Ustad dərsi keçmək istəməsə də...

SABİR RÜSTƏMXANLININ ÖMÜR KİTABINDAN ÖYRƏNMƏLİ ÇOX MƏQAMLAR VARMIŞ...

Gəlin, yazını belə başlayaq: “Bir dəli şeytan deyir, özünü oxşat Sabir Rüstəmxanlının cavan və dəliqanlı vaxtına, sağ bilmə, sol bilmə, ürəyin istəyən qədər tənqid elə. Zatən umu-küsü adamı deyil. Əla fürsətdir...” Ağıllı şeytan da gözünü ağardır ki, çox vacibdir? Deyl Karnegi deyib, tənqid poçt göyərçini kimidir, nə vaxtsa mütləq üstünə qayıdacaq. Lap yazsan da, redaktorun bir “delit”i qədər “can”ı olmayacaq. Vəssalam. Mən də özümü ağıllı aparıb, mısmırıq sallaya-sallaya yazıya ənənəvi girişlə başlayıram.

Oxuyaq: Sinoptiklərin qismən sabit, əsasən yağmursuz hava proqnozu verdiyi 9 yanvar günündə, Gənc Ədiblər Məktəbinin üzvləri ilə xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının görüşü keçirildi. Əvvəlcədən özünü üç görüşə kökləyən auditoriya Milli Kitabxananın akt zalında qonağımızın yolunu gözləyirdi. Sabir bəylə görüşdən sonra Günel Anarqızı və Afaq Məsudun “525 Kitab: Qadın yazarlarımız” seriyasından olan kitablarının təqdimatı keçiriləcəkdi. Burda köhnə vərdişimə sadiq qalıb mütləq deməliyəm ki, tədbir 19 dəqiqə gec başlayıb, iki saata güclə yekunlaşdı. Giriş sözü Yazıçılar Birliyinin katibi Rəşad Məciddən gəldi, o, Sabir bəylə gənc ədiblərin görüşündən məmnunluğunu bildirib, meydanı qonağa verdi.

Bir yazıçı, bir planet ...

Görüşün formatının ustad dərsi şəklində təşkil olunduğunu eşidər-eşitməz etirazını bildirdi ki, mən ustad dərsi verməyə yox, sadəcə siz gənclərlə görüşüb, ədəbi söhbətlər etməyə gəlmişəm... Əla.

“Yazıçılar dünyanın fərqli adamlarıdır,hər biri bir planetdirlər.Cavanlıqda ədəbi məclislərə yığışanda, bizə nəsihət verənlərə qarşı içimizdə bir etiraz vardı ki, axı bu öyüd-nəsihət kimə lazımdır? Biz onsuz da hər şeyi bilirik. Ruhumuz narazılıq üstündə köklənmişdi. Niyə Azərbaycan parçalanıb, niyə əlifba iki dəfə dəyişib, niyə... Biz Bəxtiyar Vahabzadədən, Mirzə İbrahimovdan umduğumuz kimi siz də bizlərdən umursunuz. Bilirəm, sizin də içinizdə bir etiraz var”.

Bu da çox əla, amma ummağa nə verirlər ki?!

60-70-ci illərin ədəbi dərnəkləri, məclisləri indikilərdən fərqli olaraq, siyasi söhbətlər mərkəzi olub. Sabir bəyi meydan hərəkatına aparan yollar məhz həmin dərnəklərdən başlayıbmış.

Meydan hərəkətləri ilə bağlı təfərrüatlar bir qədər sonra...

Qonağımız deyir ki, ilk şeirini necə yazdığını xatırlamır. Amma hələ orta məktəbin aşağı siniflərindən ədəbiyyata meylli olduğunu hamı bilirmiş. Günlərin bir günü Qazaxdan gələn ədəbiyyat müəllimi ona tez-tez Səməd Vurğunun, Aşıq Ələsgərin şeirlərini oxuyarmış və hər iki sənətkarın yaradıcılığı ilə tanış olan qonağımızın ürəyindən şeir yazmaq istəyi keçib. Səbəb çox sadəymiş: Onlar öz dağlarının gözəlliyini vəsf edirlərsə, mən niyə etməyim?

