Milli mənəvi dəyərlərimiz ulu öndər Heydər Əliyevin dühası işığında

 

Müasir Azərbaycan Respublikasının qurucusu və memarı Ümummilli lider Heydər Əliyev cəmiyyət həyatının ictimai-siyasi, sosial iqtisadi inkişaf strategiyasına yaradıcısı və bilicisi olan bir dövlət xadimi olmaqla yanaşı həm də fəaliyyət göstərdiyi bütün dövrlərdə mili mənəvi dəyərlərimizə böyük önəm və diqqət ayıran mili ideoloq idi. Daha dəqiq və dürüst deyilsə “hakimiyyət və idarəetmə ustası”nın mili (dünyəvi) dövlətçilik siyasətinin əsasında mənəvi dəyərlərə istinad təməl prinsipləri kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Ulu öndərin bu istiqamətdəki fikir və düşüncələri xalqımızın mənəvi dünyasının əsas daşıyıcısına və göstəricisinə çevrilən ayrı-ayrı mədəni kulturoloji fakt və hadisələr bitkin və mükəmməl məntiqi ardıcıllığa və sistemliyə hesablanan bir konsepsiya və dövlət proqramının nəzəri təcrübi tərkib hissələrindən biri idi.

 Elm və təhsilin, mədəniyyət və incəsənətin bir çox sahələri və kordinal problemləri haqqında irəli sürdüyü qənaətlərində Heydər Əliyev xalqımızın mənəvi simasına güzgü tutan dəyərlərin təbliğini mili ideologiyanın, bütövlükdə Azərbaycan ideologiyasının vacib və zəruri komponentlərindən biri olmaq şərti ilə ön plana çəkir, adı çəkilən sahə və istiqamətləri mili dövlətçilik məfkurəsinin başlıca tərkib hissələrindən biri sayırdı. Mili müstəqilliyə qovuşduğumuz çağdaş mərhələdə hüquqi dövlət quruculuğu və idarəçiliyi cəmiyyətşünaslıq və sosiologiya kimi sırf ictimai siyasi sferalarda Heydər Əliyev irsinin mili mənəvi dəyərlərə söykənən aspektləri özünün daha qabarıq və görümlü tərəfləri ilə nəzərə çarpır, əbədiyaşar mahiyyətini qoruyub saxlayır.

 Zaman cismani baxımdan dövrümüzün böyük dühası Heydər Əliyevi bizdən uzaqlaşdırsa da onun ölməz ideyaları və tövsiyələri,dövlətçilik ənənə və təcrübələri ilə zəngin olan siyasi irsi xalqımız üçün bir o qədər yaxın və doğma olur, cəmiyyətimizin inkişaf və tərəqqisinə Azərbaycançılıq məfkurə və ideologiyasının möhkəm dayaq və sütunlarına çevrilmək missiyasını şərəf və ləyaqətlə yerinə yetirir. Hələ görkəmli dövlət xadiminin sağlığında başlanan və əbədiyyətə qovuşduğu son 8 illik bir zaman kəsiyində Heydər Əliyev fenomeninə artan intensiv tədqiqi və araşdırma marağı bu gün də böyük bir vüsətlə davam və inkişaf etməkdədir. Zənnimizcə bu cəhət Heydər Əliyev irsinin dərin müasirlik hissi ilə sıx bağlı olması, çağdaş inkişaf strategiyamızla yaxından səsləşməsi ilə əlaqədardır.

