Dədə Şəmşirlə üç görüş

Bu silsiləmi mənim üçün əziz olan, içimdə daim yaşatdığım, öləziməyə qoymadığım hisslərdən hörəcəyəm. O hisslərdən ki, vaxtilə bir sıra səbəblərdən; siyasi quruluş üzündən, tuş gəldiyim haqsızlıqlardan, evsizlikdən, əsəb gərginliyindən, vaxt məhdudluğundan qələmə ala bilməmişəm. Amma onları dəfn edə, özümlə qara torpağın altına apara bilməzdim, xalqım üçün qoruyub saxlamalı, yazıya köçürüb ona da təhvil verməliydim. Bunun üçün səni həmdəm seçdim əziz oxucum. Olsun ki, bu silsiləm ucbatından qınağına, tənqidlərinə də məruz qalam. Axı milli mentalitetimizin bu üzü də var ki, gərək yaşadığın duyğuların böyük bir qismini dilinə gətirməyəsən. Əlbəttə, bəzi məqamlar var ki, mən də üstündən keçəcəm. Amma ümumilikdə götürəndə, yox. Silsiləmin baş məqsədi belədir: düzü düz, əyrini əyri. Yəni səmimi.

Özünü görməzdən əvvəl səsini eşitmişdim. Hələ televiziya yox idi, eləcə radiolara dinşək kəsilə-kəsilə Azərbaycan sənətçilərinin hamısının səsini dinlər, bir yerə yığışıb onları yamsılardıq. Biz, yəni ötən əsrin 50-60-cı illərinin uşaqları, yeniyetmələri. İsmayıllı bir Şirvan yurdudu, bizlərin toy-düyününü yola verənlər də Şirvan aşıqları olardı. Aşıq Şakir Hacıyevi, Qurbanxan Sadıxovu, Aşıq Pənahı, Aşıq Əhmədi, Baratı, Aşıq Məmmədağanı tez-tez toylarda görər, onları ideal sanar, aşıq deyilən kəsin məhz onlar təki olduğunu güman edərdik. Digər bölgələrdən olan aşıqlarısa hələm-hələm qəbul eləməz, oxuduqları canımıza sinməzdi. Şəxsən mənimçün aşıq təkcə oxumağıyla yox, həm də gözəl rəqsiylə aşıq idi. Qərb zonası aşıqlarının oxuduqları havacatdasa o vaxtlar ritm, oynaqlıq duymadığıma görə oxumaları mənə çatmırdı. Və aşıq sənətinə olan bu baxışlarım bir xeyli sürdü- orta məktəbi bitirib Bakıya gələnəcən, televiziyalarda onları görənəcən, ümumiyyətlə aşıq sənətinin köklərinə tədricən bələd olanacan. Və nəhayət Dədə Şəmşiri görənəcən. 1970-ci il idi. Artıq universitetin jurnalistika şöbəsini bitirmiş (1968), azad təyinat almışdım, redaksiyaların qapısını bir-bir döyür, özümə iş axtarırdım. Axır ki, “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin o zamankı redaktoru Cəmil Əlibəyli bir yazımdan xoşu gəldiyinə görə məni işə qəbul etməyə qərar verdi. Amma bir şərtlə, gərək bir neçə ay ştatdan kənar işləyəydim, sınaqlardan keçəydim. Beləcə, peşəkar jurnalistlər kollektivində jurnalistika bəhrinə atıldım. Sonra, bir yay günü Cəmil müəllim məni və bir də elə mən təki sınaq müddəti yaşayan yazıçı dostum Əbülfət Misiroğlunu kabinetinə çağırıb hərəmizə bir tapşırıq verdi: mən Qarabağa gedib Daşaltının tut bağlarından, Ağdamın atçılıq sovxozundan, bir də o yerlərin ev tikmə mədəniyyətindən yazmalıydım. Əbülfətə isə Kəlbəcər İsti suyu barədə lirik, təsirli bir məqalə yazmağı həvalə elədi. Cavandıq, hələ idarəçilik təcrübəmiz yox idi, üstəlik də rəsmi işçi sayılmırdıq.

