Azərbaycan dilini öyrədən əsər

Deyəcəksiniz ki, bu nə addı – Azərbaycan dilini öyrədən əsər?! Demək olar ki, Azərbaycan ədəbiyyatından son illər dərc olunan bütün nəsr əsərlərini oxumağa çalışıram. Gün-gündən nəsr əsərlərinin artması (pis, yaxşı) müasir Azərbaycan ədəbiyyatının yaranıb təkmilləşməsinə böyük zəmin yaradır. Ədəbiyyatla məşğul olan insanlar da fikirlərimi təsdiq edərlər ki, son 2009–10-cu illər də Azərbaycan ədəbiyyatında doğrudan da böyük bir dönüş yaranıb.

Oxuduğum nəsr əsərlərinin çoxunu bəyənsəm də, bir çoxunu da bəyənmirəm. Əsərin dili yorucu, mövzu adi, heç bir fəlsəfi anlamı da yox. Zənnimcə, şeirdə olduğu kimi nəsrdə də müəllif əsərdə fəlsəfi çalarlar açmalı, sətiraltı mənalarla, obrazının başına gələn hadisələrlə oxucusunda maraq yaratmalı, yazdığı əsərdə yaratdığı fəlsəfi fikirlərlə uzun müddət oxucularının xatirində qalmalıdır. Digər tərəfdən isə yazıçı mənə görə həm də dilçidir. Öz dilini bilməyən biri yazıçı ola bilməz. Bu gün yazılan əsərlərin çoxunda osmanlı türklərindən gəlmə ifadələr, sözlər işlənməsi geniş vüsət alıb. Bunun da əsas səbəblərindən biri müəllifin Azərbaycan dilini dərindən bilməməsindən irəli gəlir.

Bir neçə ay bundan öncə AYB-də keçirilən tədbirlərin birində şeir deyən Mahirə Abdulla elə həmin şeiri ilə də yaddaşıma həkk olundu. Xanımın kitabını axtarıb, tapıb, oxuyacağımı düşündüyüm bir vaxtda ədəbiyyat portallarının birində “Yazıçı Mahirə Abdullanın yeni romanı – Qeyb” başlıqlı bir yazıyla rastlaşdım. Düzünü deyim ki, həmin andan bu kitabı əldə edib oxumaq, yazıçının yaradıcılığı ilə yaxından tanış olmaq həvəsim daha da artdı. Çünki gerçəkdən də bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında qadın yazarların bir çoxu məni qane etmir. Oxuduğum əsərlərdə qadına xas olmayan süni hisləri gördükcə, əsərin ürəksiz, sadəcə yazı xatirinə yazıldığını hiss edirəm (Təbii ki, hamısında yox.). Bu günlərdə AYB – də Rəşad Məcidin masasının üstündə “Qeyb”i gördükdə, dərhal xahiş etdim ki, həmin kitabı bir neçə günlüyə oxumaq üçün mənə versin. Evə gələnə qədər yolda itirdiyim vaxtdan istifadə edərək, kitabı açıb oxumağa başladım. İlk vərəqlərindən kitabda müəllifin üslubu, dili məndə maraq yaratdı. “Səhnəarxası Səhnədən real görünürdü” ifadəsini oxuyarkən, bu beş sözdən ibarət olan, amma bütün həyatımızı əhatə edən söz məni tutdu.

Daha sonra əsəri oxuduqca, hər bir sözün fəlsəfi tutumunu görüb, heyran oldum. Son illər oxuduğum əsərlər sırasından ilk dəfə idi ki, bu cür tutumlu bir əsər ilə qarşılaşırdım. Bütün bunlardan əvvəl əsərin dili məni düşündürdü. Düzü, bu əsərdə əsl Azərbaycan dilinin necə olduğunu öyrəndim. İlk dəfə idi ki, hansısa bir əsəri bu qədər duyğulu və yaşayaraq oxuyurdum. Hər bir cümlədə qadın həssaslığı, qadın duyğularını hiss etdikcə, əvvəl söylədiyim fikirlərdə yanıldığımı duyub, Mahirə Abdullanın timsalında Azərbaycan ədəbiyyatında qadın yazarının var olduğunu özüm üçün təsdiq etdim. Zənnimcə, müasir Azərbaycan qadın ədəbiyyatında Mahirə Abdulla özünün yolunu qoydu (Əvvəlki əsərlərlə tanış deyiləm deyə, fikrimi qəti ifadə etmirəm). Müəllif əsərdəki Ahu adlı xanımın hər bir əzab – əziyyətlərə tab gətirməsində mübariz bir Azərbaycan qadınının portretini çəkib. Bununla yanaşı qaçqınlıq həyatı yaşayan kimsəsiz Gülgəzin timsalında şəhvət hisslərinin qurbanına çevrilməyərək, şərəfli bir qadın ömrü yaşadığını, ehtiyac üzündən kimsəyə baş əymədiyini göstərərək, qadına layiqli qiymətini verə bilmişdir. Bu gün ermənilər bütün dünyaya türklərin onlara qarşı soyqırım törətdikləri iddisını yaymağa, təsdiq etdirməyə çalışırlar.

“Qeyb” bir çox qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirməsiylə, bu məsələnin də üzərindən yan keçməyib. Belə ki, müəllif əsərdə Anjellayla Arpiginin Vartan tərəfindən öldürülməsinə baxmayaraq çobanın uşağı və qızılları götürdükdən sonra meyitlərə toxunmamağı, xarici qonaqlara türklərin erməni xalqına tutduğu divandan xəbər tutması üçün elə oradaca buraxıb getməsiylə, ermənilərin iç üzünü açır, əslində bu millətin böhtan xarakterli fikirlərlə özlərinə haqq qazandırmaq istəyini üzə çıxarır. Əsərin kulminasiya nöqtəsi, zənnimcə, sonda Aramla nənəsi Klaranın Qarabağın yüz ildən sonrakı taleyi ilə bağlı dialoqudur. Burada Klara yüz ildən sonra özünün viran qəbrinin olacağını deməsi və nəvəsinə: – Sənin ağlınca Allah kimə verəcək Qarabağı, – sualını verməsilə, nəvəsinin: – Qapının arxasından çıxana, – cavabı bu gün hamımız üçün taleyi müəmmalı qalan Qarabağın sonuna aydınlıq gətirir. Yəni müəllif yüz ildən sonra Əhmədin evinin tikilməsi, Qarabağın yenidən Azərbaycanın olacağını göstərir. Yəni bu gün ermənilər nə qədər rahat otursalar da, bir gün nə vaxtsa türk qapının arxasından çıxıb, öz tarixi torpaqlarına sahib çıxacaq.

Əsərin başdan – başa dərin fəlsəfi çalarlı olması “Qeyb” haqqında ən azından öz həcmi qədər təhlil yazmaq gərək olduğunu bildirir. Mənim isə bu əsər haqqında təhlil xarakterli yazı yazmaq həddimə düşməz. Biz hələ bu kimi əsərləri dönə-dönə oxumalı, tariximizlə yanaşı əsl Azərbaycan dilini öyrənməliyik. Bu üzdən də əsərlə tanış olmayanlara əsəri sakit bir guşəyə çəkilib, hər cümləsini diqqətlə oxumağı tövsiyə edərdim. Bu əsəri oxuyan hər bir Azərbaycan türkünün qaranlıq qalan bütün məqamlara aydınlıq gətirəcəyinə inanıram.

Zaur QƏRİB

525-ci qəzet.- 2011.- 8 aprel.- S.7.