Çağdaş mədəniyyət təhsili mədəniyyətlərarası dialoqun inkişaf etdirilməsi kontekstində: anlaşmaya aparan yol

Sabah ölkəmizin paytaxtında Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu öz işinə başlayır. Belə bir möhtəşəm tədbirin məhz Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə artmaqda olan nüfuzundan xəbər verir, ölkəmizin beynəlxalq mədəni münasibətlərin qurulmasında vacib tərəfdaş olmasını bir daha ortaya qoyur. Bu, Azərbaycan dövlətinin istər xarici siyasət, istərsə də mədəni siyasət sahəsində ciddi uğuru kimi dəyərləndirilir. Tarixən fərqli mədəniyyətlərin qovşağında yerləşən Azərbaycan yüksək tolerantlıq mədəniyyəti ilə hər zaman dünyanın diqqətini özünə cəlb etmişdir. Onu da qeyd edək ki, belə bir tədbir dünyada ilk dəfədir ki, keçirilir.

Mədəniyyətlərarası dialoq, mədəniyyətlərin çarpazlaşması, etnosların anlaşması kimi mürəkkəb, taleyüklü məsələlər tarixən hər zaman cəmiyyəti düşündürən qlobal səciyyəli problemlərdən olmuşdur. Fərqli mədəniyyətlərin anlaşması beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsində mühüm ictimai-siyasi amil kimi çıxış etmişdir. Əlbəttə, bu məsələdə mədəniyyətin özünün həlledici rolu vardır. Bu xüsusiyyət – mədəniyyətin mədəniyyətlərarası münasibətlərdəki rolu, bütün tarixi mərhələlərdə öz aktuallığını qoruyub saxlamışdır. Hər zaman olduğu kimi bu gün də biz öz həyat təcrübəmizdə mədəni təfəkkürün, mədəni səviyyənin Şərq-Qərb anlaşmasındakı önəmli rolunu hiss edirik.

Şərqlə Qərbin qovşağında yerləşən, milli Şərq məfkurəsini, şərqli dünyagörüşünü Qərb mədəni dəyərləri ilə özünəməxsus şəkildə, qəribə ahəngdarlıqla birləşdirən Azərbaycan xalqı, azərbaycanlı mənəviyyatı tarixən hər zaman öz mənəvi zənginliyi, təmkini, başqa xalqların dini inanclarına, mənəvi dəyərlərinə hörməti, yüksək əxlaqi-etik keyfiyyətləri ilə seçilmişdir. Ölkəmizin müstəqillik əldə etdiyi müasir dövrdə bu tarixi reallıqlar yenidən gündəmə qayıtmış, dövrün, cəmiyyətimizin əsas mənəvi qazancına, nailiyyətinə çevrilmişdir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, ulu öndər Heydər Əliyev demişdir:

“Azərbaycan konfessiyalı bir ölkədir. Bu baxımdan o, dünyada dinlərarası, mədəniyyətlərarası əlaqələrin genişlənməsi, möhkəmləndirilməsi işinə öz layiqli töhfəsini verir”. Bu qiymətli fikirlər öz təsdiqini təkcə respublikamızda deyil, onun hüdudlarından çox uzaqlarda belə tapmışdır. Nüfuzlu beynəlxalq iqtisadi, mədəni, dini, idman və s. tədbirlərə ev sahibliyi edən Azərbaycan ulu öndərin bu müdrik fikirlərini dəfələrlə təsdiqləmişdir və əminik ki, bundan sonra da təsdiqləyəcəkdir. Müasir dövrdə ölkəmiz öz müstəqilliyini əsaslı surətdə möhkəmləndirmiş, ciddi dövlətçilik ənənələri yaratmış, dünya birliyində nüfuz qazanmış, keçərli söz sahibi olmuşdur. Bütün bunların gerçəkləşməsində dövlətimizin mədəni siyasətinin də öz payı, hətta çox ciddi olan payı vardır.

