Mediamıza sahib çıxmasaq...
Medianın, ümumən
jurnalistikanın cəmiyyətdəki yeri və roluna, funksiya
və vəzifələrinə baxışlar müxtəlifdir.
Məsələyə Azərbaycan prizmasından yanaşsaq, əslində
bir-birinə bənzəməyən üç dövr üzərində
dayanmaq mümkündür. İlk olaraq Həsən bəy Zərdabinin
əsasını qoyduğu “Əkinçi” ənənələrindən
qidalanan XX əsrin əvvəllərindəki mətbuatı
qeyd etmək istərdim. Maarifpərvərlik, özünüdərkə
çağırışlar bu dövr qəzet və
jurnallarının ana xəttini təşkil edib. Bəli, bunu
üzərindən bir əsrdən çox bir zaman
keçdikdən sonra tam əminliklə söyləyə bilərik.
Yəni, o dövrün prosesləri
baxışlarımızda bir növ, vətəndaşlıq
hüququ qazanıb, əksəriyyətimiz eyni şeyi
düşünürük. Sovet dövrü mətbuatına
da baxışlarımız demək olar, eynidir. Hərçənd
bu, heç də asan qəbul edilən məsələ
olmayıb. Dövlət müstəqilliyimizi ikinci dəfə
qazananda yeni ideoloji diktənin təsiri ilə həmin
dövrün bir çox cəhətlərini qəbul etmədiyimiz
kimi, mətbuatını da yaxına qoymurduq. Tədricən
sular duruldu və sovet jurnalistikasından bizlərə miras
qalan, bəlkə də sovet jurnalistikası daxilində
özümüzün formalaşdırdığımız
mütərəqqi xüsusiyyətləri də görməyə
başladıq, onlara sahib çıxdıq.
Müstəqillik illəri
Azərbaycan mediası üçün yeni mərhələni
açdı. Lakin mövcud məkanda forma və məzmunca
baş verən dəyişikliklər bizləri qane etmədi
və edə də bilməzdi. Yollar axtardıq,
özümüzə sual verdik: mediamız necə
olmalıdır? Çoxlu sayda cavablar tapmağımıza rəğmən
hələ də müəyyən mənada qeyri-müəyyənliyimiz
var. Qabağa gedirik, arxaya baxırıq, hərdən daha
çox Qərbə boylanır, az-maz Şərqə göz
gəzdiririk, Şimalımızın soyuqluğunun, Cənubumuzun
qaynarlığının fərqinə varmaq niyyəti ilə
nəyi düz etdiyimizi, hansı işi tərs
gördüyümüzü, nələri ümumiyyətlə
etmədiyimizi düşünməyə
çalışırıq. Media tərəfsiz, qərəzsiz
olmalı, jurnalist hadisə və faktlara peşəkarlıqla
yanaşmalı, obyektivliyini qorumalıdır. Bu ifadələri
obrazlı desəm, qulaqlarımızda sırğa etsək də,
bəzən sırğaların birini, bəzən ikisini, bəzənsə
qulaqlarımızın hansınısa itiririk. Əziyyət və
məhrumiyyətlərdən keçib gəldiyimizin fərqinə
varmayacaq, hər şeyi unudacaq görkəm alırıq.
Sanki maska taxırıq. Əslində biz media əhli kimlərik
– inanın, sayımız çox azdır, bir-birimizi o qədər
yaxşı tanıyır, hərəkət və
davranışlarımıza o dərəcədə gözəl
bələdik ki, taxdığımız maskanın
yırtılması an məsələsidir. Yəqin
soruşursunuz ki, axarımızdayıq, yoxsa... Dünyada qəribə
proseslər baş verir. Tunisdə, Misirdə, Suriyada və digər
ərəb ölkələrində yaşananlara qiymət
vermək istəməzdim. Məni düşündürən
medianın həmin hadisələrə münasibəti, təqdimat
tərzi və bunun Azərbaycana da
uyğunlaşdırılması cəhdləridir. Belə
görünür ki, kənarların, ola bilər kənardakıların
təsiri ilə bəzilərimiz maska taxmağa
çalışır və yenə də deyirəm ki, əldə
etdiklərimizi, sakit başla düşünüb-daşındığımız
və razılıq verdiklərimizi unuduruq. Əslində Azərbaycan
mediası olaraq öz yolumuzun olduğunu da yaddan
çıxarırıq.
Bir məsələni qeyd edim – ona
zaman-zaman əhəmiyyət vermədən keçmişəm.
Dövlətin mediaya dəstəyinə yönələn
təpkiləri nəzərdə tuturam. (belə mövqedə
olanların arasında siyasətçilərin
çoxluğu düşündürücüdür).
