. Onlar bu işi öz rəsmi dövlət ideologiyalarına çeviriblər. Amma mən erməni dəyirmanına su tökən, onları gecə-gündüz qızışdıran, savaş və yalan meydanlarına itələyən araqızışdıranları – ələkçinin qıl verənlərini anlaya bilmirəm. Sual yaranır ki, bunlara nə düşüb? Belə ermənipərəstliyin uzun tarixi, geniş coğrafiyası var: I Pyotrun və II Yekaterinanın layihə və təlimatları, XIX yüzildə Anadoluda açılan amerikan məktəbləri, XX yüzilin əvvəllərində türk düşmənçiliyinə liderlik etmiş ABŞ prezidenti Vilson, Böyük Britaniyanın baş naziri Lloyd Corc, Vatikanda, Qərbin bir sıra başqa din mərkəzlərində cızılan gizlin planlar, erməni diasporunun təbliğat mexanizmləri və terror təşkilatları, erməni lobbiçiliyi yapan onlarla, yüzlərlə yazar, tarixçi, jurnalist və s.

Təbii ki, bu savaş da bitəcək. Ermənilərlə yenə yanaşı yaşayacağıq. Onda bəs bu “qonşu arvadlarının” halı necə olacaq? Bu qədər uydurma və yalanın məsuliyyəti kimin boynunda qalacaq?

Bir neçə il öncə Difai hərəkatı ilə bağlı material toplarkən ermənilərin “Armenian house. Org” saytında Pavel Şextman adlı bir müəllifin “Uzaq yanğınların alovu” adlı “oçerki” ilə rastlaşmış və surətini çıxartmışdım. Heç bir reallığa əsaslanmayan bu hayasız cızma-qaraya cavab verməyi artıq iş sayaraq düşünmüşdüm ki, ermənilər yeyib doyublar, qoy indi də Pavel Şextman onların ağzını yalasın.

Eyni zamanda, Rusiyada yazılan bu cəfəngiyyatlara o mühiti daha yaxşı bilən və Rusiyada yaşayan azərbaycanlı ziyalıların cavab verməsi daha məntiqli görünür. Allaha şükür, sayları da az deyil... Rusiya mətbuatındakı yazılara ilk növbədə onlar münasibət bildirməlidirlər.

Difailərlə bağlı işim yekunlaşandan və kitabım çıxandan sonra, köhnə qeydlərimi sahmana salanda Şextmanın həmin yazısı yenidən əlimə keçdi. Onun kimliyi və digər yazıları ilə maraqlandım. Məlum oldu ki, təxminən 70 səhifəlik bu səfsəfə hələ 1992-1993-cü illərdə Moskvada “Pro Armeniya” jurnalında dərc edilibmiş. Şəklinə baxan kimi onun normal adam olmadığını hiss etdim. Sonra məlumatları oxuyanda gördüm hissim məni aldatmayıb, öz cinsi təyinatını bilməyən adam vicdan və ağıl təyinatını hardan biləcək...

İnternet səhifələrində verilən məlumatlardan bəlli olur ki, Şextman rus vikipediyaları, internet forumları və çeşidli İnternet konfranslarının fəal iştirakçılarındandır. Yəhudidir. Bilgisayar ilişgilərində istifadəçi adı Sifrantzidir. Onun vəhşi və qəddar nifrətinin obyektləri Stalin, Rusiyanın indiki rejimi və şəxsən Putin, Türkiyə və Atatürk, Azərbaycan və bütün Azərbaycan xalqıdır. Əksinə, Ermənistana və PKK-ya, İsrailə, uşaqbazlara və qomoseksuallara dəli bir eşqi var. 1967-ci ildə Moskvada anadan olmuşdur. Tarix–arxiv institutunu bitirərək “Dobroye slovo” nəşriyyatında çalışmış və “Pro Armeniya” jurnalı ilə əməkdaşlıq etmişdir. Hazırda Aşot Ayrapetyan adlı birisinin rəhbərliyi altında Uluslararası Əməkdaşlıq Mərkəzində işləyir. Rusiya rəhbərliyi və Azərbaycan haqqındakı yazıları iyrənc tərbiyəsizlik nümunələridir və təhqirlərlə doludur. Erməni separatçılarına və terroruna haqq qazandırır.