Yolda gedə-gedə Əbülfət beynimi yedi ki, sən gəl Kəlbəcərdən yaz, mənsə Qarabağdan, nöşün ki, mən oralıyam, yaxşı tanıyıram Qarabağı. Səninçün nə fərqi var, onsuz da heç birisində olmamısan. Özü də danışdıq ki, əvvəlcə onunla Qarabağa, ata yurdu Ağcabədinin Salmanbəyli kəndinə gedək, sonra birlikdə Ağdama, Şuşaya, ordan da Kəlbəcərə birlikdə adlayaq. Bir gecə Salmanbəylidə qaldıq. Orda öyrəndim ki, Əbülfətin böyük qardaşı Şamil də Kəlbəcərdədi, Ovşar yaylağında rayonun (Ağcabədinin) qoyunlarını otarır. Və digər böyük qardaşı şair Ənvər Əhməd də Kəlbəcərin Taxtamı, yaxud Humay qayasıdımı (dəqiq yadımda deyil) orada alaçıq qurub istirahət edir. Və atası, rəhmətlik Misir kişi bizə məsləhət bildi ki, gedib onları görək, həm də kababdan – zaddan yeyib özümüzə gələk... Bu çox uzun söhbətdi, keçək söhbətimizin məğzinə. İndi də gəldik çıxdıq Kəlbəcərə. Orada rast gəldik şair Məmməd Aslana (onu da ilk dəfə orada gördüm), məlum oldu ki, Əbülfəti də yaxşı tanıyır Məmməd, onun şair qardaşları Ənvəri də, Əhməd Elburusu da. Bizimlə İstisuya, dağlara getməsi təklifimizə kəlbəcərli qonaqpərvərliyi ilə razılıq verdi. Yola düşdük. Şəhərdən yenicə ayrılıb Tərtərin sahili boyu sıralanmış qayalıqların arasıyla İstisuya yol almışdıq. Birdən Məmməd Aslanın gözləri uzaqdan nə gördüsə, sürücüyə əməlli-başlı əmr verdi: “Dayan, ay evi tikilmiş, dayan!” Dedik, görən nə olub. Sən demə Məmməd kəlbəcərlilərin bu yerlərin qartalı adlandırdıqları Aşıq Şəmşiri görübmüş və istəyib ki, ilk olaraq bizi onunla tanış eləsin. Maşından düşüb daşlararası cığırla çayın sahilinə endik. Şəmşir bir neçə qohumuyla oradaydı və əlində fincan dolu isti su uzaqdan Məmməd Aslanı görüb gülümsəyirdi. Salam-sabahdan, qısa tanışlıqdan sonra Şəmşir əmi bir az bizdən aralı yerdən qaynayıb çıxan isti su bulağının başına getdi, əlindəki iri fincanı yaxşıca yaxalayıb suyla doldurdu, bizə yaxınlaşdı. Dedi, ay oğul, al əvvəlcə sən iç, deyən buraların adamı deyilsən, gör ki, bizim dağların necə bir matahı var.

