Çəkiliş davam edir...

USTAD REJİSSOR VASİF BABAYEVİN PORTRET CİZGİLƏRİ

Neçə illərdir, Azərbaycan televiziyasının ziqzaqlı yollardan keçmiş tarixini araşdırıram. Vaxtaşırı arxivlərdə olur, zamanın ruhunu yaşadan sənədləri vərəqləyir, müxtəlif materialları gözdən keçirir, toz basmış qalın cildlər arasında nəbzi döyünən keçmişə baxıram. Canlı şahidlərlə də görüşüb-danışır, yayıma başladığı vaxtdan bü günə kimi televiziyanın keçdiyi müxtəlif tarixi mərhələləri tutuşdurur, özlüyümdə hər dövrün ekran-yaradıcılıq mənzərəsini cızmağa çalışıram. Bu prosesdə çox şeylər üzə çıxır. Məsələn, ən fərqli rakurslardan baxanda belə bu keşməkeşli tarixdə ötən əsrin 80-ci illəri xeyli parlaq görünür. Səbəbi təkcə televiziyanın yaşa dolaraq(25-30 illik təcrübə!) kamilləşməsində deyildi, həm də daha çox sənət meydanına kiçik ekranın yaradıcılıq sirlərini dərindən mənimsəmiş istedadlı rejissorların çıxmasında idi. Bəli, məhz bu dövrdə həm telepublisistikanın, həm də televiziya sənətinin uğurlarında rejissorların xüsusi çəkisi artmağa başlayır. Televiziya məhz bu dövrdə özünün yetirdiyi ustad rejissorları meydana çıxarır, onların hesabına yeni nəfəs alıb populyarlaşır.

Adı milli televiziyanın tarixinə əbədi həkk edilmiş, parlaq yaradıcılığı ilə təkcə 80-ci illərdə deyil, ondan əvvəl və sonra da ekran yaradıcılığının inkişafına mühüm töhfələr vermiş, sənədli filmləri və proqramları ilə telepublisistika xəzinəmizi zənginləşdirmiş ustad rejissor Vasif Babayev həmin dövrdə liderlik edənlərdən biri idi.

lll

İncəsənət institutunu seçməsi də, burada oxuya-oxuya telestudiyada rejissor köməkçisi kimi işə düzəlməsi də böyük qardaşı Arif Babayevin təkidi ilə oldu. O Arif Babayev ki, sonralar kinostudiyaya keçib orada çalışacaq və Azərbaycanın kino sənəti xəzinəsinə “Zirvə”, “İnsan məskən salır”, “Uşaqlığın son gecəsi”, “Gün keçdi”, “Ömrün ilk saatı”, “Alma-almaya bənzər”, “Arxadan vurulan zərbə”, “Bizi bağışlayın”, “Birisi gün gecəyarı”kimi ekran incilərini bəxş edəcəkdi. Hələliksə o, yenicə yayıma başlamış Azərbaycan televiziyasında Ağəli Dadaşov, Rauf Kazımovski, Kamil Rüstəmbəyov kimi sənətkarlarla çiyin-çiyinə çalışır, kiçik ekranın dilinin formalaşmasına, yeni ifadə vasitələrinin cilalanmasına yardım edirdi. O dövrdə tamaşaçını hər gün heyrətləndirmək lazım gəlirdi. Mavi ekranın sirli təbiəti, seyrçinin tükənməz marağı televiziyanı çox cazibədar vasitəyə çevirmişdi. Televiziya “ev teatrı” dövrünü yaşayırdı. Ekranda davamlı göstərilən teletamaşalar, musiqi proqramları və publisistik verilişlər hazırlayan A.Babayev, kiçik qardaşı Vasifi hələ imkanları tam açılmamış bu yeni, amma böyük gələcək vəd edən vizual sənət sahəsində görmək istəyirdi... Və gördü də. Böyük sənətkar yaşadığı qısa ömrünü böyük sənət uğurları ilə dadlandıra bildi, eyni zamanda əlindən tutub sənət ocağına gətirdiyi qardaşı, artıq şöhrətli televiziya rejissoru kimi ad çıxarmış Vasifin uğurlarına sevinməyə, onun yaratdığı çoxsaylı ekran əsərləri ilə qürurlanmağa da macal tapdı...