Heydər Əliyevin ictimai siyasi görüşləri haqqında çoxsaylı tədqiqatların meydana gəlməsi məhz bu amillə izah oluna bilər. Əlbəttə ulu öndərin dövlətçilik siyasətinin formalaşmasında yalnız ictimai faktorlar aparıcılıq qazanmırdı. Burada maddi mədəni irsin, mili mənəvi dəyərlərin də məxsusi yeri və mövqeyi nəzərə çarpacaq dərəcədə aydın görünürdü. Bu o deməkdir ki, konseptuallıq, monolit ictimai-siyasi zəminin formalaşmasında Heydər Əliyev mədəni tarixi təkamülün roluna müstəsna əhəmiyyət verməyi vacib şərtlərdən biri hesab edirdi. Ədəbiyyat və sənətlə, teatr və kino ilə, folklor və yazılı abidələrlə, rəssamlıq və heykəltəraşlıqla, , musiqi və ifaçılıqla bağlı qənaətlərində Heydər Əliyev bir tamaşaçı seyirci təsəvvürü yaratmırdı, o incəsənətin daxili qanunauyğunluqlarına və inkişaf perspektivlərinə yüksək professionallıqla yanaşan bir sənət nəzəriyyəçisi kimi çıxış edirdi. Çağdaş mərhələdə Heydər Əliyevin mənəvi dəyərlər təliminin bu istiqamətinə ciddi tədqiqatlar həsr edilməsi, monoqrafik hüdudlarda qələmə alınan araşdırmaların mövzu predmeti seçilməsi məhz bu amillə izah oluna bilər. Bu baxımdan Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru əməkdar incəsənət xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor Timuçin Əfəndiyevin nəfis tərtibatda, orijinal tədqiqatçı mövqeyindən yazılan “Heydər Əliyev və milli mənəvi dəyərlərimiz” monoqrafiyası özünün münasib struktur əlamətləri, araşdırma hədəfi seçilən problem məsələlərin əhatə və miqyas dairəsinin genişliyi ilə diqqəti cəlb edir. Bu monoqrafiya özündə ümumnəzəri məsələləri ehtiva edən müqəqəddimə əvəzi bölmədən və mili mənəvi dəyərlərin mahiyyət və əsas estetik qayəsini təhlil və ümumiləşdirməyi qarşıya məqsəd kimi qoyan altı müstəqil fəsildən və kitab haqqında rəylərdən ibarətdir.

“Heydər Əliyevin irsi milli sərvətimizdir” adlanan başlanğıc hissədə ümummilli liderin xalqımızın mili mənəvi dəyərlərinə konseptual baxışı nəzərdən keçirilir, çoxsaylı çıxışlarında ayrı-ayrı tədbirlərdə irəli sürdüyü mülahizələrindəki müddəa və tezislər ümumiləşdirilərək təhlil hədəfi seçilir. Burada monoqrafiya müəllifinin Heydər Əliyevin mədəni həyatımızın bütövlükdə maddi və mənəvi dünyamızın müxtəlif aspektlərində xarakterik xüsusiyyətlərini vahid bir məcraya yönəltməsi qabarıq nəzərə çarpır. Belə tədqiq və yanaşma üsulu sonrakı fəsillərdə qaldırılan problem məsələlərin mahiyyətinə aydınlıq gətirilməsi baxımından da əlamətdar bir funksiya daşıyıcısına çevrilir. Monoqrafiyanın birinci fəslində Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqının böyük tarixi ənənələrlə zəngin olan mənəvi dəyərlərinə münasibəti konkret faktlar əsasında izah və şərh edilərək üzə çıxarılır, özünəməxsus dini, tarixi adət və mərasimlərimizin yenidən dirçəlişində, həyata vəsiqə qazanmasında böyük dövlət xadiminin titanik, məqsədyönlü fəaliyyəti təhlil müstəvisinə gətirilir. Heydər Əliyevin ədəbi irs təliminin əsas məqsəd və vəzifələri kitabın ikinci fəslində ətraflı işıqlandırılır, şifahi xalq yaradıcılığımız, folklor mədəniyyətimizin, ayrı-ayrı möhtəşəm yazılı abidələrimizin, ədəbiyyat tariximizdə silinməz izi olan görkəmli klassik sənətkarlarımızın tədqiqi və təbliği ilə bağlı verilən sərəncam və tədbirlər silsiləsini monoqrafiya müəllifi ulu öndərin Azərbaycan xalqının uzaq əsrləri adlayaraq günümüzə gəlib çatan ədəbi mədəni irsə şəxsi və dövlət qayğısının təzahürü kimi qiymətləndirilir. Ana kitabımız olan “Kitabi Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı Prezident sərəncamı, nüfuzlu komissiyanın yaradılması bu tədbirin bütün türk dünyasını əhatə etməsi, xarici ölkələrdən səfirliklər vasitəsilə dünyanın bir sıra ölkələrində təntənəli şəkildə qeyd olunması Heydər Əliyevin maddi mədəniyyət abidələrimizə , xalqımızın mili mənəvi dəyərlərinə yüksək önəm verdiyini əyani surətdə təsdiqləməkdədir. Belə faktları professor Timuçin Əfəndiyev doğru olaraq Heydər Əliyevin mədəniyyət konsepsiyasının ədəbi irsə münasibət təliminin mühüm tərkib hissələrindən biri kimi yüksək dəyərləndirir. Klassik irsin mili və bəşəri duyğuları dolğun ifadə edən nümunələrinin müasir dövrün oxucularının diqqətinə çatdırılması istiqamətlərindəki fəaliyyəti professor Timuçin Əfəndiyev ədəbiyyat və sənət sahələrinə Heydər Əliyevin ciddi münasibətinin əsas göstəricilərindən biri hesab edərək belə qənaətə gəlir ki, Heydər Əliyevin ədəbiyyat siyasəti onun ümumdövlət siyasətinin əsas inkişaf istiqamətlərindən biridir. Daha sonra müəllif Heydər Əliyevin ədəbiyyatla bağlı təliminin əsas tərkib hissələrinin təsnifat prinsiplərini müəyyənləşdirərək aşağıdakı tezislər şəklində qruplaşdırır:

