Fransada təhsil sistemi: müşahidələr və müqayisə nədən xəbər verir?

“FRANSANIN TƏHSİL NAZİRİ İLƏ JURNALİSTLƏRİN BİRBAŞA GÖRÜŞMƏSİ, DEMƏK OLAR Kİ, MÜMKÜN DEYİL”

Səfər çərçivəsində növbəti görüşümüz Parisin məşhur qəzetlərindən olan “Le Monde” (“Dünya”) qəzetinin redaksiyasında baş tutdu. Qəzet işçisi olduğum üçün Avropanın ən məşhur qəzetlərindən biri sayılan “Le Monde” qəzetinin redaksiyası, iş rejimi ilə yaxından tanış olmaq mənim üçün çox maraqlı idi. Qeyd edim ki, Le Monde gündəlik Fransız qəzetidir. 1944-cü ildə Hubert Beuve-Mery tərəfindən qurulan qəzet, “Figaro” ilə birlikdə Fransanın ən əhəmiyyətli qəzetlərindən biri olub. 2002-ci ildə ortalama gündəlik 400.000 ədəd nəşr edilib. 8 mərtəbədən ibarət dəbdəbəli binada yerləşən qəzetdə çalışan 600 nəfər işçidən 400-ü jurnalistdir. Qəzetdə çalışan müxbirlərin orta aylıq qazancı 3 min avro təşkil edir. “Le Monde” qəzetinin təhsil rubrikasına məsul şəxs olan Marilin Bomarla görüş zamanı o bildirdi ki, qəzetdə iş vaxtı səhər saat 6:00-da başlayır. Saat 12-də isə artıq qəzet çap olunur. Bundan sonra isə qəzetin növbəti buraxılışında işıq üzü görəcək materialların hazırlanmasına start verilir. M.Bomarın sözlərinə görə, qəzetin təhsil rubrikasına məsul şəxs kimi Fransa Təhsil Nazirliyi tərəfindən təşkil olunan bütün tədbirlərdə iştirak edir. Təhsilin müxtəlif pillələrinə aid materiallar, araşdırmalar hazırlayır. Söhbət zamanı M.Bomar Fransanın Təhsil Nazirliyi ilə bağlı çox maraqlı faktlar açıqladı. Məlum oldu ki, Azərbaycandan fərqi olaraq, Fransanın təhsil naziri ilə jurnalistlərin birbaşa görüşməsi, demək olar ki, mümkün deyil. Nazirin qəbuluna düşməkdən ötrü isə bir neçə gün öncədən onun müşavirindən görüş almaq lazımdır. Azərbaycanın təhsil nazirindən fərqli olaraq, Fransanın təhsil nazirindən açıqlama almaq isə qeyri mümkündür: “Mən nazirin mobil yox, ancaq iş telefonunu bilirəm. Ancaq ora birbaşa zəng edə bilmərəm. Zəng etsəm belə, nazir mənim zəngimə cavab verməyəcək. Ümumiyyətlə bizim nazir mətbuat nümayəndələri ilə ünsiyyətdə olmağı bir o qədər də sevmir. Doğrudur, nazir tez-tez jurnalistlər üçün mətbuat konfransı keçirir, nazirlik tərəfindən görülən işlər haqda məlumat verir. Ancaq jurnalistləri, şəxsən məni maraqlandıran bir çox suallara cavab vermir. Bir il bundan öncə mən bəzi statistik rəqəmlərlə bağlı nazirliyə göndərdiyim suallara isə bugünədək cavab ala bilməmişəm”.