Sadaladığım məlumatları oxuyarkən “gey-skin Sıfrantzi”nin Xocalı ilə bağlı bir yazısına da rast gəldim. Hətta Xocalı soyqırımı kimi ağır faciə də onun Azərbaycana münasibətini dəyişdirə bilməmişdir və o da faciənin günahını tərəddüd etmədən azərbaycanlılarda və Xalq Cəbhəsində görür. Təbii ki, bunu yazarkən başları hakimiyyət davalarına qarışanda məsuliyyətsiz bəyanatlar verən, dərilərini qorumaq üçün həqiqəti, vicdanı və milli maraqları ayaq altına atan bizimkilərə də əsaslanır.

Şextman elə hesab edir ki, 1918-1920-ci illərdə ermənilər daha çox azərbaycanlını qırmalı idilər. Otuz min azdır... O, azərbaycanlılara qarşı bütün terror və vəhşiliklərdən, qırğın və işğaldan əbləhcəsinə zövq alır. Çəkinmədən “mənim işim gizli işdir, əsas istəyim Azərbaycanın tamamilə məhvindən ibarətdir” deyir. Söz yox, bu nifrət və iddia açıq-aşkar bir şizafreniya və gicbəsərlik əlamətidir. Amma bəla burasındadır ki, dünyada belə gicbəsərlər çoxdur və onlar bəzən Azərbaycana qarşı düşmən münasibəti bəsləyən dövlətlərin rəhbər vəzifələrinə qədər yüksələ bilirlər. Bizə qarşı yalan və böhtan maşını dayanmaq bilmir və antitürk təbliğat seli dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində çeşidli yollarla yayılır və təsəvvür edə bilməyəcəyimiz nəhəng bir çirkab axınına çevrilir. Yoxsa bir xəstəyə nə düşmüşdü ki, birdən-birə “Qafqazşünas” olsun, 1905-1907-cı illərdə iki qonşu xalq arasında törədilmiş qanlı savaşın “tədqiqatçı”sına çevrilsin və qaysaqlanmış yaraları qanatmaqla 1988-ci ildən başlanan yeni savaşı daha da alovlandırmaq eşqinə düşsün.

Haqqında söhbət gedən oçerk 1905-1907-ci illər erməni-türk müharibəsinin səbəblərini aydınlaşdırmaq iddiası ilə başlanır. “Bakı, fevral”, “Naxçıvan, may”, “Şuşa”, “Bakı, avqust”, “Tatar anarxiyası”, “Bakı, oktyabr”, “Yelizavetpol, noyabr”, “Tiflis, noybar”, “Qırğının sonu”, “Erməni-tatar qırğını və ictimai rəy”, “Yekun və nəticələr” bölmələrinə ayrılan oçerk Silva Kaputikyanın, Zori Balayanın sərsəmləmələrindən az seçilir və şübhə yoxdur ki, Şextmanın öz başının məhsulu olmaqdan daha çox erməni təbliğat maşının məhsuludur.

İndiyə qədər heç bir ciddi yazısını oxumadığım bu böhtançını sözlə qandırmağın mənasız bir iş olduğunu bilirəm. Çünki o bu mövzuya girişərkən, yaxud Azərbaycana qarşı nifrət ifrazatına imza atarkən artıq şərəfsizliyi boynuna almışdır. Çünki heç bir hətta zəif qələm adamı da tarixi dəqiq bilmədən, yalnız bir tərəfin qəzəblə dolu uydurmalarına əsaslanaraq belə namussuzluq etməz və tarixi baş-ayaq göstərən qarayaxmalara imza atmaz. Oçerk 1905-ci ilin yayında Bakı küçələrində divalara yapışdırılmış çağırışın mətni ilə başlanır: “Siz yüz illərlə dostcasına bir yerdə yaşayanlar, indi bir-birinizin üstünə cumursunuz, ayılın, siz nə edirsiniz, hara gedirsiniz? ...Siz bir-birinizə sevgiylə, bağışlamaqla qalib gəlin, silah və atəşlə yox”.