Belə bir fikir mövcuddur ki, siyasətin aça bilmədiyi qapıları mədəniyyət açır. Bu fikir Azərbaycan reallıqları ilə də uğurla səsləşir. Müstəqil Azərbaycan dövləti dünyada etibarlı iqtisadi tərəfdaş, stabil siyasi ab-havaya malik respublika, tolerant cəmiyyət, əlverişli enerji dəhlizi, böyük karbohidrogen ehtiyatlarına malik bir ölkə kimi olmaqla yanaşı, həm də böyük mədəniyyət daşıyıcısı kimi tanınır. Bu isə müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin qurucusu, ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik, uzaqgörən siyasəti nəticəsində, onun milli mədəniyyətimizə olan sonsuz məhəbbəti sayəsində mümkün olmuşdur. Çox yaxşı haldır ki, mədəniyyət və incəsənətimizə göstərilən, əsası ulu öndərimiz tərəfindən qoyulmuş bu qayğı, diqqət bu gün onun siyasi kursunun ən layiqli davamçısı olan möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla inkişaf etdirilir.

Mədəniyyət özlüyündə bəşəri bir fenomendir. Təsadüfi deyildir ki, bilavasitə mədəniyyət anlayışının elmi təsnifatlarda 200-ə yaxın tərifi yaranmışdır. Əslində bunların çoxusu öz mövqeyində düzgün səslənir. Bu məlum həqiqətləri dilə gətirməklə mədəniyyət anlayışının çoxşaxəli mahiyyətini, onun mürəkkəbliyini, cəmiyyətdəki rolunu bir daha xatırlatmaq istəyirəm.

Bu gün qarşımızda duran ən mühüm vəzifələrdən biri də Azərbaycan mədəniyyətini dünyaya tanıtmaqdır. Əlbəttə, bu işdə mədəniyyətlərarası ünsiyyətin inkişafı mühüm yer tutur. Azərbaycanda turizmin inkişaf etdirilməsi, tarixi-mədəni abidələrimizin yüksək səviyyədə təmiri, beynəlxalq standartlara cavab verən infrastrukturun yaradılması respublikamızı dünyada cəlbedici turizm məkanı kimi tanıtmışdır. Bu proses ildən-ilə daha da sürətlənir və ölkəmizin inkişafından xəbər verir.

Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafında, şübhəsiz ki, mədəniyyət təhsilinin də böyük rolu vardır. Yaşamaqda olduğumuz çağdaş cəmiyyətdə informasiya və kommunikasiya imkanlarının genişlənməsi, texnogen amilin rolunun qüvvətlənməsi mədəniyyətlərarası dialoqu daha da intensiv edir. Təbii ki, bu zaman həmin dialoqun öyrənilməsi, münasibətlərin yönləndirilməsi, idarə olunması zərurəti meydana çıxır. Bu zərurəti ödəmək üçünsə, şübhəsiz ki, mədəni proseslərin araşdırılması, onların təlim-tədris və təcrübi qaynaqlarının sistemləşdirilməsi, bir sözlə, müasir tələblərə cavab verən mükəmməl mədəniyyət təhsili tələb olunur.

Əlbəttə, qeyd etdiyimiz kimi, mədəniyyət fenomeni ötən dövrlərdə də sivilizasiyalararası münasibətlərin tənzimlənməsində əsas rollardan birini oynamış, təhsil isə bu fenomenin inkişafına və istiqamətlənməsinə yardım etmişdir. Lakin ötən dövrlərdən fərqli olaraq çağdaş cəmiyyətdə kommunikasiya şəbəkəsi, texniki infrastruktur hədsiz dərəcədə inkişaf etmiş, informasiyanın ötürülməsi ağlasığmaz dərəcədə sürətlənmişdir. Bu isə mədəniyyət təhsilini və onun peşəkar davamı olan mədəniyyətin idarə edilməsini ötən dövrlərə nisbətən daha da aktual edir. Ona görə də mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafında mədəniyyət təhsilinə və onun idarəçilik imkanlarına xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Respublikamızın mədəniyyət təhsilində rəhbəri olduğum Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin xüsusi payı və çəkisi vardır. Bu sahədə veteran və unikal ali məktəb olan universitetimiz mədəniyyətin və onun idarə olunmasının müxtəlif sahələrinə aid onilliklərlə toplanmış zəngin iş təcrübəsinə və geniş yaradıcılıq imkanlarına malikdir. Qloballaşma dövründə mədəniyyət təhsilinin əsas vəzifələri kimi mədəniyyətin milli xarakterinin öyrənilməsini, mədəni irsin, mədəni infrastrukturun, beynəlxalq mədəni əlaqələrin inkişaf etdirilməsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Buraya incəsənət fənləri tədrisinin dövrün tələblərinə uyğun şəkildə təşkil edilməsini də əlavə etmək tələb olunur. Belə ki, müasir incəsənət yönümlü təhsilin tələblərinə cavab verən, ən yeni avadanlıqlarla təchiz olunmuş tədris teatrı binasının, səsyazma, montaj studiyalarının olması vacibdir. Rəssam tələbələrin yay mövsümü müddətində xarici ölkələrə yaradıcılıq təcrübəsinə göndərilməsi imkanlarının gerçəkləşdirilməsi də günün vacib tələblərindəndir. Yalnız bu halda Bolonya sisteminin yüksək səviyyədə reallaşdırılmasından danışmaq olar. Bundan başqa, mədəniyyət və incəsənət yönümlü ali məktəblərə xüsusi yanaşma və maliyyələşdirmə prinsipi tətbiq edilməlidir. Təəssüf ki, qəbul olunmuş təhsil qanununda mədəniyyət təhsili ilə bağlı müddəalar çox az yer tutur. Söylədiyimiz fikirlər təhsil qanununda daha geniş formada yer alsaydı, şübhəsiz, daha yaxşı olardı. Arzumuz budur ki, qəbul ediləcək çərçivə qanunlarında bu fikirlər öz əksini tapsın. Universitetdəki fəaliyyətimiz dövrün tələblərindən irəli gələn bu prioritetlər üzərində qurulmuşdur və deməliyəm ki, artıq müəyyən uğurlara, qənaətbəxş nəticələrə nail ola bilmişik.