lll

Vasif studiyada çalışmağa başlayanda, artıq kiçik ekranın ətrafında gedən “televiziya incəsənət sahəsidir, yoxsa informasiya vasitəsi?” kimi uzun sürən mübahisələrə son qoyulmuşdu. Nəzəriyyəçilər televiziyanın həm kütləvi informasiya kanalı, həm də orijinal ifadə vasitələrinə malik sənət sahəsi olması fikrini qəbul etmişdilər. Cavan rejissor Vasif Babayev özünü bu istiqamətlərin hər ikisində sınadı və hər ikisində də eyni dərəcədə uğurlar qazandı. Onun böyük sənətə gedən yolları isə indiki kimi təsadüflərdən, tanışlıq və tapşırmadan, rüşvət və alverdən keçmirdi. Əsl sənət kriteriyaları və ciddi tələbkarlıq vardı. Müəlliflər hər bir sözün və cümlənin üzərində əsir, rejissorlarsa hər bir kadrın, hər bir keçidin, hər görüntü detalının hesabatını verirdilər. Televiziya mürəkkəb bir yaradıcılıq ümmanıydı, kiməsə görə səni işə götürə bilərdilər, amma istedadın olmasaydı, dalğalar səni amansızlıqla vurub sahilə atacaqdı.

Vasif Babayev televiziya adlanan bu sonsuz sənət dənizində məharətlə üzə bildi. Çox sınaqlarla üz-üzə gəldi, bərkə-boşa düşdü, büdrədiyi, ruhdan düşdüyü vaxtlar da oldu, ən başlıcası Teymur Əliyev kimi intellektual və tələbkar bir sədrin çətin imtahanlarından keçdi. Amma dayanmadı, yarı yolda qalmadı, böyük bir iradə və əzmkarlıqla peşənin incəliklərini öyrəndi.Leninqradda Ali Televiziya kurslarını bitirməsi (1966) peşəkarlığını bir az da artmağa imkan verdi. İndi o, özünə daha çox inanır, istənilən mürəkkəb ssenarini reallaşdırmaq üçün asanlıqla dramaturji gedişlər tapa bilirdi.

1964-cü ildə rejissor köməkçisi kimi AzTV-də işə başlayan Vasif Babayev artıq beş ildən sonra bu televiziyanın baş rejissoru idi. Onda hələ heç 30 yaşı olmamışdı, amma ona inanır, biliyinə, bacarığına, istedadına güvənir, ən çətin proqramları etibar edirdilər. Bilirdilər ki, Vasifin qol qoyduğu veriliş ən tələbkar tamaşaçını belə razı salacaq. Azərbaycan televiziyasının ən məhsuldar rejissorlarından biri kimi onun yaradıcılıq bioqrafiyasında belə verilişlərin sayı yüzlərcədir. Yaşlı nəslin yaddaşında qalmış, müxtəlif formalı proqramların adını çəkmək kifayətdir ki, V.Babayev nəhəng bir yaradıcı sima kimi göz önünə gəlsin, onun əlvan yaradıcılığının incə ilmələri açılsın: “Hər çinardan bir yarpaq”, “Arzular” musiqi poçtu, “Mahnı şəhəri gəzir”, “Nəğməli bağ”, “Yaradıcılıq portretləri”, “17-ci mərtəbə”, “Korifeylər”, “Axşam görüşləri”, “24 saat”, “Kontakt”, “Görüşlər, xatirələr”, “Şənbədən-şənbəyə”, “Dostuq” konsert studiyası, “Asiman” videokanalı, “Ədəbi üfüqlər”, “Dalğa”, “Gecə kanalı”, “Rezonans”, “Həftə”, “Yeddi gün”, “İnter-diaspora” və s. Hər halda maraqlı statistikadır ki, bu verilişlərin sayı 1000-ə çatır.

