Nə yaxşı ki...

Üç yoldaş şəhərin ensiz, dar dalanlarından geniş, işıqlı küçəsinə çıxanda gözlərimizə inanmadıq. Üzbəüzdə bir ərzaq dükanı var idi. Nəyin bahasına olursa-olsun, buradan yeməyə bir şey istəməli idik. Dörd gün idi ki, dilimizə “bir tikə” deyilən şey dəymirdi. Mən sağ əlimdəki köhnə çantanı yerə qoyub, aclıqdan olan-olmaz gücünü də itirən qolumu yuxarı qaldırdım... Ucadan, çığırmaq istədim...

Amma, heyim olmadığından, zorla eşidiləcək bir səslə: Nəhayət...

Nəhayət... – deyib, onsuz da taqətdən düşüb, bükülən dizlərimin köməyi ilə səkinin qırağında oturdum. Artıq yeriməyə heyim yox idi. Yoldaşlarım da mənim kimi. Lakin onların gözlərindəki yaşamaq eşqi ilə vuran ürəklərin qığılcımını görcək ayağa qalxdım. Bu son ümid yerimiz idi. Hara getmişdiksə boynumuzun ardından vurub, yola salmışdılar. Heç yanda nə iş, nə bir tikə çörək ala bilməmişdik. Əgər bu dükandan da yeməyə bir şey ala bilməsəydik, yəqin ki, elə oradaca acından ölərdik. Ala bilməsəydik deyəndə, – heç birimizin cibində qəpik də yox idi. Cib deyəndə heç cibimiz də yox idi. Əynimizdəki köhnə pencəkləri dörd gün əvvəl, bərk külək, yağış yağan günü soyuqdan qorunmaq üçün “Xəstələr məhəlləsindəki” meyitlərin əynindən çıxarmışdıq. “Xəstələr məhəlləsi”...

Burada – şəhərdən xeyli aralıqda, cəsədi çürüməkdə olan meyitlərin üfunətindən beyin çatlayırdı. Onları şəhər qəbiristanlığında basdırmağa qoymurdular. Şəhərin baş həkimi icazə vermirdi. O, deyirdi ki, özlərində min cür yoluxucu xəstəlik gəzdirən bu adamlar torpağı zəhərləyə bilər. Onlar mütləq yandırılmalıydı. Ancaq hərdən ocaq qalamaq üçün odun tapılmadığından meyitlər bir küncə yığılır, günlərlə qalırdı. Çünki bir cəsədin yandırılıb kül halına salınması üçün Allah bilir, nə qədər ağac lazım idi?

O ki ola, bir neçəsi... Bu məhəllədə evsiz-eşiksiz açıq səmanın altında yaşayan adamlar hamısı, bir nəfərə kimi xəstə idi. Təbabətdə nə qədər xəstəlik varsa, bu yurdsuz, yuvasız adamlar özlərində daşıyırdılar. Bütün bu xəstəliklərin əvvəli təngə gətirən işsizlikdən sonra aclıq, ruhu sarsıntı, nəhayəti isə heç kimin toxuna bilməyəcəyi bir dünya idi; “O dünya”, azad dünya. Bu məhəllənin “hin”lərində tiyan altında yaşayan hər bir adamın paltarının cibləri dibindən qoparılıb yandırılırdı. Bu məhəllənin özülünü qoyan, çoxdan bəri “azad dünyanın” sakini Con Fokkerin təbirincə desək, “cib” varlılara məxsusdur. Bir halda ki, “xəstənin” pulu yoxdur, deməli cibi də olmamalıdır. Kimin pencəyində, ya şalvarında cib olsaydı, onu “oğru”, yəni yoxsulların son altı şahısını belə əllərindən min yolla almağa çalışan “Varlı” adlandırıb: məhəllədən qovurdular. Burada yaşayan hər bir kəs, “Kimsəsizlərə yardım cəmiyyəti”nin göndərdiyi yeməkdən yeməliydi. Bu da yalnız axşamlar olurdu. Biz də bu məhəllədə özümüzə sığınacaq tapdığımız üçün onun “müqəddəs” qanunlarına əməl edib, ciblərimizi qoparıb atır, cəmiyyətin göndərdiyi yeməkdən yeyirik. Son dörd günü şəhərə iş axtarmağa gedib, hər yer bağlanandan sonra, çox gec qayıtdığımız üçün ac qalırdıq... Biz nəhəng şəhərin geniş küçəsində adam axınına qoşulub, dükanın qabağına gəldik. İndi heç birimizin cürəti yox idi ki, bu qədər adamın qucaqdolusu ərzaq alıb apardığı marketdən yeməyə bir tikə çörək istəsin. Biz üçümüz də girəcəkdə durub, dükanın sahibinə baxırdıq. O, sol əlinin iki barmağı arasında tüstülənən siqarı şəst ilə çəkir, sağ əli isə “bunu götür!”, “bunu apar!” kimi amiranə göstərişlər verirdi. Çox qoca bir kişi maşından boşaldılan ağır bağlamaları çiyninə alır, dükanın anbarına aparırdı. O qoca, hər bir əzaba razı idi. Təki axşama bir tikə çörəyi olsun. Biz bu cansz qocaya həsəd aparırdıq.