Təhsil Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqə şöbəsinin müdiri Bayram Hüseynzadə isə bildirdi ki, Azərbaycanın təhsil naziri Misir Mərdanov mətbuata açıq bir nazirdir. Mütəmadi olaraq nazirlikdə nazirin iştirakı ilə müxtəlif mövzulu tədbirlər keçirilir. Tədbirlər zamanı jurnalistlər tərəfindən nazirə ünvanlanan bütün sualları M.Mərdanov şəxsən özü cavablandırır: “Hətta bir çox hallarda jurnalistlər nazirlə İctimaiyyətlə əlaqə şöbəsinin müdirinin vasitəçiliyi olmadan əlaqə yaradır. Nazirin mobil telefonuna zəng edib onları maraqlandıran bütün suallara onun özündən cavab ala bilirlər”. B.Hüseynzadənin danışdıqları M.Bomar tərəfindən təəccüblə qarşılandı: “Mən nazirin jurnalistlərə bu qədər açıq olmasını müsbət hal kimi qiymətləndirirəm. Çox istərdim ki, biz də Azərbaycanda olduğu kimi nazirlə birbaşa əlaqə yaradıb suallarımıza cavab ala bilək”. Səfər çərçivəsində növbəti görüşümüz Fransanın məşhur telekanallarından olan “TV 5 Monde”da baş tutdu. Məlumat üçün bildirim ki, bu telekanal dünyanın 75 ölkəsində yayımlanır. Dünyanın geniş yayımlanan ən böyük şəbəkələrindən biridir. TV 5 Mondenin əsası 1984 ilin iyulunda qoyulun. Teleradiokampaniyanın ilk prezidenti Serj Arda olub. 2004-cü ilin noyabrına qədər kanala o rəhbərlik edib. 2005-ci ildən kanala yeni rəhbər təyin olunub. Yeni rəhbər Fransanın sabiq mədəniyyət və telekommunikasiya naziri Jan Jak Araqondur. “TV 5 Monde” BBC və CNN-dən sonra dünyada yayımlanan 3-cü ictimai xəbərlər və əyləncə kanalıdır. 2007-ci ildən “TV 5 Monde” teleradiokampaniyasına 8 kanal daxil olub. Telekanalın Avropaya yayım şöbəsinin məsul şəxsi Lizbet Eriksen görüş zamanı qeyd etdi ki, “TV 5 Monde” 5 dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir: “Çox təəssüf edirəm ki, “TV 5 Monde” Azərbaycanda yayımlanmır. Biz çox istərdik ki, bizim kanalı Azərbaycan tamaşaçısı da izləsin”. Səfər çərçivəsində nümayəndə heyəti Fransa Təhsil, Gənclər və Assosiativ Həyat Nazirliyi, Ali Təhsil və Elmi Araşdırmalar Nazirliyinin DELKOM-un (Kommunikasiya İdarəsi) direktoru Veronik Meli, onun müavini Kristian Dük, mətbuat şöbəsinin rəisi Şantal Denu, veb şöbəsinin rəisi Olivye Kola ilə görüşdü. Görüş zamanı Fransanın ali təhsil sistemi haqda ətraflı məlumat verildi. Qeyd edək ki, Fransanın ali təhsil sistemi olduqca çevik və rəngarəngdir. Təhsil müəssisələri bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dövlət tərəfindən qəbul edilən müvafiq sənədlərə baxmayaraq, hər bir universitetin və ali məktəbin bir çox özünəməxsus xüsusiyyəti var.

Fransada təxminən 85 dövlət universiteti və ya Universitet Mərkəzi (buraya universitetlərlə yanaşı, institutlar-bir profil üzrə ali təhsil verən təhsil müəssisələri də daxildir), çoxsaylı ali məktəblər (çoxfənli peşə hazırlığı üçün), elmi-tədqiqat laboratoriyaları və tədqiqat mərkəzləri mövcuddur. Dövlət universitetləri nüfuzuna görə daha yüksək qiymətləndirilir və hər hansı özəl ali təhsil ocaqları ilə müqayisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Birincisi, universitetin tədris planları Təhsil Nazirliyi tərəfindən tənzimlənir və standartlaşdırılır. İkincisi, dövlət universitetlərində dərs deməyə yalnız dissertasiya müdafiə etmiş və çoxmərhələli müsabiqəni keçmiş müəllimlər buraxılır. Təhsili başa çatdırdıqdan sonra universitetlər dövlət diplomları, ya da özlərinin daxili diplomlarını verirlər. Universitetlərin nəzdində müxtəlif növ institutlar fəaliyyət göstərir. Bu sıraya müxtəlif profilli orta texniki personal hazırlayan və təxminən bizim texnikumlara uyğun gələn qısamüddətli Universitet Texnoloji İnstitutları (IUT), müəyyən dar çərçivəli ixtisas üzrə magistratura səviyyəsində mütəxəssislər hazırlayan Universitet Peşəkar İnstitutları (IUP) daxildir. Fransada orta və ali təhsil arasında kəskin hədd mövcud deyil. Belə ki, orta texniki təhsil ali təhsil üçün pillə rolunu oynayır. Hazırda Fransada “Üçüncü Minilliyin Universiteti” (U3M) adlanan yeni ali təhsilin inkişafı planı tətbiq edilir. Sözügedən plan ali təhsil üçün prioritetləri müəyyən edir və inkişafın əsas istiqamətlərini göstərir. Bu istiqamətdə qarşıya qoyulmuş əsas hədəflər ali təhsil müəssisələri arasında əməkdaşlığın şəbəkə sistemində təşkili, ali təhsil müəssisələrinin əməkdaşlığa açıqlığının və beynəlxalq mobilliyin dəstəklənməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı, elmi tədqiqatların səmərəliliyinin artırılmasıdır. Fransada universitetlər fakültələrə, Tədris-tədqiqat şöbələrinə (UFR) və filyerlərə, yəni ixtisas istiqamətlərinə bölünür. Avropanın hər yerində olduğu kimi, hazırda Fransada da vahid üçsəviyyəli universitet proqramında lisans, master, doktorluq (LMD) tətbiq edilir.