Adları çəkilən bu proqramlar V.Babayevin təkcə uzun illər çalışıb ömrünü verdiyi AzTV-də deyil, həm də direktoru olduğu (1994-1996) “Mir” dövlətlərarası telekompaniyasında, icraçı direktoru olduğu (1996-1999) “Sara” müstəqil televiziyasında, həmçinin sərasər beş il (2001-2006) vitse-prezident kimi çalışdığı “İnter-Az” (Moskva) telekanalında da efirə gedib.

lll

Hər nəsil televiziyada öz yaradıcılıq üslubunu, ifadə tərzini, obrazlar sitemini, təbi ki, həm də düşüncə və davranış modelini formalaşdırır. 23-24 yaşlı Vasifin televiziya səltənətinə qədəm qoyduğu 60-cı illərin ortaları mədəniyyətdə qabarıq ziddiyyətlər, ideologiyada qarşıdurmaların şiddətləndiyi bir dövr idi. Bəşəriyyət 20-ci əsrin energetik burulğanları içərisində çırpınırdı. “Soyuq müharibə”nin isti küləkləri daha çox gənclərin və yaradıcı ziyalıların düşüncəsini qarsırdı. Cəmiyyətdə “altmışıncılar” nəsli yetişirdi və dünyaya boylana bilən gənclər azad düşüncəyə, insan haqlarına daha çox önəm verirdilər. Bu nəsil Sovet sisteminin cızdığı ideoloji çərçivələrə sığmır, hər sahədə yenilik axtarırdılar. Məsələn, onlar, ictimai problemləri dilə gətirən caz və rep musiqisini az qala mistik gücə çevirir, roka pərəstiş edir, ekstravaqant davranışları ilə ətrafdakıları şoka sala bilirdilər. Əslində bütün bunlar stereotiplərlə yüklənmiş sovet həyat tərzinə bir etiraz idi. Amma o dövrdə zirək tərpənən sovet ideoloqları düşüncə köləliyinə qarşı yönəlmiş bu incə etirazların əsl mahiyyətini, ideyanın sosial təbiətini zahiri effektlərlə pərdələməyi bacardılar. Nəticədə ortaya dar cins şalvarlar, alabəzək, iri damalı pencəklər çıxdı, müasir qara eynəklər dəbə düşdü, oğlanlar saçlarını uzatdılar, qızların yubkaları qısaldı (A.Talıbov), küçələrdə hayqıran hippilərin sayı çoxaldı.

Zamanın çalxalanan anlarında bu prosesin ən müsbət cəhəti o oldu ki, “dəmir pərdələr” arxasında qalmış xalqlar, o cümlədən əyalət ölçülərilə biçimlənmiş azərbaycanlı düşüncəsi dar çərçivədən qurtularaq geniş dünyaya boylanmağa başladı. Əslində o vaxt respublikanın ədəbi mühitində – nəsrdə və poeziyada müəyyən proseslər gedirdi, musiqidə, teatrda, rəssamlıqda və hətta kinoda da bu meyillər duyulurdu. İdeoloji vasitə olan televiziya sənətində isə köhnə çərçivələr hələ möhkəm idi. Həmin köhnə stereotipləri televiziyada ilk addımlarını atan, amma sənətin yeni ab-havasını duyan, ruhən “altmışıncılar”dan olan Vasif Babayev, Nazim Abbas və Ramiz Həsənoğlu kimi müasir düşüncəyə yiyələnmiş gənc rejissorlar dağıdacaqdı...

Onlardan əvvəl bu işi Arif Babayev başlamışdı. Hələ 60-cı illərin əvvəllərində onun üslubu, istinad etdiyi bədii estetik meyarlar artıq digər rejissorların tərzindən fərqlənirdi. O, bütün varlığı ilə televiziyanı teatrın yox, kinonun övladı kimi qəbul edir, kiçik ekrana kino estetikası ilə yanaşmağı bacarırdı. Bu səbəbdən də A.Babayev vizual sənət tarixində və Azərbaycan milli mədəniyyətində digər xidmətləri ilə yanaşı, həm də bədii teleməkanı formalaşdıran ustad sənətkar kimi qalıb.