O, elə hərəkətlə işləyirdi ki... Sahibkar öz bərəlmiş gözlərini qocaya zilləmişdi. Əgər qoca fəhlə bir anlığa hərəkətlərini zəiflətsə, yaxud tərini “of” deyib silsə, sahibkar fikrini dəyişə bilər. Qoca sanki bunları hiss edir, sahibkarın bərəlmiş gözlərini arıq əllərinin şişmiş damarlarında görürdü. Bəli, qoca çox gözəl bilirdi ki, əgər o, az da olsa ləngisə... nə çoxdur dükanın həndəvərində dolanan ac-yalavac, böyük bir ailənin qəpiksiz başçısı, minlərlə işsizdən bir neçəsi... Bizi mat aparmışdı. Hər üçümüzün bir istəyi bir arzusu vardı: qazancından asılı olmayan iş, necə ağır olursa olsun... Birdən bir səs bizi fikirdən ayırdı. Qoca fəhlə səndərləyib yıxılmış, dükanın aralığında, daşıdığı ağır bağlamanın altında qalmışdı. Biz cəld ona yaxınlaşdıq, qocanı yükün altında bir küncə çəkdik. Sonra mən dərhal ağır bağlamanı çiynimə alıb; onu anbara apardım. Mənim bu cəldliyimi görən sahibkar gülümsədi və nataraz işçilərindən birinə mənə yol göstərməyi həvalə etdi... o da... qabağa düşüb yol göstərməyə başladı. Nataraz işçi özünün ağır çəkmələrini anbarın daş döşəmələrinə vura-vura irəliləyir, mənsə yükün ağırlığından yarı bükülü halda onun arxasınca gedirdim. Nataraz işçi əlini bir tərəfə uzadıb, yükü hara qoyacağıma işarə etdi. Mən bağlamanı ehmalca yerinə qoydum, o isə gülümsəyirdi. Deyəsən mənim bu işgüzarlığım onun xoşuna gəlmişdi. O, sol əlini çiynimə qoyub nəsə dedi, sağ əlini cibinə salıb bir qədər kağız pul çıxardı və mənə uzatdı, sonra yenə nəsə dedi. Nə dediyini başa düşmədim. Razılıq işarəsi olaraq başımı tərpətdim və pulları alıb sevincək, ən böyük səadətini tapmış adamlar kimi anbardan çıxanda, yoldaşlarımın kədər və heyrət dolu baxışları ilə üzləşdim. Donub qaldım, sanki məni ayaqlarımdan yerə mıxladılar... Qoca fəhlə artıq “azad dünyanın” sakini idi. Dükanın içinə ani bir sükut çökmüşdü. Mən gözlərimi yerə dikib ağır addımlarla qapıya tərəf gedəndə ağ mərmər döşəmənin üstündə laxtalanmış qan gördüm... Külfətinə bir tikə çörək pulu qazanmaq üçün min əzaba dözən qocanın qanı...