Mədəniyyət fenomenindən danışarkən məsələyə həm də kulturoloji aspektdən yanaşmaq tələb olunur. Çünki çağdaş dünyada kulturologiya elmi özündə mədəni, sosial, ictimai amillər əks etdirməklə, dünya birliyinin başlıca münasibətlər sistemini öz orbitinə çəkir və beləliklə də beynəlxalq mədəni münasibətlərin tənzimlənməsində müəyyən pozitiv rol oynayır. Elmi, nəzəri və sosial-ictimai zəmin üzərində bərqərar olan kulturologiya mədəniyyətlərarası dialoqun prinsipcə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymasına, sosial-mədəni anlaşma yollarının yaranmasına, mədəniyyətin idarə edilməsinə ciddi təsir göstərir. Artıq uzun illərdir ki, universitetimizdə Kulturologiya fakültəsi yaradılmışdır. Fakültə Bolonya təhsil sisteminə keçən ilk qurumlarımızdan biridir. Burada kulturologiyanın tətbiqi, nəzəri və digər problemləri araşdırılır. Əlbəttə, mədəniyyətlərarası dialoqun inkişaf etdirilməsində istər tətbiqi, istərsə də nəzəri sahənin öz payı vardır. Bunlardan birincisi mədəniyyətin idarə olunmasında, dialoqun yönləndirilməsində, ikincisi isə bu idarəçiliyin forma və mexanizmlərinin işlənib hazırlanmasında iştirak edir. Universitetimizdə bu və digər sahələr üzrə yüksək ixtisaslı ali təhsilli kadrlar hazırlanır ki, bu da haqqında söhbət açdığımız problemin – mədəniyyətlərarası dialoqun inkişaf etdirilməsinin reallaşmasının vacib şərtlərindən biridir. Çünki mədəniyyətin inkişafı idarəçiliklə bağlıdır. Ümumiyyətlə, istənilən sahənin inkişafı düzgün istiqamətləndirilmiş idarəçiliklə bağlıdır və mədəniyyət də burada istisna deyildir. Mədəniyyətin müasir tələblər çərçivəsində, dövlətçiliyimizin prioritet tövsiyələri əsasında idarə edilməsi isə, öz növbəsində, mədəniyyətlərarası dialoqun ardıcıl, yüksələn xətlə inkişafına təminat verir. Buradan aydın görünür ki, mədəniyyət təhsili mədəniyyətlərarası dialoqun təşkil edilməsində öncül yerlərdən birini tutur. Elə buna görə də sivilizasiyaların çağdaş münasibətlərindən söz açarkən prioritet məqamlardan biri kimi, dövlətimizin mədəni siyasətinin gerçəkləşdirilməsini və mədəniyyətin idarə olunmasını başlıca meyar olaraq qəbul edən mədəniyyət təhsilinə ayrıca diqqət yetirmək lazımdır. Universitetimiz ölkəmizdə aparılan təhsil islahatlarını öz fəaliyyətinə uğurla tətbiq etməyə çalışır. Tədris qurumlarının böyük əksəriyyəti Bolonya sisteminə keçmişdir. Bu isə tələbələrimizin beynəlxalq aləmdə təhsil və iş imkanlarını xeyli artırmaq deməkdir. Universitetimizdə təhsil islahatlarının, Bolonya sisteminin tətbiqi eyni zamanda mədəniyyətlərarası dialoqun möhkəmləndirilməsi işinə xidmət edir.