Vasif də böyük qardaşının yolu ilə gedirdi. Çünki bu yolda bir işıq və cazibə vardı. Bütün ruhu ilə duyurdu ki, bu, televiziyanı sabaha aparan həqiqi yaradıcılıq yolu,suyu tükənməz bir çeşmədir. V.Babayev yaradıcılığını səciyyələndirən ənyaxşı xüsusiyyətlər məhz bu bulaqdan qaynaqlanır.

O, əsl yaradıcı sima kimi bütün stereotipləri vurub dağıdaraq hər şeyə yeni sənət kanonları ilə yanaşması ilə fərqlənirdi. Məhz buna görə də 70-80-ci illərdə televiziyada “kolxoz verilişləri”nin çoxluq təşkil etdiyi bir zamanda V.Babayev ictimai-siyasi mövzuları orijinal üslubda təqdim etməklə yeni ekran poetikasını üzə çıxartdı. Sonralar onun rejissor üslubunun ən yaxşı nümunəsi kimi saysız-hesabsız televerilişlər, o cümlədən “Dalğa” (1987) ictimai-publisitik proqramı (1987), “Asiman” videokanalı (1991) və “Həftə” analitik-informasiya proqramı (1992) meydana çıxdı.

V.Babayev televiziya tariximizdə bir çox yaradıcı istiqamətlərin, o cümlədən araşdırma verilişlərinin əsasını qoyub. Bu növ verilişlərin təqdimat formasını və estetik prinsiplərini hazırlayıb. O, jurnalist Nadejda İsmayılova ilə birlikdə 1988-ci ilin əvvəllərində kino-televiziya yaradıcılığı təcrübəsində ilk dəfə olaraq, Sovet Azərbaycanı DTK-nın arxivində araşdırmalar aparıb, “Mikayıl Müşfiq”, “Abbas Mirzə Şərifzadə”, “Ülvi Rəcəb”, “Ruhulla Axundov”, “Hüseyn Rəhmanov”, “Salman Mümtaz” kimi siyasi məhbuslar haqqında silsilə verilişlər hazırlamışdı. Bu verilişlərin ən böyük üstünlüyü nadir sənədlərdə, müəllif yanaşmasında və fərqli rejissor yozumunda idi. Xüsusən ustad rejissor audiovizual dilin köməyi ilə tamaşaçıya təlqin edirdi ki, bu növ verilişlər yalnız tarixin yenidən oxunması deyil, həm də yaşadığımız bu günün tarix işığında dərkidir.

lll

Televiziyada işə yeni başlamışdım, “Xəbərlər”in gur həyatından sonra Tədris proqramları redaksiyasındakı sakitliyə alışa bilmirdim. Amma yaxşı ki, televiziyanın qaynar ictimai həyatı vardı və tez-tez müxtəlif tədbirlər keçirilirdi. 1979-cu ilin payızı yaddaşımda həmin tədbirlərdən biri ilə qalıb. Əslində buna “tədbir” demək miqyası bir az kiçiltməkdir. Söhbət həmin vaxt Bakıda keçirilən televiziya filmlərinin 8-ci festivalından gedir.

SSRİ-nin müxtəlif yerlərindən gəlmiş ssenaristlər və rejissorlar nüfuzlu münsiflər heyəti qarşısında öz ekran əsərlərini nümayiş etdirir, təbii ki, yüksək mükafat sevdasına da düşürdülər. Amma festivalın baş mükafatını – “Qran pri”ni Azərbaycan rejissoru Vasif Babayev aldı. Bu, həmin dövrdə ölkənin telekino tarixində ilk ən yüksək mükafat idi və “Azərtelefilm”də çəkilmiş “Xuraman” sənədli filminə görə verilmişdi.

70-80-ci illərin məşhur təsərrüfat rəhbəri, pambıqçı X.Abbasova haqqında çəkilmiş bu film festival iştirakçılarının hamısında, həqiqətən güclü təəssürat yaratmışdı. Bitkin kompozisiya, bir-birini əvəzləyən dinamik kadrlar, reportaj elementlərinin çoxluğu, qəhrəmanın xarakterini açan parlaq epizodlar, təbii küylər filmi xeyli təsirli etmişdi. Vasifin bu uğuru bütün televiziyanı sevindirmişdi, təbii ki, bu uğurla mən də qürurlanır, istedadın, zəhmətin və həqiqi yaradıcılığın insanı şöhrətə yaxınlaşdırması barədə bizlərə verilənöyüd-nəsihətlərin doğruluğuna inanırdım.