İldırım çaxdı, tufan qopdu, bədənimdən bir üşütmə keçdi. Mən dayanmayıb yoluma davam etdim. Yumruqlarımı elə sıxmışdım ki, dırnaqlarım ətimə keçmişdi. Öz çəkmələrimin dabanından çıxan səs qulaqlarımda “Qan!” “Qan!” kəlmələrinə çevrilmişdi. Ürəyim sıxılır, başım hərlənməyə başlayırdı. Mən o, kimsəsiz qocanın son qazancına sahib çıxmışdım. Bayırda hava qaralmış, yağış yağmağa başlamışdı. Marketin həndəvərində toplaşan insanların hamısı “Xüsusi maşına” yüklənən meyitə baxa-baxa qalmışdılar. Birdən, sanki sözləşmiş adamlar mənə tərəf döndülər... İti, nifrət dolu, acıqlı baxışlarını mənə zillədilər. Dayana bilmədim. Özümü itirdim... Bu arıq, sısqa fəhlənin ölümündə özümü günahkar hesab edirmiş kimi insanların tənəli baxışlarından yayınmaq, qulağımda hələ də səslənən “qan!”, “qan!” kəlmələrinin ağırlığından uzaqlaşmaq istəyirdim... Gözlərimi yerə dikib, yeyin addımlarla tini buruldum. Başımı qaldırmağa qorxurdum. Ayaqlarımın bir-birinə dolaşacağından ehtiyat edirmiş kimi divarı tuta-tuta getməyə başladım. Yoldaşlarımı harada itirdiyimi bilmirdim. Çantam da yoxa çıxmışdı. Tələsmək lazım idi. Məhəlləyə, adamların yanına... Kimsəsiz adamların yanına. Hansı küçələrlə getdiyimi bilmirdim. Gedib ünvana çatacağammı, bilmirdim. Nəhəng dalğalar kimsəsiz, tənha qayığı gah bu, gah da o qayaya çırpdığı kimi naməlum şəhər də məni gah bu, gah da o biri küçəsinə çıxarırdı. Hara gedirdimsə küçələr gözümə eyni görünürdü. Binalar göyün üzü kimi qaranlıq, qapılar, pəncərələr bağlı idi. Arabir işıqlı qapı gördükdə sevinir, özümə toxtaqlıq verirdim. Bura şəhərin nisbətən ortabab küçələri idi. Artıq bir neçə saat davam edən külək sanki adamları küçələrdən süpürmüş, yağışsa izlərini yuyub aparmışdı. Mən ensiz bir küçədə özümə toxtaqlıq vermək üçün divara söykəndim. Dizlərim əsir, gözümün qabağına qaranlıq çökürdü. Dəhşət canımdan əl çəkmirdi. Divardan süzülüb gələn yağışı hiss etmir kimi qollarımı sinəmdə çarpazlayıb durmuşdum. Küçədəki gölməçələrdən gözümü çəkmirdim. Qulaqlarım tutulmuşdu. Birdən üzümə sıçrayan yağış suyu məni ayıltdı. Ardı-arası kəsilməyən qara, bəzəkli maşınlar motosikllərin müşayiəti ilə yanımdan ötüşürdülər. Onlar sözləşmiş kimi gölməçələri basıb keçirdilər. Bu maşınları müşayiət edən motosiklləri yeri çatmadığındanmı, ya nədənmi bilmirəm, səkilərin üstü ilə sürürdülər. O qədər yaxınlıqdan keçirdilər ki, mən divara sıxılıb, əzilib-öləcəyimdən qorxurdum. Dərhal tini sola burulub, qaçmağa başladım. Külək ara vermirdi. Hara qaçdığımı, haralarda dolanacağımı bilmirdim. Qoca fəhlənin ölümü fikrimdən getmirdi. Mən o qocanın son qazancına sahib çıxmışdım. Mənə elə gəlirdi ki, kimsə ardımca düşüb, qara kölgə kimi daban-daban məni izləyir. İndi o, mənə çatacaq, əlini uzadıb məni tutacaq, bir tikə çörək pulu qazanmaq üçün böyük bir bağlamanın altında əyilmiş qəddimi bir dəfəlik əyəcək. – Pulları!.. – Yox!.. – Pulları!..

– Yox! Yox!... Yooox!... bu pullar mənimdir! Onları mən qazanmışam.

– Başqasının ölümü sayəsində!... O qocanın... – O qocanın yerində mən də ola bilərdim. Ola bilərdi ki, mən öləydim, onda bir başqası...

– Pulları! Boğazımda iki əl gəzdiyini hiss etdim. Boğulurdum...

Məni boğurdular...

– Yox mən ölmək istəmirəm. İstəmirəm!..

