Azərbaycan-Avropa İttifaqı: əməkdaşlığın 15 ili

Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin beşinci ildönümündə, 1996-cı ildə mühüm bir addım atdı. Həmin il 22 aprel tarixində ölkəmizlə Avropa İttifaqı(Aİ) arasında münasibətlərin hüquqi əsasını təşkil edən Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişi (TƏS) imzalandı. Lüksemburq şəhərində imzalanmış saziş onu imzalayan bütün dövlətlər tərəfindən ratifikasiya edildikdən sonra 1 iyul 1999-cu il tarixində qüvvəyə minir. 1996-cı ildə Azərbaycanın həm də “xüsusi dəvət olunmuş qonaq” statusu ilə Avropa Şurası ilə əməkdaşlığa başlaması sübut edir ki, müstəqil dövlətimiz özünün inkişaf, müasirləşmək, demokratiya yolunda irəliləməsini Avropaya inteqrasiyada görür. Bu qərarlar eyni zamanda “Şərqin qapısı” olan Azərbaycanın həm də Avropanın ayrılmaz parçası olduğunu sübut edir. 15 il əvvəl imzalanmış Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişi ölkəmizlə Avropa İttifaqı arasında əməkdaşlığı möhkəmləndirmək üçün müvafiq mexanizmlər təmin etməklə, münasibətlərə yeni təkan vermiş oldu. Bu Saziş siyasi dialoq, insan hüquqları, ticarət, investisiya, iqtisadi, qanunverici, mədəni və digər əməkdaşlıq sahələrində genişmiqyaslı əməkdaşlığı nəzərdə tutur. Onun əsas məqsədlərindən biri Azərbaycan qanunvericiliyinin Aİ qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılmasıdır. Xatırlatmaq yerinə düşərdi ki, Avropa İttifaqının əsas məqsədi Avropa xalqlarının sıx ittifaqını yaratmaq, beynəlxalq aləmdə birgə xarici siyasət yürütmək, daxili sərhədləri olmayan məkan, vahid valyuta yaratmaqla uzun müddətli iqtisadi tərəqqiyə yardım etməkdən və s. ibarətdir. Bütün bu məqsədləri həyata keçirmək üçün Aİ həm də sərhədlərini genişləndirməyə başladı.

1999-cu ildə Avropa İttifaqının 15 üzvü var idisə, indi üzvlərin sayı 27-dir. Bu genişlənməyə isə qurum Mərkəzi, Şərqi və Cənubi Avropa ölkələrini sıralarına daxil etməklə nail olub. Amma bu da son deyil. Bütün Avropanı əhatə etmək üçün qurum 2003-cü ildən Avropa Qonşuluq Siyasətini (AQS) həyata keçirməyə başlayıb. Azərbaycanın Aİ Şurasının 14 iyun 2004-cü il tarixli qərarı ilə Avropa Qonşuluq Siyasətinə daxil edilməsi təbii ki, ikitərəfli əməkdaşlıqda irəliyə doğru mühüm addım sayılır. Aİ ilə əlaqələrdə daha yüksək səviyyəli siyasi və iqtisadi inteqrasiya vəd edən AQS ona daxil olan ölkələr üçün tərəfdaşlığın gələcək inkişafı baxımından yeni bir mərhələ oldu. AQS ölkəmiz üçün siyasi, iqtisadi və inzibati islahatların həyata keçirilməsi, birgə dəyərlərə hörmət edilməsində konkret irəliləyişə nail olunması müqabilində Aİ-nin daxili bazarında müəyyən paya sahib olma imkanı, vətəndaşların, əmtəələrin, xidmətlərin və kapitalın sərbəst dövriyyəsini təmin etmək məqsədilə gələcək inteqrasiya və liberalizasiya proseslərində iştirakı, Aİ üzv ölkələri ilə daha səmərəli siyasi dialoq və əməkdaşlıq, güzəştli ticarət əlaqələri və açıq bazar, miqrasiya, narkotiklər və mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizə sahəsində əməkdaşlıq, sərmayələrin təşviqi, yeni maliyyə mənbələrinin əldə edilməsi, ölkəmizin Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmasının dəstəklənməsi və s. kimi imkanlar yaradır. Həmçinin, AQS tərəfdaş ölkələr, o cümlədən Azərbaycan üçün mədəni, təhsil və ətraf mühit kimi sahələr üzrə əlaqələri təşviq edən müəyyən Aİ proqramlarında daha çox iştirak və texniki yardım imkanları təqdim edib.

AQS-in mərkəzi elementi isə Aİ ilə hər bir tərəfdaş ölkə arasında razılaşdırılmış və ölkə üzrə bir sıra qısa və orta müddətli prioritetlərin əks olunduğu Fəaliyyət Planlarıdır. 3-5 illik müddət üçün nəzərdə tutulan bu sənədlər hər bir ölkənin ehtiyac və imkanları, o cümlədən qarşılıqlı dəyər və maraqlar nəzərə alınaraq hazırlanıb. Azərbaycana dair Fəaliyyət Planı 14 noyabr 2006-cı ilin tarixində Brüsseldə Azərbaycan-Aİ Əməkdaşlıq Şurasının iclası zamanı qəbul edilib. Beləliklə, daha əvvəl TƏS ilə tənzimlənən Azərbaycan–Aİ münasibətlərinin gələcək inkişafının istiqamətləri AQS çərçivəsində Fəaliyyət Planı ilə müəyyən olunub. Onu da qeyd edək ki, ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan iqtisadiyyatına yardım göstərən əsas donorlardan biri olan Avropa İttifaqı bu gün də bu siyasətini davam etməkdədir. Bu gün Azərbaycan ilə Aİ arasında əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən birini enerji dialoqu təşkil edir. Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rola malik olan ölkəmizlə qurum arasında bu çərçivədə 2006-cı ilin noyabrında ölkə prezidentinin Brüsselə səfəri zamanı imzalanmış “Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan Respublikası arasında enerji sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu” enerji dialoqunun genişləndirilməsi istiqamətində yeni imkanlar yaratdı. Bu Memorandumun əsas məqsədləri Aİ-nin enerji təchizatının diversifikasiyası və təhlükəsizliyi, həmçinin Azərbaycanın enerji infrastrukturunun inkişafı və müasirləşdirilməsi, enerjidən səmərəli istifadə, enerjiyə qənaət və bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsidir. Ölkəmiz Aİ ilə Şərq Tərəfdaşlığı (ŞT) proqramı çərçivəsində də əməkdaşlıq edir. Polşa və İsveçin təşəbbüsü olan bu layihə Şərqi AQS ölkələri üçün vahid formatın təsis edilməsini nəzərdə tutur.