Mən Sabir bəyin üzləşdiyi çətinliklər, başına gələn qalmaqallar haqqında çox eşitmişəm, amma onun “Ədəbiyyat qəzeti”ndəki iş yerindən qovulduğunu bilmirdim. Sən demə dünyanın qarışıq vaxtlarında ədəbiyyatın vəziyyəti daha pis – qarmaqarışıq olub. Hətta tanınmış yazıçıları da tənqid etməkdən çəkinməyən Sabir müəllim bunun əvəzini işini itirməklə verib. Düzdür, onun yazıları demokratik ruhlu insanlar tərəfindən alqışla qarşılanırmış, amma hər bir oyunun qaydaları olduğu kimi qəzetin də daxili dəmir qanunu varmış... İndi bu yazını yaza-yaza telefonumun “not” yerinə baxıb qonağımızın dilindən yazdığım bir cümləni yazmaqdan özümü saxlaya bilmirəm. “O vaxt qələmimin itiliyindən hamı danışırdı. Baxmırdım bu hansı yazıçıdır, xoşuma gəlməyən bir şey olanda sağa- sola tənqid edirdim. Haqlı-haqsız...”

Belə işçini kim saxlayar?...

“Ömür kitabı”nın açdığı şöhrət yolu

Nüsrət Kəsəmənli, Çingiz Əlioğlu, Sabir Rüstəmxanlı üçlüyünün dostluğu haqqında çox deyilib. Yazıçıların yaradıcılıq evində olarkən iki dostunu az yazmaqda qınayan Sabir bəy onlardan maraqlı cavab alarmış: “İlham pərisi gələn kimi sən onu qapıdan öz otağına aparırsan. Bizim yanımıza gəlib çıxa bilmir”

Vaxt gəlir ki, üç dost birlikdə kitab yazmaq qərarına gəlirlər. “Ömür kitabı” adlanacaq bu müştərək iş sonucda əsl müəllifini tapır və elə bu bəs edir ki, onu şöhrətin zirvəsinə qaldırsın. 230 min tirajla nəşr olunan kitab Sabir bəyə böyük məbləğdə qonarar gətirməklə bərabər, üzdəniraq ermənilərin də qəzəbinə tuş edir. Dediklərini olduğu kimi yazıram: “O vaxt Zori Balayan Azərbaycan xalqı haqqında təhqir dolu yazılar yazırdı. Mən onun cavabını verəndə bəziləri deyirdi ki, bu qardaşlığımıza mane olur...”

Qonağımızın dediyinə görə, “Ömür kitabı” onun bütün maddi problemlərini həll edib. Hətta ev məsələsini də... Dostlardan biri dilini dinc saxlaya bilmədi: “Sağ əliniz bizim başımıza”.

Müstəqillik və ac uşaqlar anası

Tərif xətrinə yox, gerçəkdən, səmimi yazıram: Mənim üçün Sabir Rüstəmxanlı söz və ədəbiyyatdan öncə, təmənnasız azadlıq mücahididir. Tədbirdə dövlət və millət sevgisinin fəlsəfəsi, soy kökə bağlılıq hisslərinin dərinliyi,türkün və türkçülüyün müqəddəsliyi haqqında az qala kirpik çalmadan danışanda, bir cümləsini belə söz demək xətrinə danışmadığı hiss olunurdu. Bilirsiniz, nədən? Açılan və yumulan beş barmağın zəhmindən...

Bir şəkli var, bilmirəm nə vaxt, harda görmüşəm: Azadlıq meydanındakı hərəkatda yarılmış başına bağladığı ağ parça, izdihama uzanan əli və azadlığın bal dadından hamıya dadızdırmaq eşqi – Bugünə qəzəb, sabaha ümid və sevgi...

Sonra illər keçdi və bilirsiniz nə oldu?