Bu çağrışın Azərbaycan ziyalıları tərəfindən yazıldığına əhəmiyyət verməyən “müəllif” bir neçə cümlə sonra “filosofluğ”a başlayır. Guya azərbaycanlılar ermənilərlə dinc qonşuluq şəraitində yaşasalar da, bu dincliyin arxasında əsrlərlə davam edən bir düşmənçilik zehniyyəti dayanmışdı və bunun da səbəbi iki qonşunun bir-birindən köklü şəkildə fərqlənməsidir: guya azərbaycanlılar yarıköçəri, patriarxal xalq oluduğu halda ermənilər ticarət-sənaye xalqı (?) imiş. Birincisi, görəsən bu “sənaye” ortaya çıxana kimi ermənilər nə işlə məşğuldular? Yoxsa bütöv bir xalq kiçikdən böyüyə alverçi imiş? Bəlkə Şextman hesab edir ki, ermənilərin ayağı heç torpaq görməyib, onlar ticarət karvanlarında doğulub və piştaxta arxasında ölüblər. Müəllifin öz ifadəsi olan “düşmənçilik zehniyyəti”, əslində, burdan başlanır. Onun azərbaycanlıları partriarxal və yarımköçəri saydığını anladıq. Amma nədənsə bu “geriqalmış” xalq, onun sözləri ilə desək, XI əsrdən başlayaraq hətta çar hakimiyyəti dövründə də bölgədə hakim xalq olub, bütün torpaqlar onların müdlkiyyəti imiş, yerli idarəçilik də onların əlində cəmləşibmiş və s. Anlamaq olmur “savadsız, geriqalmış” xalq necə hakim olur və öz əlinin altındakı torpaqsız, gücsüz, hüquqsuz alverçilərə niyə düşmənçilik duyğusuyla yaşayır? Axı, həmişə tərsinə olur!..

Əslində Şextman özü istəməyərəkdən bu həqiqətə toxunub. Doğrudan da, Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalınadək burda ermənilərin torpağı olmayıb. Onlar yüzillər boyu böyük paralar, qızıllarla Azərbaycan sahibkarlarından, bəylərindən Allah evi tikmək adına torpaqlar alaraq tədricən həmin torpaqları iblis ocaqlarına çeviriblər. Bunu təsdiq edən minlərlə əvraq-qaimə yaxın vaxtlaradək Matenadaranda saxlanılırdı. Tarixçi alimimiz, professor Süleyman Məmmədlinin dəyərli araşdırmaları həmin sənədlərin bir qismini üzə çıxarmışdı. Bu, təxminən X1X yüzilin ortalarından başlayaraq yəhudilərin Fələstində, indiki İsrail ərazilərində torpaq almalarına bənzər bir hadisə idi. O ki qaldi ermənilərin tüccarlıq, satmaq bacarığına... bunu qədim Azərbaycan-türk hökmdarları yaxşı bilirdilər. Təsadüfi deyil ki, Şirvanşahlar da, Səfəvilər də Rusiya və Qərblə ipək ticarətini ermənilərə tapşırmışdılar. Azərbaycan ipəyi və sərvətləri sayəsində dünyanın çeşidli yerlərində yüzillərlə antitürk təbliğatı aparan şər və fitnə yuvaları belə yaranmışdı.

Elə buradaca Şextmanın daha bir “kəşfi” ortaya çıxır. Guya azərbaycanlılar elmə, biliyə qiymət vermirdilər və alman Qaksqauzenə “əsaslanaraq” iddia edir ki, xanlar və bəylər oxuyub-yazmağı ayıb iş sayırmışlar.