Qalaq-qalaq meyitlərin yanına atılmaq istəmirəm. Yaşamaq istəyirəm! Yaşamaq! Nəfəsim... nəfəsim... nəfə... ...əs! Nəfəsim təng olur, boğulurdum... Gözlərimi açdıqda özümü qaranlıq bir küçənin ortalığında yerə sərələnmiş gördüm. Sağ əlimdə istilik hiss etdim. Dırnaqlarımın ovcumdan qoparıb axıtdığı qanı gördükcə yumruğumu açdım. Külək ovcumdakı kağız pulları alıb apardı. O pulları ki, mən başqasının bədbəxtliyi sayəsində qazanmışdım, ölümü sayəsində... Nə edəcəyimi bilmirdim. Pencəyimi, köynəyimi çıxardıb atdım. Üzümü küləyə tutub, dərindən nəfəs almaq istədim. Əllərim göyərmiş, dişlərim bir-birinə dəyirdi. Soyuq sümüklərimə işləyirdi. Başım hərlənirdi. Özümü döyəcləməyə başladım... Qarşıdan səs gəlirdi, gülüş səsləri... Səs gələn tərəfə getdim. Məhəlləyə çatdığımı güman edirdim. Məhəlləyə o, məhəlləyə ki, qohumdan, tanışdan əsər-əlamət yox idi. O məhəlləyə ki, gecəni səhərə qədər bir-birinə qısılıb ocaq qırağında soyuqdan qorunurlar. O məhəlləyə ki, dəmir qablarda kimin artığını yediklərini bilmədikləri üçün loxmaları gözlərinə təpirdilər. O məhəlləyə ki, yüzlərlə özüm kimi ac-yalavac, evsiz-eşiksiz yaşayırdı. Ev! Doğma ev! Doğma ocaq! Gülüş səsləri lap yaxında idi. Sağ tərəfdə, nəhəng bir qapının astanasında, əllərində bəzəkli şərab şüşələri tutmuş bir neçə gənc oturmuşdu. Azca irəlidə saçı, qaşı, kirpiyi də paltarı kimi dümağ olan bir cavan oğlan durmuşdu. Yoldaşlarının ona atdığı şüşələri tutur, zərb ilə qarşıdakı divara çırpırdı. O divara ki, mən söykənə-söykənə qorxu və qızdırma əlindən qaçıb, qurtulmaq istəyirdim. Ayaq saxladım. Diqqətlə divara baxdım. Başında əmmamə, əynində əba olan iki kök bir kişinin surəti çəkilmişdi. Ətrafındakı ərəb əlifbası ilə nəsə yazılmışdı. Atılan şüşələr hədəfə dəydikcə cavanlar qəhqəhə çəkirdilər. Məni gördükcə dayandılar. Bir-birinə işarə edib məni dövrəyə aldılar. Məcburən divara söykədilər. İndi o “ərəbi” mən əvəz etməli idim. Sağımda, solumda çiling-çiling olan, başımın üstündə partlayan dolu şərab şüşələrinin səsindən qulaqlarım tutulurdu. Gözlərimi yumub dayanmış, zərblə atılan dolu şüşələrdən birinin nə vaxtsa iki qaşımın arasına dəyəcəyini gözləyirdim. Hər zərbədən sonra mən diksinib qışqırır, onlarsa qəhqəhə çəkib gülürdülər. Yaxşısı budur, qaçım. Bəlkə canımı qurtara bildim. Qaçdım... qurtardım... Atılan şüşələrin gurultulu səsi hələ də davam edir, onlar hələ də gülüşürdülər...

Qaçırdım... Lakin hara, bilmirdim. Onların gülüş səsləri getdikcə çoxalır, sanki məni izləyirdi. İndi daha bir çıxış yolu qalmışdı. Qarşıma çıxan ilk qapılardan birinə soxulub, səhəri açmaq. Başqa yol yox idi. Odur, tapdım. Böyük, işıqlı bir qapı...

Ona tərəf qaçdım. Küçə tərəfdən mərmər döşənmiş bir neçə pilləni qalxıb, qapıya soxuldum. Başımın üstündəki qara şüşənin üzərində zərli hərflərlə bu sözlər yazılmışdı: “Azərbaycan Respublika Səfirliyi”. Nəhayət!...

Nəhayət... İslanmış lüt bədənimlə soyuq daşın üstünə üzüqoylu yıxılanda...

Gözlərimi açdım... üzü Qərbə yatmışdım... Balıncım tamam su içində idi...

Saat 6-nı vururdu. Qalxıb oturdum. Bu, yuxu imiş. Bu dəhşət-yuxu imiş. Nə yaxşı ki, yuxu imiş...

Alnımda vüqar, qəlbimdə böyük fərəh hissi. Dəzgah başına. Mən fəhləyəm! Bakı, 1976

Ramiz ƏZİZBƏYLİ ...

525-ci qəzet.- 2011.- 2 aprel.- S.29.