Qoy özü danışsın: “Biz dişimizlə-dırnağımızla azadlıq qazandıq, amma istədiklərimizin bir çoxu olmadı. İnsanlar çətinlik, sıxıntı içində yaşadılar. Yolda bir qadın qarşımı kəsib deyirdi ki, budur sizin azadlığınız, evdə üç körpə uşağım acdır, çörək istəyirlər, yoxdur. Əlbəttə,o qadına azadlığın fəlsəfəsindən danışa bilməzdim, onun balalarına çörək lazım idi...”

Sabir bəy deyir ki,Cənubi Azərbaycanda baş verən hadisələri BMT-nin iclaslarında qaldıranda oradakı rəsmilər mənə “siz o torpaqları İrandan qoparmaq və onların lideri olmaq istəyirsiniz? Onlar da müsəlman siz də, niyə yola getmirsiniz? ” – deyirdilər.

Vərəqə səliqəsiz yazdığım qeydləri köçürürəm: “Mən onlara cavab verirdim ki, mənim məqsədim lider olmaq yox, əsarət altında yaşayan azərbaycanlıları müstəqil görməkdir. Onlar düşündüyünü deməli, azərbaycanca təhsil almalı, milli təəssübkeşliyinə görə sıxışdırılmamalıdırlar. Dinlər xalq və millətlərdən böyük ola bilməz. Lazım olarsa, otaylı qardaşlarımızın azadlığı və müstəqilliyi üçün dindən də keçərik... ”

Bütün bu məsələlərin dönə-dönə gənclərin beyninə yeridilməsinin vacibliyini deyib, Universitetlərdən gileyini gizlətmədi: “Mən neçə illərdir ki, ali məktəblərdən uzaq düşmüşəm. Rektorlar üçün mən arzuolunmaz şəxsəm. Elə bil universitetlər onların şəxsi əkin sahələridir”.

Bir az da ədəbiyyat haqqında

Deyəsən, bizi bu qədər ruhlandıran, daha doğrusu qol-qanad verən qonağımız olmamışdı. Uzun müddətli yazıçı təcrübəsindən çıxış edib, yazı prosesinin incəlikləri haqqında fikirlərini bölüşdü. Cavan vaxtı qonşularında yaşayan yəhudi mənşəli yazıçını misal gətirib maraqlı müqayisə apardı: “O, hər gün bir səhifə yazırdı. Bu, ilin axırında bir roman demək idi. Məndən soruşanda deyirdim ki, bəzən günə 30 səhifə yazıram. Özü də o vaxt mənzil şəraitim çox ağır idi. Yağış yağanda mətbəxdən başqa quru yer olmurdu. Təsəvvür edin, evin dörd tərəfinə yığılan qablara tökülən suyun səsi altında otuz səhifə yazırdım. Siz ilham pərisini gözləməyin. Sabahı bu gün bilin, sabah yazmaq istədiyiniz yazıya indi başlayın”.

Yadıma Cek London düşdü.Cənab London bir gün ərzində yazdığı yazının hətta hərflərini sayırdı ki, dünənkindən əskik olmasın.

Qonağımızın dediyinə görə, son zamanlar daha çox nəsrlə məşğul olur. Amma bu yaxınlarda şeir kitabı nəşr etdirmək fikrindədir. Yəqin Ağstafadan gələn oxucu zəngi Sabir müəllimi bu haqda fikirləşməyə vadar edib. Məsələ belədir: bu yaxınlarda bir oxucu zəng edərək ağlayıb ki, mən sizi nasir kimi tanıyırdım. Sizin şeirlərinizi oxuyub ağladım. Özümə yazığım gəldi ki, indiyə qədər onlardan xəbərsiz olmuşam. Sabir müəllim də cavabında deyib ki, özünə yox mənə yazığın gəlsin ki, şeir yaradıcılığımı izləyənlərə laqeyd olmuşam.

Elə bu məqamda bir məsələni mütləq qeyd etməliyəm. Adətən, Gənc Ədiblər Məktəbinin qonağı olan yazarlar şair dostlarımızın şeirləri ilə tanış olmamış zaldan çıxmırlar. Ancaq çıxış və suallar üzündən bu dəfə buna vaxt olmadı...

Cavid ZEYNALLI

525-ci qəzet.- 2010.- 16 yanvar.- S.24.