Lisans Azərbaycandakı bakalavr dərəcəsinə uyğundur və 3 illik təhsilin yekununda verilir. Təhsilin ilk üçillik pilləsi lisans (Licence – L1, L2, L3) diplomunun alınması ilə başa çatır. Lisansın müxtəlif növləri mövcuddur : mono və ya plüri fənlər üzrə, ümumi, tətbiqi və peşəkar – L3 Pros (professional və ya peşəkar lisans). Lisans pilləsi 180 kreditlə (hər biri 30 kredit olmaqla 6 semestr) qiymətləndirilir. Kreditlər tələbənin biliyinin Avropa qiymətini təmin edir. Bütün Avropa ölkələrinin universitet diplomları kimi, Fransa universitetlərinin diplomları da UE-dən (Unites dTEnseignement), yəni Avropa kreditləri sistemində hər birinin öz dəyəri olan fənlər blokundan ibarətdir. Lisans diplomları arasında professional və ya peşəkar diplomunu (Licence Pros) xüsusi qeyd etmək lazımdır. Birillik lisans peşəkar təhsili alan tələbələr həm nəzəri, həm praktiki məşğələlər, eləcə də müəssisədə 12 həftədən 16 həftəyədək davam edən iş təcrübəsini keçir. Bu peşəkar diplom bank sektoru, mühəndis-tikinti, sənaye, elektronika, turizm və mehmanxana işindən tutmuş kənd təsərrüfatı sektoruna qədər 1000-dən çox müxtəlif ixtisası təklif edir. Adətən məhdud yerlər verilən Lisans Pros diplomuna müsabiqə böyük olur. Lisans Pros diplomu hazırlığında əcnəbi tələbələr üçün də yerlər nəzərdə tutulur. Yəni, fransız dilini mükəmməl bilən və müxtəlif ali təhsil ocaqlarında təhsil alan, yaxud da ali məktəbi bitirmiş əcnəbi tələbələr öz sənədlərini birbaşa Lisans Prosun 3-cü kursuna təqdim edə bilərlər. Licence diplomunu aldıqdan sonra arzu etdikləri təqdirdə əcnəbilər Master səviyyəsində də təhsillərini davam etdirə bilər. İkiillik master dövründə məzuna iki müstəqil diplom verilir: Master 1 (M1) və Master 2 (M2). Burada da seçim etmək imkanı vardır.

Elmlə məşğul olmaq istəyənlər elmi tədqiqatlar üzrə master diplomu (Master Recherche), istehsalatda çalışmaq arzusunda olanlar isə peşəkar master diplomu (Master Professional) alırlar. Master səviyyəsi 120 kreditlə (hər biri 30 kredit olmaqla 4 semestr) qiymətləndirilir. Ümumilikdə, beşillik “Licence” və “Master” pillələri 300 kreditlə qiymətləndirilir. Sonuncu üçillik pillə – doctorat, yəni doktorluq dissertasiyasının müdafiəsi ilə başa çatır. Doctorat pilləsində təhsil alanlar əvvəlki təhsil sənədləri və gələcək elmi işin mövzusu təklif olunan məktub əsasında müsahibə yolu ilə seçilir.