Təşəbbüs Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Ukrayna, Moldova və Belarusu əhatə edir. İki il əvvəl may ayında Praqada “Şərq Tərəfdaşlığı” üzrə keçirilən Zirvə görüşündən sonra sözügedən təşəbbüsün əsas məqsədləri və prinsipləri, həmçinin gələcək əməkdaşlıq prosesinin ümumi cizgiləri müəyyən edən Birgə Bəyannamə qəbul edilib. Bununla da ŞT-yə yüksək rəsmi səviyyədə başlanğıc verilmiş oldu. Bu proqram iştirakçı ölkələr arasında münasibətlərin daha yüksək səviyyəyə qaldırılması, mövcud əməkdaşlığın ikitərəfli və çoxtərəfli formatda davam etdirilərək genişləndirilməsini nəzərdə tutur. Belə ki, Aİ və hər bir tərəfdaş ölkə arasında daha sıx əlaqələrin yaradılması məqsədilə ikitərəfli format çərçivəsində mövcud Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişləri əvəzinə yeni, Assosiasiya Sazişlərinin imzalanması, tərəfdaş ölkənin Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olduğu təqdirdə onunla dərin və müfəssəl azad ticarət zonasının yaradılması, həmçinin vizaların tədricən liberallaşdırılması, tərəfdaş ölkələrin və Aİ-nin enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi məqsədilə daha dərin əməkdaşlığın həyata keçirilməsi və s. planlaşdırılır. Şərq Tərəfdaşlığı demokratiya, yaxşı idarəçilik və sabitlik, iqtisadi inteqrasiya və Aİ siyasətlərinə yaxınlaşma, enerji təhlükəsizliyi, insanlar arasında təmaslar və s. nəzərdə tutur. Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Mahmud Məmməd-Quliyevin sözlərinə görə, Şərq Tərəfdaşlığı Proqramının ikitərəfli və çoxtərəfli olmaqla iki formatı var. “İkitərəfli format bizim üçün çox mühümdür. Çoxtərəfliyə gəlincə, əgər bu formatda hansısa layihə müzakirə olunsa, Azərbaycan ona ayrı baxacaq. Bu proqramda Ermənistan da iştirak edir. Azərbaycan Ermənistanla heç bir əməkdaşlıq etmir. Ona görə layihə Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun olmalıdır”.

Yeri gəlmişkən, Avropa İttifaqı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində birbaşa iştirak etməsə də, dəfələrlə müxtəlif səviyyələrdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan edib. Cari ilin yanvarında Bakıda səfərdə olan Avropa Komissiyasının prezidenti Joze Manuel Barrozo da belə bir bəyanatla çıxış etdi: “ Avropa Birliyi, əlbəttə ki, tərəfdaşlarının, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyü prinsipini dəstəkləyir. Biz ATƏT-in Minsk Qrupunun səylərini tam dəstəkləyirik və etimad yaratma tədbirlərini maliyyələşdirməyə hazırıq”. Eyni zamanda Avropa Parlamenti də işğal faktını tanıyan qətnamə qəbul edib. Təbii, bütün bu sadalananlar ölkəmizin həqiqətlərinin Avropa Birliyi tərəfindən də dəstəkləndiyini bir daha sübut edir. Barrozonun Azərbaycana səfəri zamanı “Cənub qaz dəhlizi haqqında birgə bəyannamə”ni imzalanması ilə rəsmi Bakı Azərbaycanın Avropaya daha çox qaz ixrac edəcəyini və Nabukko layihəsini dəstəklədiyini ortaya qoydu. Avropa Birliyi ilə imzalanan İndikativ Proqram isə o deməkdir ki, Azərbaycan siyasi və iqtisadi islahatları dərinləşdirdikcə Avropaya daha çox yaxınlaşacaq, malları daha sərbəst şəkildə Avropa bazarına çıxacaq, həmçinin AB ölkələrinə səfər etmək istəyən Azərbaycan vətəndaşları üçün viza rejiminin yumşaldılması, assosiativ saziş məsələsi də gündəmdədir. Barrozu Bakıda bəyan etmişdi ki, assosiasiya sazişinin əsas məqsədi strateji əlaqələri daha da dərinləşdirmək və Azərbaycanı Avropa İttifaqının bazarına daha da yaxın etməkdən ibarətdir. Avropa İttifaqı siyasi və iqtisadi islahatların aparılmasında Azərbaycanı dəstəkləməkdə əzimli olduğunu bəyan edib, Azərbaycan isə bu yolda uğurla addımlamaqdadır.

Sultanova Pərvanə

525-ci qəzet.- 2011.- 2 aprel.- S.29.