Dövlət dəstəyinin əsas təşəbbüskarlarından
biri kimi əks mövqedə duranları da anlayışla
qarşılamışam. Düşünmüşəm ki,
kimlərinsə mövqeyi birtərəfli ola bilər və
tutalım onlar deyirlərsə dövlət kütləvi
informasiya vasitələrinə dəstək göstərəndə
bu hal ikincinin birincinin təsirinə düşməsinə gətirəcək,
məsələni haradasa belə qoymaq da olar. Heç
soruşmamışam ki, siz deyən halda kimin təsirinə
düşəcəyik və ya siz kimin təsirini “vəd
edirsiniz”. Amma hər şey ortaq razılıq əsasında
baş verib. Heç kəs kənarda durmasın,
narazılıqlara baxmayaraq, proseslərə birgə
getmişik, sadalamaqla vaxt aparmaq istəməzdim, amma
mediamız adına bir çox nailiyyətləri birlikdə
qazanmışıq. Bir daha vurğulayım ki, bunları
unuduruq. Azərbaycan jurnalistini hakimiyyətəmi,
ayrı-ayrı qrup və maraqlaramı rupor etmək cəhdlərinin
mövcudluğunun və mövcud halın əldə etdiklərimizə
zidd olduğunun fərqinə varmırıq. Sanki hər
neçə vaxtdan bizə jurnalistlərimizin döyülməli,
sən demə ayağından asılmalı olduğunu
xatırladanlar, ardınca ard-arda bəyanatlar
yağdıranlar, tez-bazar çeşidli mərasim və
forumlar düzənləyənlər, məsələlərə
ictimai don geydirməyə çalışanlar var. Belədə
kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu müəyyənləşdirmək
çətinləşir. Həqiqəti öyrənmək
istəklərinə ənənəvi inkarçılıqla
sipər çəkilməsi, müxtəlif populist, təhrikçi
bəyanatların səsləndirilməsi də
gözümüz önündədir. Biz bunu bilməliyik ki,
“Azadlıq” qəzetinin əməkdaşı Seymur Həziyevlə
bağlı insidentdən günahkar kimdir. Axır bir neçə
günümüzü demək olar, buna həsr etmişik.
Sonadək nəyin baş verdiyini, olayın pərdəarxası
məqamlarının nədən ibarət olduğunu
araşdırmaq əzmindəyik. Ümumiyyətlə hamı
özünə təlqin etməlidir ki, jurnalistə toxunmaq
olmaz.
Ortaya mediamıza xas səmimiyyətçilikdən
uzaq ab-havanın çıxmasına imkan verməyəcəyik.
Bu səmimiyyəti sıradan çıxarmaq meyllərinin
baş qaldırması narahatlıq doğurur. Elə
düşünürəm ki, kimlərəsə, hansısa
qüvvələrəsə Azərbaycan jurnalistini bir insan, vətəndaş
kimi düşünməmək, onun yaxşı
yaşamamasını, gündəlik tələbatı
üçün daim sıxıntı keçirməsini,
ev-eşiyinin olmamasını görmək daha sərfəlidir.
Məni bağışlayın, müqayisəm ağır
olsa da, yeri gəlib-deməliyəm. Qədimlərdə
qladiator döyüşlərinin daha cazibədar keçməsi
üçün uzun müddət qəfəsdə ac-yalavac
saxlanılan vəhşi heyvanı insanla üz-üzə
qoyurdular. Sonrası təsəvvür ediləndir. Dünyada
baş verən proseslərdən, həmin olaylarda medianın
yeri və rolundan, habelə jurnalist peşəkarlığı
ilə əlaqədar məqamlardan da təsadüfən
söz açmadım. Ərəb dünyasının
olaylarında media, xüsusən də elektron media və sosial
şəbəkələr sanki alov püskürürdü,
insanlara qəzəb, hiddət, kin və küdurət
aşılanırdı. Tunisdə, Misirdə və Liviyada
baş verənlər həmin təbliğatın birbaşa təsiri
idi. Bu günlərdə ölkəmizin qəzetlərindən
birində gedən manşet diqqətimi cəlb etdi. Səhv
etmirəmsə, təxminən belə idi: “Facebook”dakı
alovdan Bakı küçələrində püskürmədi”.