Fransa ali təhsilində ən çətin mərhələ birinci iki il-L1 və L2 hesab olunur. Belə ki, ilk iki ildə əsasən nəzəri fənlərə üstünlük verilir. Bu zaman fənn biliklərini qiymətləndirməklə yanaşı, həm də dilə, universitet metodologiyasına yiyələnməyi tələb edən yazılı və şifahi imtahanlar keçirilir. Fransada tibb ixtisasları üzrə ali təhsil almaq özünəməxsus fərqləri ilə seçilir. Digər ixtisaslara nisbətən tibb ixtisasları üzrə təhsil daha uzun müddət davam edir. 6 ildən 8 ilədək çəkən tibb təhsilində tələbələr qarşısında daha mürəkkəb tələblər qoyulur. Həkim-terapevt diplomunu tələbələr 8 illik (bunun bir ili təcrübəyə sərf olunur), stomatoloq və əczaçı diplomunu isə 6 illik təhsildən sonra alırlar. Tibbin hər hansı sahəsi üzrə ixtisaslaşmaq üçün ordinaturaya daha 4-5 il sərf etmək lazımdır. İctimai səhiyyənin Dövlət Məktəbində əcnəbilər üçün də açıq olan müxtəlif təhsil proqramları mövcuddur. Fransada universitetlərlə yanaşı, müxtəlif profilli ali məktəblər də (Grandes Ecoles) mövcuddur. Bu məktəblərə xüsusiləşdirilmiş hazırlıq kursları (ikiillik təhsil) keçdikdən sonra, yaxud olduqca çətin müsabiqələr nəticəsində qəbul olmaq mümkündür.

Bu ali məktəblər özünəməxsusluğu ilə fərqlənir və yüksək səviyyəli idarəetmə kadrlarının hazırlanmasında onlar əhəmiyyətli rola malikdir. Bu təhsil ocaqlarında yüksək səviyyəli mütəxəssislər tərəfindən tədris proqramları hazırlanır və dərs keçilir. Burada təhsil alan fransız tələbələr imtahanlara buraxılmazdan əvvəl müəyyən illər ərzində dövlət qulluğunda və dövlət müəssisələrində çalışacaqlarına razılıq haqda iltizam imzalamalıdırlar. Ali məktəbdə təhsil aldıqları dövrdə tələbələr əməkhaqqı alır və əməkdaş-təcrübəçi kimi çalışırlar. Əcnəbi tələbələr də Fransada işləmək və əməkhaqqı almaq hüququ olmadan, könüllü dinləyicilər qismində müsabiqədən keçməklə bu məktəblərə qəbul ola bilərlər. Təbii ki, söhbət ixtisasları ali məktəblərin profilinə uyğun gələn yüksək hazırlıqlı əcnəbi tələbələrdən gedir.

Fransanın nüfuzlu ali məktəbləri arasında ENA-Dövlət İdarəetmə Məktəbi, HEC-Ali Kommersiya Məktəbi (özəl), Ecole Normale Superieure-Ali Pedaqoji Məktəb, Ecole Polytechnique-Ali Politexnik Məktəb və ENM-Ali Magistrlər Məktəbi daha məşhurdur. Ölkə üzrə təxminən 200 Ali xüsusiləşdirilmiş Mühəndislik Məktəbi mühəndis diplomu vermək hüququna malikdir. Adətən bu məktəblərdə təhsil müddəti 5 il davam edir və əksəriyyəti polivalent ümumi mühəndislik diplomunun (Licence+Master) alınması ilə başa çatır. İmtahan zamanı tələbələrdən riyaziyyat və fizika üzrə olduqca mükəmməl biliklər tələb olunur. Təhsilə iri sənaye müəssisələrində təxminən 12 ay və ya xaricdə iş təcrübəsi də daxildir. Mühəndislik məktəblərinə xüsusiləşdirilmiş hazırlıq kurslarını keçdikdən sonra və yaxud müsabiqələr yolu ilə (müsabiqə böyükdür) qəbul olmaq mümkündür. Fransada ali ixtisas məktəbləri adətən müvafiq nazirliklərin nəzdində yerləşir və müxtəlif sahələr üzrə ixtisaslı kadrlar hazırlayır.