“Xuraman” Vasifin ilk sənədli ekran əsəri deyildi, bundan əvvəl də onun filmləri festivallarda göstərilmiş və heç birindən də mükafatsız qayıtmamışdı. Bütövlükdə V.Babayevin yaradıcılıq bioqrafiyasında 40-dan çox sənədli filmin adı yazılıb. Onun ən müxtəlif mövzularda olan “Sahil bağı”, “Odlar torpağı”, “Qızıl güllər diyarı”, “Azərbaycan təranələri”, “Bakı-Tümen”, “Şəki”, “Meksika görüşləri”, “L.İ.Brejnev Bakıda”, “Qızıl yamaclar”, “Yaxşı yol, Azərbaycan”, “İçərişəhərin əbədi nağılı”, “Sovet Azərbaycanı: zaman və insanlar”, “Nəbi Xəzri”, “Xahiş edirəm, hazırlıq haqqında məlumat verin”, “Xuraman – on il keçmiş”, “Quşlar üçün tələ”, “Seçim”, “Birlikdə”, “Ot kökü üstə bitər” və s. filmləri bu gün də rejissor işi baxımından ciddi maraq doğurur.

Azərbaycanda kinosalnamənin, rəsmi xronikanın yaradıcılarından biri olan V.Babayev 1969-1982-ci illərdə respublikaya rəhbərlik etmiş H.Əliyevin iştirakı ilə keçirilən bütün vacib dövlət və hökumət tədbirlərinin, televiziya verilişlərinin, translyasiyaların və canlı yayımlanan proqramların aparıcı rejissoru olub. 1972-1987-ci illərdə Moskva televiziyasının İnterviziya sistemi ilə davamlı Avropaya yayımladığı Azərbaycan haqqında proqramları hazırlamaq da V.Babayevin (R.Həsənoğlu ilə birgə) öhdəsinə düşürdü. Bu proqramları hazırlamaqdan ötrü vacib olan intellektual səviyyə, dəqiqlik, çeviklik və yüksək peşəkarlıq çoxları üçün əlçatmaz idi, amma ustad rejissor bunların da öhdəsindən məharətlə gəlirdi.

lll

Əgər 80-ci illərin sonunda milli şərəf və ləyaqət uğrunda mübarizəyə qalxmış Azərbaycan xalqının çarpışmasında Vasif Babayevin fəal iştirakını görüb, yaxından müşahidə etməsəydim o, mənim üçün sadəcə yaxşı bir rejissor, təxminən incə, lirik şeirlər yazan bir şair kimi qalacaqdı. Amma 80-ci illərin axırlarında başlamış milli hərəkata (əslində milli problemlərə) münasibəti Vasifin ictimai obrazını, həqiqi vətəndaş idealını ortaya qoydu. O, əsl ziyalının gedəcəyi bir yolu seçdi. Heç nədən, heç kimdən qorxmadı, başqaları kimi vəzifəsinin arxasında gizlənmədi, millətə, xalqa sevgisi olan şəxsiyyət kimi ortaya çıxdı. Bu nüansı vurğulamadan Vasif Babayevin ictimai çəkisini müəyyənləşdirmək, xarakterinin cizgilərini tamamlamaq çətin olardı.

Milli oyanış dövrü özünü dərk edən bir çoxları kimi Vasifin də həyatının böhran anı idi. Bəzən məhz bu böhran insanda təbəddülatlar yaradır, onu dağ çayları kimi kükrədərək məcrasından çıxarır, həyat yolunu, ictimai simasını, dəyər seçimini müəyyənləşdirir. Məhz bu böhran anında insanın ilahi təsəlliyə, gerçək gücə və etiqad qaynağına çevrilə biləcək bir şeyə ehtiyacı olur. O dövrdə xalq hərəkatına qoşulmuş Vasif Babayev kimi ziyalıların güc mənbəyi milli qürur, milli heysiyyat və bu heysiyyatı qorumaq duyğusu idi. Zaman həyəcan təbili çalırsa, millət sınağa çəkilirsə, xalq darda idisə, deməli, onun öndə gedən övladları sakitcə dayanıb baxa bilməzdi. Bu, bir millət davası idi...