Bu oxuyub-yazmağı sevməyən xalqın son minillikdə yetişdiriyi elm, sənət, mədəniyyət, ədəbiyyat dahilərinin adlarını yazıb tərəzinin bir gözünə qoysan Şextman kimi əlli dələduzdan ağır gələr.

Türk-azərbaycanlı xanlar, hakimlər elmi, savadı necə sevmirdilər ki, bir sıra qərb elmlərinin özülü onların saraylarında qoyulub; İbn Sinalar, Fərabilər, Yəsəvilər, Buxarailər, Uluqbəylər, Nəsrəddin Tusilər, nəhayət, böyük Alman şairi Göte demiş, neçə-neçə ədəbiyyat günəşi bu mühittə yetişmişdir. Marağa rəsədxanası yarananda Şextmanın, “Brekqauzen və Yefronun ensiklopediyasına əsaslanaraq” təriflədiyi erməni tacirlər “spekulyativ ruh”larını – yəni tacir bicliklərini və ya sərvət fəndgirliklərini inkişaf etdirməklə məşğul idilər. Uzaqbaşı kilsə künclərində sadəlövhcəsinə onlara inanan, torpaq verən, qayğısına qalan türkün əleyhinə saxta “erməni tarixləri” uydururdular...

Azərbaycanlıların Çar Rusiyasında orduya çağırılmadığını, SSRİ dövründə də əsas silah-sursatdan uzaq tutulduğunu hər kəs bilir. Ermənilərsə hər vəchlə hərb sənətinə yiyələndirilirdi. Hər kəsin bildiyi bu qəsdi Şextman özünəməxsus bir şəkildə, ermənisayağı yozur. Güya uzun əsrlər şərait erməniləri silahdan uzaq saxlayıb, bu yolla onların “döyüş ruhu” (“spekulyativ rur” unuduldu!) öldürülüb, məhz buna görə də onlar ticarətə qurşanıblar, ancaq buna baxmayaraq “silahlı” azərbaycanlılar bu silahsız, ancaq pullu ermənilərdən qorxurmuşlar; yəni bəy öz köləsinə paxıllıq edirmiş və bütün münaqişələrin səbəbi də bu olub. Belə yerdə adam özunu saxlaya bilmir. Dədə-babalar belələrinə “ağlına tüpürüm, ay bunu yazan!” deyərdilər.

Guya biz həm erməniləri öz hakimiyyətimiz altında saxlamışıq, həm də “ermənilər hər şeyi öz əllərinə alıblar!” deyə gileylənmişik və gözləmişik ki, rus hökuməti üzünü kənara çevirsin ki, bir anda bütün erməniləri qırıb qurtaraq. Bu ovqatı “dərviş” libasında Azərbaycana gələn Turkiyə xəfiyyələri daha da gücləndirirmiş... Öz yalanını əsaslandırmaq üçün “Tiflistskiy listok” qəzetindən sitat da gətirir: “...azərbaycanlı varlılar kütləni əllərində oynadır, onun inkişafını, təhsil alıb tərəqqi etməsini, daha yaxşı yaşamasını istəmirlər”. Bu böhtana təkcə Zeynəlabidin Tağıyevin açdığı iş yerləri, fabrik və zavodlar, mədəniyyət müəssisələri, məktəblər, qəzetlər və nəhayət, oxutdurduğu adamları saymaqla cavab vermək olar. Ancaq Şextmana həqiqət lazım deyil! Yarımçıq, xəstə zehniyyət və ya erməniyə yaltaqlıq istəyi onu o qədər sarıb ki, nə danışdığını, hansı məntiqə söykəndiyini bilmir. Bütöv bir xalq haqqında bu cür danışmaq olar, ya olmaz? – sualını bir kənara qoyub yalnız bir məqsəd güdür: hansı yolla olur-olsun azərbaycanlını aşağılayıb ermənini şişirtmək... Nədənsə onun qələmində tacir, varlı, “hər şeyi ələ keçirmiş”, amma bununla belə məzlum olaraq qalan erməni birdən birə dönüb inqilabçı olur: “Qafqazda hər bir erməni inqilabçı sayılır”. Bunun ardınca müəllif o vaxtkı rus mətbuatından misallar çəkməklə guya çar hökumətinin azərbaycanlıları müdafiə etdiyi haqda saxta mülahizələrinə haqq qazandırmağa çalışır. Halbuki, o vaxtın mətbuatı tam tərsini sübut edən başqa yazılarla da doludur...