Universitetlərə daxil olmaq üçün fransız tələbələrin “Baccalaureat” diplomuna, yaxud universitetdə təhsili davam etdirmək imkanı verən və orta təhsil məktəbini-liseyi bitirdiklərini təsdiq edən “BAK” diplomuna malik olmaları (Fransada lisey şagirdlərinin orta hesabla 70 faizi “BAK” diplomu ala bilir) əsas şərtdir.

Fransız dili üzrə test əsas (şifahi danışığın başa düşülməsi, dilin quruluşu haqda bilgi və yazılı mətnlərin başa düşülməsi) və iki əlavə imtahandan (yazılı vərdişlər və şifahi vərdişlər) ibarətdir. TCF imtahanının verilməsinin ən əlverişli vaxtı yanvarın sonunda keçirilən sessiya hesab olunur. Bu zaman imtahanlara qatılanlar nəticələri martın əvvəlində alacaqlar ki, bu da onlara sənədlərini hazırlamaq və seçdikləri universitetlərə göndərmək üçün əlavə vaxt qazanmaq imkanı verir.

Onu da qeyd edək ki, əcnəbi tələbələr onların fransız dili üzrə biliklərini təsdiq edən TCF imtahanında ən azı 350 bal toplamalıdırlar ki, universitetlərə sənəd verə bilsinlər. TCF imtahanı üzrə nə qədər yüksək bal toplanarsa, onların sənədlərinin universitet tərəfindən qəbul edilməsi şansı da bir o qədər artmış olur. Əcnəbi tələbələr Fransanın nüfuzlu ali təhsil müəssisələrinə qəbul olmaq, eləcə də dövlət təqaüdü almaq istəyirlərsə, əsas imtahan üzrə dördüncü və ya beşinci səviyyəyə (400-500 baldan yuxarı) və əlavə sınaqlar üzrə yaxşı qiymətlərə malik olmalıdırlar.

Birinci və ikinci kurslara daxil olmaq üçün (L1,L2) əcnəbi tələbələr sadəcə TCF imtahanını deyil, eləcə də TCF-DAP imtahanını verməlidirlər. TCF-DAP əsas imtahandan əlavə, müvafiq cədvəlin yazılı qaydada şərh edilməsi və verilən mövzu üzrə inşa işindən ibarət olan yazılı imtahandır. Bu gün Fransada təxminən 300 min əcnəbi tələbə təhsil alır. Fransa ABŞ və Böyük Britaniyadan sonra dünyanın əcnəbi tələbələri ən çox qəbul edən üçüncü ölkəsidir. Bu cür uğurun səbəbi, sözsüz ki, ali təhsilin keyfiyyəti və ali məktəblərdə təşəkkül tapmış sağlam mühitlə bağlıdır.

Fransanın dövlət universitetlərində ali təhsil pulsuzdur, yəni burada təhsilə görə ödəniş edilmir. Lakin hər təhsil ilinin əvvəlində universitetə qeydiyyat haqqına görə ödəniş etmək (səviyyə və ixtisasdan asılı olaraq məbləğ 150-900 avro arasında dəyişə bilər), eləcə də məcburi illik tələbə sığortasına malik olmaq lazımdır.

Fransanın dövlət universitetlərində təhsil almaq istəyən əcnəbilərin illik xərci 6000-10000 avro (qalmaq, yemək, yol, dərs vəsaitləri üçün xərc) arasında dəyişə bilər. Özəl universitetlərdə isə illik təhsil haqqı 3000-7000 avro civarındadır. Təhsil müəssisəsindən asılı olaraq bəzən bu məbləğ daha da arta bilər.

Günün ikinci yarısında Paris Təhsil İdarəsinin Regional Pedaqoji Sənəd Mərkəzinin (CRDP) direktoru ilə görüşdük. Görüş zamanı Mərkəzin Direktoru Mari-Kristin Ferandon CRDP və onun fəaliyyət istiqamətləri haqda nümayəndə heyətinə ətraflı məlumat verdi.

Təhsil Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqə şöbəsinin müdiri Bayram Hüseynzadə isə öz növbəsində Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi onun strukturu, fəaliyyət istiqamətləri barədə danışdı.

Bu, səfər çərçivəsində nəzərdə tutulan sonuncu görüş idi. Bundan sonra isə bizi Parisin dünyanı heyrətdə qoyan tarixi yerləri ilə tanışlıq gözləyirdi...

(ardı gələn sayımızda)

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet.- 2011.- 7 aprel.- S.7.