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində beynəlxalq mədəni əlaqələr, mədəniyyət meneceri (menecment), mədəni servis xidməti, kulturoloq, muzeyşünas və başqa ixtisaslar üzrə mütəxəssis hazırlığı aparılır. Bakalavr pilləsində tədris demək olar ki, tam şəkildə Bolonya təhsil sisteminə əsaslanır. Hazırladığımız mütəxəssislərin dövlət və özəl sektorun müxtəlif idarəçilik strukturlarındakı fəaliyyəti mədəniyyətin idarə olunması, mədəni proseslərin tənzimlənməsi və təbii ki, mədəniyyətlərarası dialoqun təmin edilməsi ilə bilavasitə əlaqədardır. Fikrimizcə, mədəniyyətlərarası dialoqun əsas şərtlərindən biri də milli mədəniyyətin qorunub saxlanılması və daha da inkişaf etdirilməsidir. Bu, həm də bizə olan beynəlxalq marağı artırır və dialoqun inkişafına rəvac verir. Milli söy-kökümüzdən qaynaqlanan mədəniyyətimiz varlığımızın, millət kimi özünütəsdiqimizin bəlkə də ən əsas şərtidir. Söylədiyimiz kimi, müstəqil Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət təhsilinin başlıca vəzifəsi dövlətimizin mədəni siyasətinin idarə olunması üçün yüksək ixtisaslı peşəkar kadrların hazırlanmasından ibarətdir. Azərbaycanın dünya birliyinə layiqli inteqrasiyası, milli-mənəvi dəyərlərimizin bütün dünyada tanıdılması, Azərbaycan həqiqətlərinin olduğu kimi beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılması dövlətimizin mədəni siyasətinin mədəniyyətlərarası dialoq müstəvisində yer alan prioritet şərtlərindəndir. Tamamilə aydındır ki, müasir tələblərə cavab verən kadr potensialına malik olmadan bu vəzifələri həll etmək mümkünsüzdür. Bu isə mədəniyyət təhsilinin rolunu və əhəmiyyətini bir daha gözlərimiz önündə canlandırır.

Mədəniyyət bütün tarixi dönəmlərdə qarşılıqlı anlaşmaya, etimad və səmimiyyətə aparan bir yol olmuşdur. Bu yolun yolçularını yetişdirmək, onları etibarlı “yol xəritəsi” ilə təmin etmək isə bizim – mədəniyyət təhsili təmsilçilərinin öhdəsinə düşür. İnkişaf edən Azərbaycanın dünya ölkələrinin diqqətini özünə cəlb etdiyi bir dövrdə biz öz məsuliyyətimizi daha dərindən dərk edirik. Ona görə də mədəniyyət təhsilinin səviyyəsini daha da yüksəltmək, qabaqcıl dünya təcrübəsini işimizdə tətbiq etmək, aparılan islahatlardan, müasir təhsil formalarından yararlanmaq bizim əsas vəzifələrimizdəndir. Biz hər zaman bu istiqamətdə çalışmışıq, indi də çalışmaqdayıq və bundan sonra da çalışacağıq. Dövlətimizin mədəni siyasətinə dəstək verən, bu siyasəti uğurla aparan kadrlar yetişdirəcəyik. Mən sözümü ulu öndərin aşağıdakı müdrik kəlamı ilə bitirmək istəyirəm: “Xalq bir çox xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və dünya xalqları içərisində fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərdən ən yüksəyi, ən böyüyü mədəniyyətdir. Yüksək mədəniyyətə malik olan xalq həmişə irəli gedəcək, həmişə yaşayacaq, həmişə inkişaf edəcəkdir”.

Timuçin Əfəndiyev,

professor

525-ci qəzet.- 2011.- 6 aprel.- S.4.