Tarix haqqında azacıq məlumatı olan hər kəs 1905-1907-ci illərdəki qanlı toqquşmalara Bakıda 18 yaşlı azərbaycanlı məhbus Balağa Rza oğlunun erməni keşikçiləri tərəfindən öldürülməsindən başlandığını bilir.

Çar hökumətinin bu hadisələrdəki birtərəfli mövqeyi Bakıdan daha çox İrəvanda, Zəngəzurda, Şuşada müşahidə olunmuşdu: rus silahının ermənilərə verilməsi, rus kazaklarının açıq və gizli şəkildə erməniləri müdafiə etməsi, hətta paltarlarını dəyişib onlarla birgə dinc müsəlman-türk əhaliyə qarşı vuruşması haqda o vaxtın sənədlərində, nə qədər məhv edilsə də, yenə təkzibedilməz faktlar qalır. Mərkəzi hakimiyyət bu savaşın uzanmasında və hər iki tərəfin zəif düşərək müqavimət gücünü itirməsində maraqlı idi.

Şextmanın Qafqazda əhalinin təhsili haqqında “Baku” qəzetinə əsaslanan məlumatı da haqiqəti əks elətdirmir. Çünki 1903-cu ilin bu statistikasında yalnız rus təhsili alan azərbaycanlıların sayı göstərilir. Halbuki, azərbaycanlıların böyük əksəriyyəti rus-tatar məktəblərinə getməsələr də, mədrəsələrdə, dini məktəblərdə, şərq ölkələrinin təhsil müəssisələrində oxuyurdular. Belə ənənəvi təhsil alanların statistikadan kənar saxlanılması guya “cahil və vəhşi” olduqlarını sübut edərək azərbaycanlıların aşağılanmasına haqq qazandırmaq niyyəti güdürdü.

70 səhifəlik oçerkin ruhu budur: guya həmin qanlı hadisələrdə məzlum ermənilərin heç bir günahı olmamışdır, tökülən qanların məsuliyyəti yalnız qaniçən, vəhşi azərbaycanlıların üzərindədir. Müəllifin həyasızlığı o yerə çatır ki, o, hətta erməni “Daşnaksütyun” partiyasının terror hərəkətlərinə də haqq qazandırır: “Terror yetərincə səmərəli oldu!”

Yazıdakı erməni dəsti-xəttini görmək çətin deyil: erməni – məzlum, günahsız, yalnız müdafiə olunan, sılahsız... Azərbaycan türkü – qaniçən, ermənini adam yerinə qoymayan, təpədən-dırnağa silahlanmış, rus məmurları tərəfindən müdafiə olunan, hərbi təlim görməmiş kütlə (başqa yerdə tam tərsini deyir)... Türkiyədən öz qardaşlarının harayına gələnlər – xilafət agentləri, dərvişlər... amma erməniyə yardıma gələn müdafiəçi komandirlər – xalq qəhrəmanı... Bu “müdafiəçi”lərin Naxçıvanda, İrəvanda, Zəngəzurda törətdiyi misli görünməmiş vəhşiliklər, İrəvanın əsas əhalisi olan türklərin yüzlərlə itki verməsi və şəhərin erməniləşdirilməsinin əsasının qoyulması, Naxçıvanda, Zəngəzurda yüzlərlə kəndimizin yandırılıb yer üzündən silinməsi, bütün bu faciələrin əsl səbəbkarının erməni komitələri olması müəllifi qətiyyən maraqlandırmır.