Material martın 11-12-də paytaxtda baş verən
küçə aksiyalarının ertəsi günü qələmə
alınmışdı. Başlıq günlər ərzində
bəzi media orqanlarında hadisəyə siyasi məna
çalarları gətirmək, onu xalq qəzəbi kimi təqdim
etmək niyyətinə alternativ seçilmişdi və məncə,
yazı çox uğurlu alınmış, orada peşəkar
yanaşma tərzi ifadə olunmuşdu. Azərbaycanda baş
verən siyasi proseslərlə bağlı fikir yürütmək
niyyətindən uzaq olsam da, bəzi media orqanlarının
onda iştirakını və bu iştirakın getdikcə
aşkar xarakter daşıdığını göstərməyə
bilmərəm. Deməliyəm ki, mövcud tendensiya
mediamızı geri aparır, cəmiyyətdə gərginlik
yaratmağa xidmət edir. Bu isə mahiyyətcə inqilab kimi
qələmə verdiyimizə, bəzilərimizin təsəvvüründə
canlandırdığı böyük, mütərəqqi
fundamental dəyişikliklərə deyil, üsyana, anarxiyaya,
kütlə hərc-mərcliyinə yol açır. Tarixi
paralellər aparsaq, inqilabın beşiyi sayılan İngiltərə
və Fransa kimi dövlətlərdə 17-18-ci əsrlərdə
yaşananları indi inqilab kimi göstərməyənlər,
həmin mərhələni yalnız gerilik dövrü kimi
xarakterizə edənlər daha çoxdur və bu fikir həmin
ölkələrin tarixşünaslıqlarında
özünə ciddi yer tapıb. Ümumiyyətlə, Qərb
tarixşünaslığı böyük əksəriyyət
etibarilə bu qənaətdədir ki, orta əsrlər
Avropasındakı dəyişikliklər bir zümrənin,
bir insanın digərinə qarşı
planlaşdırılmış və idarə olunan qəzəbinin
məhsulu kimi meydana çıxıb. Mahiyyət etibarilə
sosial etirazlar üzərində köklənən dalğa
yaxşıların yox, pislərin, bəzənsə daha pislərin
zirvə fəthinə yol açıb. Təbiidir ki, həmin
vaxt da media öz “rolunu” oynayıb. Görək, Misirdə
“inqilab edən” sosial şəbəkələr onun viran
qalmış infrastrukturunu bərpa edərkən də eyni fəallığı
göstərəcəklərmi? Liviyada inqilabı mənəvi
cəhətdən stimullaşdıran bu şəbəkə ərəbin
xarabazara çevrilmiş evinin tikilməsi probleminə də
diqqəti cəlb edəcəkmi? İndi Qərb, elə Azərbaycan
mediasını da böyük ölçüdə bu məsələlər
düşündürmür, hamı diktatorun və ona əks
qüvvələrin qol gücü nümayişini səbirsizliklə
seyr və müzakirə edir. İnqilablardan söhbət
düşmüşkən bir məqama da toxunmaq istərdim.
İnqilabı aclar etmir, onlar qiyama meyillidirlər. İnqilabsa
o vaxt baş verir ki, xalq özünü təhqir edilmiş
saysın. Fransada ali silk 3-cü silki
aşağılamışdı. Rusiyada Pyotr dövründən
təhkimçi ağalar xalqla ayrı bir millət kimi
davranırdı.
“QKÇP” baş verərkən
adamlar Yanayevin sifətini, küçədəki tankları
görərkən özlərini təhqir edilmiş
saydılar. Bütün bu hadisələrdə etirazçılara
yaxın media da böyük rol oynadı. Hətta fransız
Maratın öz istəyini xalqa çatdırmaq
üçün ayrıca qəzeti də varıydı.
İndi bu meyl özümüzün bir sıra KİV-lərimizdə
də nəzərə çarpır. Bu yaxınlarda qəzetlərin
birində oxudum ki, oliqarx məmurun oğlu “qul bazarı”ndan
işsiz gənci evində düzənlədiyi məclisə
gətirib, boynuna ip salaraq iştirakçılar
qarşısında it kimi hürdürüb.
İnanmağım gəlmədi. Amma yazının oxucuda
yaradacağı emosiyanı təsəvvür etmək çətin
deyil. İstər-istəməz hər insanın içində
bir ədalət var, bu da onu özünün də təhqir
olunduğunu hiss etməyə vadar edir. Təqdimatın nəyə
hesablandığı məlumdur.. Sözümün əvvəlində
mediamızın ənənələrindən
danışdım və əslində onlar ümummedia ənənələrinin,
bəşəri prinsiplərin müəyyən mənada
zaman-zaman məxsusiləşmiş, belə desək, milli
çalarlarla zənginləşmiş,
özününküləşdirilmiş tərkib hissəsidir.
Elə isə biz, Azərbaycan mediasının təmsilçiləri
olaraq nəyə görə öz amallarımızı
hansısa siyasi avantüralara görə qurban verməliyik. Məgər
azmı qurbanlarımız olub? Hələ əldə etdiklərimizlə
itirdiklərimizin yerini doldura bilməmişik axı.
Yazımın siyasi
aksiya ərəfəsində çıxması təsadüfdür.
Amma hər təsadüfdə bir zərurət var. Odur
ki, həmkarlarımı hadisə və proseslərə
obyektiv yanaşmağa, peşə həmrəyliyi göstərməyə
çağırıram. O zaman onlar heç kəsin deyil,
yalnız haqqın tərəfini tutmuş olar, özlərinə
sahib çıxarlar.
Əflatun AMAŞOV,
Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri
525-ci qəzet.- 2011.- 1 aprel.- S.7.