Böyük ehtiramla “sağ ol, dədə” deyib fincanı aldım və bir-iki qurtum içib üz-gözümü turşutdum. Açığı öyrəşmədiyimə görə, həm də yayın bu qızmarında indicə bulağın gözündən alınan su çox isti olduğu üçün ürəyimi vurdu. Bunu dərhal sezən Şəmşir əmi qayıtdı ki, hə, elə belə də bilirdim. Bu suyun belə bir xisləti də var, hər adama ləzzət eləmir. Sizlər bunu Bəkidə (Bakıda) botullardan içirsiniz, özü də qazlı. Əmbə (amma) bu suyun ləzzəti belə içməkdi. Yaxşı, indi mən sənə bir şey verəcəm, onunla iç gör dünyada nələr var. Bunu deyib aşıq əlini cibinə atdı, bir ucuz konfet (gərək ki, kağızının üstündə xərçəng şəkli vardı) çıxarıb kağızını soydu, dedi, aç ağzını, indi bunu ağzında oynada-oynada o sudan iç, sonra söyərsən məni. Dediyi kimi də elədim. Nə söymək canım, o bir-iki qurtum suyun əsrarəngiz tamı düz 40 ildən çoxdur, hələ də damağımdan getmir. Bir də ona görə ki, o suyu Dədə Şəmşirin əlindən alıb içmişdim. Həm də ondan eşitdiyimdir ki, a bala, vallahi-billahi əsil İsti su budur, o birisinin adı çıxıbdır, yeri açıqlıqdır deyən sanatoriyanı da orada tikiblər. Bizsə dədə-babadan bu suya balaca İsti su demişik. Bunun səfası da, şəfası da o birisindən on kərə artıqdır. Sonra Dədə Şəmşirin Məmməd Aslanla son dərəcə şux zarafatları, ayaq üstü şeirləşmələri, bir –iki ağız qədim saz havası üstə oxuması günü bu gün də “bir sinema lenti kimi” gözlərim önündə oyur-oyur oynamaqdadır. Öpüşüb-görüşüb ayrıldıq. Dedi hayıf ki, bir az ağrıyıram, yoxsa sizə qoşulub qalxardım dağlara. Sonra Məmmədə bərk-bərk tapşırdı ki, mütləq uşaqları (bizi) onun Səməd Vurğunla deyişdiyi yerə- Ceyran bulağına aparsın. Bu mənim “Dəli dağın qartalı” ilə ilk görüşüm oldu. Həmin səfərimdə böyük, məşhur İsti su kurortunu da gördüm, Taxta düzündə də oldum, Gəlin qayası, Humay qayasını da ziyarət elədik. Ceyran bulağının üstündə birimiz Səməd Vurğun, birimiz Dədə Şəmşir rolunda deyişdik də: “Bəxt məni bu yerə qonaq göndərdi Gedirəm, yamandır ayrılıq dərdi” – deyib kövrəldik də... Bakıya qayıtdıq, Kəlbəcər haqqında yazım qəzetdə çıxdı, demək olar ki, elə o xırdaca yazımdan sonra Cəmil Əlibəyli “Azərbaycan gəncləri”ndə ədəbi işçi ştatına məni işə qəbul elədi. Bax, o zamandan mən Azərbaycan aşıq sənətinə bölgə, “zona”, region sərhədləri qoymadan maraq göstərməyə başladım və ən çox da Azərbaycan radiosundan vaxtaşırı səslənən Aşıq Şəmşir ünvanlı havacatın əsiri oldum. Onun özünün qələmə aldığı, Məmməd Aslan demiş, “gül ləçəyi kimi” qoşmaları, gəraylıları, səsindəki qeyri-adi həzinlik və elə həmin səsinə yettik seçib-sonaladığı qədim havacatlar minbir aşığın oxumaları arasından seçilir, sayılırdı. İkinci görüşümüzsə Bakıda oldu. Özü də artıq bir ildən bəri əməkdaşı olduğum “Azərbaycan gəncləri” qəzeti redaksiyasında. Cəmil Əlibəyli Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsinə sədr müavini vəzifəsinə təyin olunmuş, onu Qəşəm Aslanov əvəz etmişdi. Günorta saatlarıydı, baş redaktorumuzun katibəsi otağıma gəlib dedi ki, Qəşəm müəllim səni istəyir. Kabinetə daxil olanda çaşdım bir növ. Necə deyərlər, məndən başqa hamı baş redaktorun otağındaydı. Hətta qonşu “Pioner” qəzetiylə eyni adlı jurnalın əməkdaşları da yığışıb gəlmişdilər. Təbii ki, Qəşəm müəllimin dəvətiylə. Ortada kim olsa yaxşıdır- Aşıq Şəmşir! Özü də əlində sazıyla. Əslən ulu Göyçəmizdən olan Qəşəm Aslanov çılğın saz-söz, aşıq həvəslisiydi. Hardansa əlinə keçmiş Dədə Şəmşiri hamıyla tanış eləmək, aşıq sənətinə biganə olanlara onun səsi, avazıyla “dərs” vermək istəmişdi. Elə ordaca sən demə Şəmşir əmi məni xəbər alar, deyər ki, bəs İntiqam balam tay burda işləmir ki? Uzun illərin dostu, baba-nəvəsi kimi görüşüb-öpüşdük. O gün o qədim bina (“Bakı soveti” metrosu ilə üzbəüz bina nəzərdə tutulur) bəlkə də ömründə ilk dəfə elə bir səsin, avavzın, başlıcası isə ustadlar ustadı Dədə Şəmşir kimi bir aşığın səsinin şahidi olurdu. “Baş sarıtel”i, “Dübeyti”ni, “Cəlilin”i oxudu, Səməd Vurğunla bağlı çoxumuza bəlli olmayan xatirələrini dilə gətirdi. Sonra şəkil də çəkdirdik. Redaksiyanın fotoqrafı Üzeyir Muradov həmişə olduğu kimi bu dəfə də də işini qayım tutmuşdu... Üçüncü görüşümüzsə 1978-ci ildə, yenə Kəlbəcərdə oldu. O vaxt mən artıq Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsində çalışır, məşhur “Bulaq” radio proqramını aparırdım və Kəlbəcərə ezam olunmaqda da məqsədim artıq xəstəliyin əldən saldığı Aşıq Şəmşirlə görüşmək, onun o gözəl, o məhrəm, həzin səsini, söyləmələrini son dəfə lentə almaq idi. Doğrudan da bu, qocaman aşığımızın son lent yazısı oldu. Və həmin lent bu gün də Azərbaycan Teleradio Verilişləri QSC-də qorunur. Təfərrüratları barədə danışmaq istəmirəm. Çünki 2008-ci ildə işıq üzü görən “Karvanın sarvanı” adlı kitabımda o barədə geniş yazmışam və burada təkrarlanmasını artıq bilirəm. ...Bəli, mən Dədə Şəmşirlə həyatda üç dəfə görüşmüşəm. Ancaq bunlar cismani görüşlər olub. Onun o nurani çöhrəsi, könül mülkünün dərinliklərindən, incə ruhundan qopub gələn şeirləri, heç kəsə bənzəməyən həyalı, abırlı səsiylə hər gün görüşür, söhbətləşir, deyib-gülürük. Və onun bu gün Kəlbəcərin Ağdaban şenliyində düşmən tapdağında qalmış qərib məzarını da lap yaxın vaxtlarda ziyarət edəcəyimə inanıram. 4 fevral, 2011

İntiqam MEHDİZADƏ

525-ci qəzet.- 2011.- 23 aprel.- S.15.