Müəllifə görə, Azərbaycan türkü, müsəlman olaraq, gavur ermənilərə həmişə nifrət etmiş, əlinə ilk imkan düşən kimi onun kökünü kəsmişdir. Başını işlədib özündən soruşmur ki, belədirsə bəs ruslar gələnədək ermənilər Qafqazda necə yaşayırdılar, Bakıya, Azərbaycanın ən iç vilayətlərinə, Şirvana, Gəncəyə, Qarabağa, Zəngəzura, Naxçıvana, İrəvana, Təbrizə necə doluşmuşdular və yüzillər boyu niyə onlara “gözün üstə qaşın var” deyən yox idi, niyə bu vəhşi müsəlmanlari sevə-sevə yamsılayır, yeməyindən, geyməyindən tutmuş musiqisinə, məişətinə qədər hər şeyini ona bənzətməyə çalışırdılar?

P.Şextmanın gözündə bütün azərbaycanlılar birdir. İstəyir kəndçi olsun, istəyir polismeyster. Hamısı panislamistdir və ən yüksək səviyyələrdə də ermənilərin əleyhinə təbliğat aparmaqdan başqa işləri yoxdur. Erməni quldurları isə ayrı məsələ! Amazaspdan başlayaraq Andranikə kimi hamısını qəhrəman, onların quldur dəstələrini isə xalq millisi adlandırır.

Şuşada qanlı hadisələrin əsas səbəblərindən biri ətraf kəndlərdə bir-birinin dalınca azərbaycanlıların öldürülməsindən əlavə, şəhərdə işləyən və Şuşa məktəbində gecələyən İran əsilli iyirmi işçinin bir gecədə qətlə yetirilməsi, onların cənazələrinin təhqir edilməsi, burun və qulaqlarının kəsilməsi olmuşdu. O dövrün tarixiylə məşğul olan hər kəs bu hadisəni şuşalıların səbr kasasına tökülən son damla hesab edirlər. Lakin Şextman bu hadisəni özünəməxsus şəkildə sadəcə bir şayiə adlandırır: “Buna baxmayaraq tatar ideoloqları öz əməllərindən əl çəkmir və şayiə yayırdılar ki, guya Şuşada ermənilər müsəlman məktəblərinə soxularaq iyirmi iranlı uşağı doğramış, onların qulaq və burunlarını kəsmişdilər. Bu hadisəni xüsusi bir nümayəndə heyəti Cənubi Qafqazdan keçən İran şahına çatdırsalar da, general Şirinkin rəsmən bu faktı inkar etmişdi”.

Şextmana görə, Qafqaz müsəlmanlarının qaçaqçılıq hərəkatı adi quldurluqdan başqa bir şey deyildir. Yerdə qalan müsəlmanların da beşdə biri adam öldürən, quldur və cinayətkardır. Guya həmin illərdə müsəlman kəndləri nə qədər səliqəsiz, qanunsuzluğa meylliydisə, erməni kəndləri bir o qədər səliqə-səhmanlı idi.

Bir sözlə, bütün tarix boyu türklərə şöhrət gətirən nə qədər gözəl mənəvi keyfiyyətlər varsa, Şextmanın qələmində əyri güzgüdə göstərilir, yaxud bu xüsusiyyətlər ermənilərə şamil edilir. Halbuki XIX əsrdə Cənubi Qafqaz xalqları haqqında yazılan kitabların böyük əksəriyyətində azərbaycanlıların mənəvi cəhətdən nə qədər yüksək, münasibətlərdə nə qədər düz olduqları, qanunpərəstlikləri dəfələrlə qeyd olunmuşdur. Bu cəhətdən haqqında söhbət gedən dövrdə Sankt-Peretrburqda baş vermiş bir hadisəni xatırlatmaq yerinə düşər. Əlibəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu və Əlmərdan bəy Topçubaşov Sankt-Peterburqda Rusiyanın xarici işlər nazirliyində bir görüş keçirərək Azərbaycanın haqlarını müdafiə edirdilər. Qızğın mübahisələrin sonunda həmişə erməni təbliğatının təsiri altında olan və görməzə-bilməzə Azərbaycan türkləri haqqında yanlış düşünən səfirlərdən biri demişdi: “bu türkləri bizə sivilizasiyadan uzaq adamlar kimi qələmə verirdilər. Amma bu gün dinlədiyimiz bu üç adam hər biri bir neçə Avropa dili bilir, şərq dilləri də üstəlik və bütün başqa cəhətləri ilə də bizdən əskik yox, bəlkə üstün adamlardır”.