İlk vaxtlar bu dava efirdə gedirdi. Mərkəzi televiziyada G.Borovikin “Pozisiya” verilişinin (1988) açıq-aşkar ermənipərəst ruhu Azərbaycanda hamını ayağa qaldırmışdı. Adamlar yalanın bu dərəcədə ayaq tutub yeriməsinə laqeyd qala bilmirdilər. “Vremya” proqramı hər gün Azərbaycan-erməni münaqişəsini körükləyirdi. Azərbaycan televiziyasının rəhbərliyi isə müti bir qul kimi qalmışdı və barmaq işarəsi olmadan bu yalanlara reaksiya vermirdi. Əlini ekran-efirdən üzmüş insanlar etirazlarını ifadə etmək, haqq səslərinin eşidiləcəyi ümidilə meydanlara – mitinqlərə axışırdı. Televiziya bu mitinqlər barədə də susurdu...

Artıq bu şəraitdə televiziyanın özündə də həyat qaynamağa başlamışdı. Respublikanı idarə edənlərin və həm də televiziya rəhbərliyinin susqunluğuna açıq etirazlar bildirilirdi. Xalq hərəkatının qızmar dalğaları televiziyanı da qarsırdı. Eldar Baxış, Babək Hüseynoğlu, Hafiz Baxış, Azər Zamanlı, Xaliq Bahadır, Rafiq Savalan və başqalarının fəallığı çoxlarını hərəkətə gətirmişdi. Onda heç kimin ağlına siyasi tələblər gəlmirdi. Sadəcə bir istək vardı: televiziya Qarabağda baş verənləri işıqlandırmalı, mitinqləri yayımlamalı, xalq baş verən proseslərdən və mövcud təhlükələrdən xəbərdar edilməlidir!

Ömrü boyu televiziyada namusla çalışmış, bir vaxtlar təbliğ etdiyi sovet dövlətininədaləti bərpa edəcəyinə səmimi şəkildə inanmış Vasifin içərisində indi başqa duyğular baş qaldırmışdı. O, yaşadığı respublikanın, çalışdığı televiziyanın belə miskin vəziyyətə düşməsini qəbul edə bilmirdi. 1988-ci ilin aprel ayında MK-nın ideoloji işlər üzrə katibinin xüsusi tapşırığına əsasən “həqiqəti çatdırmaq” və bədnam “Pozisiya” verilişinin təkrarının qarşısını almaq missiyası ilə tanınmış jurnalist Ələkbər Abbasovla Moskvaya birgə etdikləri səfərdən sonra imperiyanın əsl sifətini gördüyündən “biz yalnız özümüzə güvənməliyik” qənaətinə gəlmişdi. Amma “necə”, “kimlərlə” sualına cavab tapmaq çətin idi. Digər tərəfdən, ortaya qoyduğu sərt tələblər rəhbərliyi qorxutduğundan Vasifi dilə tutanların, “ağıllı olmağa” çağıranların da sayı çoxalmışdı. Onun prinsipiallığına, ağlına və gücünə bələd idilər. Amma Vasifi yolundan döndərmək çətin idi, axı şəxsi maraqları üçün ayağa qalxmamışdı, əzilən, haqqı tapdalanan, heysiyyatına toxunulan xalqının yanında olmalı idi...

