Vətənə qayıdış

Və ya Musa Urudun “Uruda iki səfər” kitabı haqqında qeydlər

“Əsil yüksək əxlaqlı, xeyirxah adam yalnız o adam hesab edilə bilər ki, o, özünün bütün hərəkət və davranışlarını əsil vətənpərvərliklə uyğunlaşdırsın”. Bir neçə əsr öncə M. F. Axundzadə tərəfindən deyilən bu sözlər əslində vətənin bizim həyatımızda oynadığı rolu bir qədər də konkretləşdirmiş olur.

Bu günlərdə əlimə bir kitab düşdü. Düzü kitabı oxumamışdan çox sevindim. Çünki çox nadir hallarda bizim tarixi həqiqətləri əks elətdirən kitabın eyni zamanda üç dildə (ingilis və fransız) çap olunduğunu görürdüm. Kitabı oxumaq qərarına gəldim.

Əvvəla onu deyim ki, kitab iyirmi ildən çox davam edən Ermənistan-Azərbaycan-Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində doğma yurdundan didərgin düşən insanların vətən həsrətindən bəhs edir. Musa Urud əsərdə öz şəxsində 18 il həsrətində yaşadığı doğma yurduna dönüşünü böyük ustalıqla və bədii çalarlara qələmə alır. Yurdunun viran qaldığını-bağ-bağçaların məhv olduğunu, kənd qəbiristanlığından əsər-əlamət qalmadığını görən müəllif deportasiyanın törətdiyi fəsadları tam çılpaqlığı ilə əks etdirib. Bəzi məqamlarda müəllif çəkdiyi əzab-əziyyətə baxmayaraq, yurdunu viran gördüyünə görə doğma kəndinə gəldiyinə peşman olurdu. O, hamının yerinə orada yatan bütün həmyerlilərimiz ruhuna “Fatihə” surəsini oxuyur, bu məqamı isə şeirlərində bədii ustalıqla qələmə alır:

Gözüm dolu qanlı yaş,

Ağlar könlüm tarı-mar.

Nə Ağanın kümbəzi

Nə Allahın evi var.

Kaş bura gəlməyəydim.

Ata-baba qəbrini

Viranə görməyəydim.

Kitabın mənimçün ən maraqlı, mən deyərdim ki, ən təsirli hissəsi Musa Urudun öz doğma evlərinə gəlişi və orada yaşayan erməni ilə söhbəti oldu. O evdə yaşayan qoca erməni – Pavliklə müəllifin dialoqunu təqdim edirəm:

“Pavlik – Sən kimsən? Haradan gəlmisən?

Musa Urud – Mən bu evin sahibiyəm, Bakıdan gəlmişəm.

Pavlik – Nəyə gəlmisən?

Musa Urud – (zarafatla) Bəs eşitməmisən, dava qurtarıb, icazə veriblər ki, hər kəs qayıdıb öz evində yaşasın. Təklif edirəm mən burda, sən də Bakıda yaşayasan.

Pavlik – Məni Bakıda öldürərlər.

Musa Urud – Sən Bakıda neçə il yaşamısan

Pavlik – Ara, mən orda doğulmuşam,65 il orda yaşamışam.

Musa Urud – Səni 65 ildə orda incidən olubmu?

Pavlik – Yox, ara, onda yaxşı vaxtlar idi!”

Bu söhbətdən tam aydın olur ki, əslində ermənilər öz havadarları hesabına işğal etdikləri Azərbaycan torpaqlarında nəinki xoşbəxt deyillər, deyərdim ki, çox kasıb, bədbəxt və peşmandırlar. Bu və bu kimi dialoqlar kitabda çoxdur. Söhbətlər zamanı müəllifin düşmənlər arasında olmasına baxmayaraq, hazırcavablığı və təmkini xüsusi olaraq vurğulanmalıdır. Sisyanın deputatı Hovik Azoyanın qərargahında yemək süfrəsi zamanı onun qardaşı, general Basensi Azoyanla Musa Urudun dialoqu bunu tam olaraq sübuta yetirir:

“Basensi Azoyan – Mən sənə “xoş gəlmisən” deməyəcəm, ən azından ona görə ki, aramızdakı müharibə hələ bitməyib.

Musa Urud – Həm də ona görə ki, adam öz evinə gələndə ona “xoş gəlmisən” deməyə ehtiyac yoxdu.

Basensi Azoyan – O da düzdü (candərdi gülümsəyir)”

Kitabda eyni zamanda müəllifin erməni mətbuatının bəzi nümayəndələri ilə görüşü, müsahibələrindən bəzi parçalar da öz əksini tapıb. Bəzi müsahibələr erməni mətbuatında gözlənildiyi kimi, təhrif olunsa da, bəzi jurnalistlər söhbətləri olduğu kimi yazıya almışlar.

Göyçə mahalında anadan olan bir gənc kimi müəllifin bu gözəl mahal haqqında gördüklərini çox böyük ustalıqla qələmə aldığının şahidi oldum:

Gördüm səni Göyçə gölü,

Düşmədi kölgəm üstünə.

Ağırlığın, uğurluğun,

Tökülsün düşmən üstünə.

Bağışla məni Göyçə gölü

Siseronun “Mən ya vətənimin rifahı üçün yaşamalı, yaxud da onunla birlikdə məhv olmalıyam” aforizmi yadıma düşür. Əminəm ki, yaxın vaxtlarda biz doğma torpaqlarımıza yenidən dönəcəyik. Buna təkcə biz – azərbaycanlılar deyil, elə ermənilər də əmindirlər. Erməni qoca ilə Musa Urudun qısa dialoqundan:

“Musa Urud – Məni burada görəndə deyəsən heç təəccüblənmədin?

Qoca erməni (Kolya) – Yox, niyə təəccüblənirəm. Bilirdim ki, bir gün yenə gələcəksiniz, indi sən gəlmisən, sonra da o birilər gələcəklər. Geci-tezi var, bir gün bu dava qurtarmalıdır”.

Atasız, anasız keçinmək olur,

Qardaşsız, balasız keçinmək olur.

Vətənsiz keçinmək olmur, İlahi!

Adam niyə yurddan didərgin düşür,

Adam niyə yurdda ölmür, İlahi!

Səbuhi Abbasov

525-ci qəzet.- 2011.- 1 aprel.- S.7.