Şextman qeyd edir ki, 1905-ci ilə qədər rus cəmiyyəti erməni məsələsinə biganə idi. Yalnız Veliçko və Menşikov kimi müəlliflər dünya yəhudiliyinin təsiri altında diqqəti bu məsələlərə yönəldirdilər. Guya erməniləri müdafiə eləyənlər mütərəqqi düşüncə sahibləri idi və humanizm prinsiplərindən çıxış edirdilər, ermənilərə qarşı çıxanlar isə araqızışdıranlar və mühafizəkarlar, panslavistlər və ruspərəstlərdir. Gürcüstan-Azərbaycan münasibətlərinin gözəl ənənələri də müəllifi qıcıqlandırır və hesab edir ki, erməni düşmənçiliyi Gürcüstan üçün də ənənəvi bir haldır. Buna görə də onlar həmişə “kin-kidurətli” erməniləri yox, “xeyirxah” azərbaycanlıları müdafiə etmişlər.

Bizə məlum olan ədəbiyyatlardan oçerkdə yalnız o sitatlar gətirilir ki, orda ermənilərin yüksək mədəniyyətindən, müsəlmanın cahilliyindən danışılır. Kim 1905-1907-ci il hadisələrini obyektiv təsvir etmişdirsə, ermənilərin törətdikləri vəhşilikləri və qırğınları faktlar əsasında qələmə almışdırsa, o, Şextmanın düşmənidir, belələri haqqında istehzayla danışır, fikirlərinə şübhə doğurur, əksinə, azərbaycanlıların əleyhinə yazılanları bəh-bəhlə xüsusi vurğuyla qabardır.

1905-1907-ci illərdə Cənubi Qafqazı bürüyən alov həm türkün, həm də erməninin ürəyini yandırdı. Bu, dəhşətli bir faciə idi. Bu barədə çox yazılıb; təbii ki, ermənilər öz mövqeylərindən, özlərini haqlı sayaraq, biz də öz mövqeyimizdən... Həqiqəti görmək və obyektiv söz demək üçün ən azı iki tərəfin də fikrini bilmək, tutuşdurmaq, hadisələrin mahiyyətini dərk etmək lazımdır. İnsanlıq və ədalət bunu tələb edir. Yalnız bu cür yazılar ortaya çıxanda onu erməninin də, türkün də ağrılı adamları sayqı ilə qarşılar və yazarın xoş niyyət daşıdığına inanarlar. İndiki halda Şextmanın oçerki ondan əvvəl yazmış onlarla erməni müəllifinin birtərəfli, xəstə şüurun nəticəsi olan “biz yaxşıyıq, türk pis”, “türk erməninin düşmənidir” prinsipindən seçilməyən cızmaqaralardan heç nə ilə fərqlənmir, onların zəif təkrarı, davamı və ya onlardan parça-parça kəsilib götürülmüş bir quramadır.

1905-1907-ci illərədək türk mühitində erməni düşmənçiliyindən danışmaq gülünc bir iftiradır. Çünki Azərbaycanın hər yerində ermənilər bizimlə yan-yana yaşayır, torpağımızın sərvətlərindən bizdən artıq yararlanırdılar. Ucqar əyalətlərdən gəlmiş və şəhər mədəniyyətindən xəbərsiz ermənilər (bunu o vaxtkı Bakı qəzetlərində rus müəllifləri yazırdılar) az sonra aldıqları torpaqlardan vuran fontanlar sayəsində Bakının neft milyonçularına çevrilirdilər.