1988-ci il noyabrın 19-u Azərbaycan televiziyasının yeni tarixinin başlanğıcıdır. İlk dəfə idi ki, burada açıq kütləvi mitinq keçirilirdi. O vaxtlar sözü eşidilən qələm əhlindən görkəmli yazıçı İsmayıl Şıxlı və şair Qabil, rəsmi şəxs qismində isə Ali Sovet sədrinin müavini Süleyman Tatlıyev çıxış etdilər, coşmuş emosiyalara su səpməyə, camaatı təmkinli olmağa çağırdılar. Əslində bu, adi mitinq idi, amma onun qeyri-adi şüarı günün tələbi kimi səslənirdi: “Azərbaycan televiziyası Azərbaycan xalqına xidmət etməlidir!”. Vasif Babayevin irəli sürdüyü bu şüar iri qırmızı hərflərlə divara yazılmışdı və açıq-aşkar rəhbər işçilərin kürkünə birə salmışdı.

Bu şüar və mitinq olayı Vasifin başını çox ağrıtdı. Onu DTK-ya çağırdılar, MK-da və rayon partiya komitəsində (hərçənd ki, partiya üzvü deyildi-Q.M.) sorğu-suala tutdular,hədə-qorxu gəldilər, ürəkləri soyumadı. Vasiflə üzülüşmək üçün televiziya rəhbərliyinin də əlinə yaxşı fürsət düşmüşdü,amma sədri qorxudan nüfuzlu rejissoru müdafiə edən kollektivin qəzəbi idi. Kollegiyanın fövqəladə iclasını çağırdılar, V.Babayevə töhmət verdilər, işdən çıxarmaqla hədələdilər. Amma Vasif bunların heç birisindən qorxmadı, haqlı mövqeyindən geri çəkilmədi.

1990-cı il yanvarın 19-da Azərbaycan televiziyasında hadisələrin gedişini nəfəs dərmədən izləyən ən narahat adam Vasif Babayev idi. Hamı onun təhlükəni duyub qıyya çəkən, dayanmadan hayqıran Fırtına quşu kimi çırpındığını görürdü. O, həmin gün “Günün ekranı”nın xüsusi buraxılışını hazırlamağı təklif etmiş, bunun gerçəkləşməsi üçün özü işə girişmişdi. Buraxılışa xeyli faydalı materiallar, o cümlədən bölgələrdəki vəziyyət, Bakıdakı durum, paytaxta qoşun yeridilməsi ilə bağlı xəbərdarlıq süjeti və müraciətlər daxil edilmişdi. Bu proqram efirə getsəydi, bəlkə də Bakıda qanlı hadisələrin miqyasını azaltmaqmümkün olacaqdı.

Amma günortadan sonra televiziya komitəsində vəziyyət xeyli dəyişdi. Sonralar partlayış hadisəsindən xəbəri olmadığını and-aman edəcək komitə sədri günortadan sonra qəflətən yoxa çıxdı. Şübhəli adamlar hamını evə getməyə çağırırdı, çoxları da gedirdi. Amma səngərdə möhkəm dayananlar da vardı. Vasif Babayev və Xəbərlər redaksiyasının bir neçə əməkdaşı hazırlanmış xəyanətdən xəbərsiz mücahidlər kimi saat 8-i gözləyirdilər. Amma efirə 35 dəqiqə qalmış enerji blokunda məlum partlayış baş verdi. Bu, şəhərə qoşun yeridilməsi və kütləvi qırğınlara rəvac verilməsinə işarə idi.

20 yanvar qırğınlarından sonra ölkədə kütləvi həbslər başlandı. Hər yerdə fəallar tutulurdu, təbii ki, verilmiş siyahılar üzrə. Yanvarın 26-da gecəyarısı Vasifin yaşadığı mənzilin də qapısı döyüldü. Əli avtomatlı 4-5 əsgərin müşayiət etdiyi 2 rus zabiti qısaca “bizimlə gedəcəksiniz” dedi... Həmin gecə hüznlü Bakının səssiz küçələri, sanki qanqsterlərin ixtiyarına verilmişdi. Məhkəməsiz və istintaqsız həbslər gedirdi.

O, evlərinə bir də iki aydan sonra qayıtdı. Leninin vətəni Ulyanovskdakı sürgündən sonra çalışdığı kollektivdə onu həqiqi bir qəhrəman kimi qarşıladılar... Bu hadisələr onun bioqrafiyasının ən şərəfli səhifələrindən biri idi.