İstanbulda isə Əhməd bəy Ağaoğlunun yazdığı kimi, Osmanlı sultanı “Əziz və möhtərəm” erməni dostlarını hər gün sarayında sayqıyla qəbul edərək dövlət işlərini əllərinə əmanət edir”di... Bakıda, Gəncədə, Tiflisdə münaqişənin ən gərgin çağlarında Azərbaycan və erməni ziyalıları savaşın qarşısını almaq üçün, bir növ boğazlarına kəfən geyərək, üz-üzə dayanmış silahlıların arasına girirdilər. Erməni ziyalılarının öz “milli iştahlarını” qoruya bilməyib daşnaklara qoşulduğunu görəndə Azərbaycan ziyallıları bu cahilliyə təəssüflənirdilər. Əli bəy Hüseynzadə “Hardadır bu ermənilərin ağıllıları, ziyalıları?” deyə dad çəkirdi.

Deməli, bu olaylar sadə türkün, sadə erməninin bir-birinə düşmənçiliyindən doğmurdu; bu, Rusiyanın Cənubi Qafqazın işğalından başlanan siyasətinin kulminasiya nöqtəsi idi... 1828-ci ildə əzəli türk torpaqları olan İrəvan çevrəsində balaca erməni vilayətinin yaradılmasınдan başlamışdı; niyyət Naxçıvanı, Zəngəzuru, Qarabağı da tədricən erməniləşdirib, türklərdən təmizləmək və bu vilayətə qoşmaqla erməniləri öz mifik dövlət arzularına qovuşdurmaq idi. Lakin ermənilər sahiblənmək istədikləri yerlərin hamısında yerli əhalidən dörd-beş dəfə az idilər. “Çıxış yolu” ya erməniləri köçürüb gətirərək saylarını artırmaq, ya da yerli əhalini qırmaq, qorxudub qovmaq idi. Rusiyanın yüz illik köç siyasəti nəticəsində ermənilərin sayını türklərə yaxınlaşdırmaq mümkün olmayanda ikinci yola əl atdılar: İrəvanın, Zəngəzurun, Göyçənin boşaldılması və işğalının əsası da həmin savaşda, yəni 1905-1907-ci illərdə qoyulmuşdu.

Rusiyanın ermənipərəst siyasəti bu gün də davam edir və Dağlıq Qarabağın işğalı da həmin siyasətin ardıdır. Fərq cüzidir. O vaxt Zəngəzur boşaldılanda, Azərbaycan türklərinə qarşı kütləvi qırğınlar törədiləndə ermənilərə kazak süvari dəstələri kömək edirdi. Qarabağın işğalının və Xocalı soyqırımın başında isə 366-cı rus-sovet hərbi hissəsi dayanırdı.

Hər millət bir okeana bənzəyir və öz təbii qanunauyğunluqları ilə yaşayır, yetirir, böyüdür, qabarır, çəkilir... Beş-üç içki həvəskarına görə rus xalqına “alkaş millət” demək nə qədər yanlışdırsa, çörək dərdindən bazara sığınan bir ovuc azərbaycanlıya görə də bütöv Azərbaycan-türk millətini “bazar milləti” saymaq o qədər qəbahət, təhqir və cinayətdir. Bu da mənəvi terrordur...

Şextman kimilər bu antiislam və antitürk terrorunun başında dayanarkən gərək öz millətlərinin kütləviləşdirilmiş antisemitizmdən nələr çəkdiyini yaddan çıxarmasın. İşin başqa bir tərəfi də var: bir fərd və ya bir millət haqqında həp hansı bir ağıllı adam əsaslandırılmış söz deyəndə bu, narahatçılıq doğurur və düşündürür. Amma Şextman kimilərinin öz mühitlərində o qədər eybəcər obrazları var ki, hətta Rusiyada da beş-altı “müştərisindən” başqa kimsə onların dalınca getməz. Fikir orientasiyasını, yəni təyinatını səhv salmaq da cinsi təyinatını səhv salmaq qədər böyük bir faciədir. Şextmanın timsalında bu faciələr birləşir.

Sabir RÜSTƏMXANLI

525-ci qəzet.- 2010.- 24 sentyabr.- S.4.