Vasif Babayev 20 yanvar hadisələrindən keçən bu 20 ildə də rahat yaşamadı. Yenə gərgin iş, yenə verilişlər, çəkilişlər, yenə filmlər... 1991-ci ildə o, Azərbaycan televiziyasında başlanmış gerçək islahatların generatoruna çevrildi, yeni televiziya formatları yaratdı, öz ardıcıllarını yetişdirdi, “Mir” telekompaniyasının rəhbəri oldu. Sonra Moskvada və Bakıdaözəl televiziyalarda məsul vəzifələrdə çalışdı,bir-birindən maraqlı sənədli filmlər çəkdi, hər yerdə öz ustad dəst-xəttini göstərdi, hər addımında müasir ekran üçün rejissuranın nə dərəcədə böyük önəmi olduğunu sübut etdi.

Bu illərdə Vasifin ömür verdiyi AzTV-yə tərəf boylandığı vaxtlar da az olmadı. Hətta “heç olmasa, ildə çəkməyə bir film versəydilər” istəyini də dilə gətirdi. Amma istəyi süngü ilə qarşılandı, çünki artıq bu telekanalda peşəkar meyarlardan geri çəkilmək xətti yürüdülürdü. Həmin dövrdə TV-yə rəhbərlik edən sədr Vasifi tanımırdı, lakin onun çevrəsində vəzifə sıçrayışına hazırlaşan məkrli vücudlar Vasifin istedadına və gücünə yaxşı bələd idilər.

lll

Bir vaxtlar İçərişəhərin dar küçələrindən başlanan həyat yolu Vasif Babayevi geniş sənət dünyasına çıxarıb. Dramatik epizodlarla və sayrışan uğurlarla zəngin olan bu dünya onu parlaq bir simaya, nüfuzlu şəxsiyyətə çevirib. İndi adlı-sanlı sənətkardır, Azərbaycan teleməkanında Xalq artisti fəxri adına layiq görülmüş ilk televiziyaçı-rejissordur, Beynəlxalq Televiziya və Radio Akademiyasının akademikidir, Prezident təqaüdçüsüdür.

Bu günlər doğum tarixini gənclik enerjisi və yaradıcılıq şövqüylə qeyd edənV. Babayev elə bir məktəbdir ki, daim öyrənilməli və xatırlanmalıdır. Heç vaxt yaddaşlardan silinməyəcək proqramlarına, dövrün ab-havasını və milli yaddaşı yaşadan filmlərinin ən xırda detallarına, hətta xarakterindəki sərtliklərə qədər – hər şey öyrənilməlidir. Çünki V.Babayev bütün varlığı ilə, təpədən-dırnağa, iliyinəcən yaradıcı adamdır, əsl məktəbdir, televiziyanın canlı tarixi, birepoxadır.

Geriyə qanrılıb keçmişə baxmaq bu keçmişdə ləkəli görünənlərə heç xoş gəlmir. Amma Vasif müəllim xoşbəxt adamdır ki, yaratdığı parlaq keçmişi ilə qürur duyur. Elə buna görə də təxminən on il əvvəl qəzetlərin birinə verdiyi müsahibədə haqlı olaraq belə deyirdi ki, “vaxt gələcək, televiziyanın girəcəyində mənim və qardaşım Arifin abidəsini qoyacaqlar”.

Həmin vaxtın gəlməyini çoxları gözləyir, Vasif müəllim! Düzdür, hələlik TV-nin tarixini yaratmış şəxslərin, o cümlədən qardaşınız Arif Babayevin də portreti olan qalereyaya televiziyanın əsas binasının geniş foyesində yer tapılmır. Deyirlər, bu portretlər də canlılar kimi hər şeyi görür və duyurlar. Bizlər kimi duyurlar ki, tezliklə hər şeyin öz məcrasına qayıdacağı gün gələcək, mütləq gələcək! Mən buna bütün qaranlıqları işığa qərq edəcək Günəşin sabah yenidən doğacağı qədər inanıram...

Qulu MƏHƏRRƏMLİ,

filologiya elmləri doktoru,

professor, siyasi icmalçı

525-ci qəzet.- 2010.- 29 sentyabr.- S.6-7.