 Bədii ədəbiyyat (və dil) Heydər Əliyevin azərbaycançılıq fəlsəfəsinin ideya zəmini kimi Heydər Əliyev və çağdaş ədəbi proses Heydər Əliyev və folklor (epos təfəkkürü) Heydər Əliyev və klassik bədii irs Klassik Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin yubileylərinin keçirilməsi, ədəbi-bədii irsinin təbliği və öyrənilməsi haqqında xüsusi qərar və sərəncamların verilməsi belə tədbirlər silsiləsinin keçmiş ittifaq hüdudlarında daha sonra milli müstəqillik illərində xarici ölkələrdəki diplomatik nümayəndəliklərin xəttilə dünya ictimaiyyətinə çatdırılması da Heydər Əliyevin uzaqgörən ədəbi- mədəni siyasətinin əlamətdar fakt və hadisələri kimi monoqrafiyada geniş münasibət müstəvisinə gətirilir. Heydər Əliyevin klassikaya münasibətini əyani təsdiqləyən faktlar kimi monoqrafiyada foto salnamələrin geniş yer alması da bu baxımdan əlamətdar görünür. Vaxtilə ümumittifaq mətbuatında geniş rezonans doğuran mərkəzi qəzetlərdə dərc olunan məşhur “Qoy ədalət zəfər çalsın” adlı müsahibənin də bilavasitə Nizami Gəncəvidən gətirilən bir sitat və örnək kimi sərlövhəyə çıxması da təsadüfi hadisə deyildi. İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli , Molla Pənah Vaqif, Hüseyn Cavid kimi klassik sənətkarlarla bağlı gerçəkləşən dövlət sənədlərində Heydər Əliyevin adı və imzası dayanırdı. Bunun müasir qələm sahiblərinin yaradıcılığına və şəxsiyyətinə münasibətdə də özünü qabarıq əks etdirməsi monoqrafiyada kifayət qədər açıqlanması Heydər Əliyevin ədəbiyyat siyasətinin möhtəşəm və miqyaslı xarakteri barədə geniş təsəvvür formalaşdırır. XX əsrdə yaşayıb yaradan Cəfər Cabbarlı, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun, Mikayıl Müşfiq, Rəsul Rza, , Süleyman Rəhimov, Əli Vəliyev, İlyas Əfəndiyev, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, Elçin Əkrəm Əylisli, Anar kimi müxtəlif nəsillərin üslub və yaradıcılıq təmayüllərinin təmsilçiləri olan şair və yazıçılar haqqında Dövlət Komissiyasının sədri statusunda nüfuzlu söz, mötəbər qənaət formalaşdığını vurğulayan müəllifin Heydər Əliyevin ədəbiyyatla bağlı zəngin biliyə, ona istiqamət vermək bacarığına malik olan, çağdaş ədəbi gedişatı vahid və fasiləsiz bir proses kim təhlil və qiymətləndirməyə səriştəsi çatan nadir şəxsiyyət kimi ön plana çəkməsi təbii və inandırıcı görünür.

Əlbəttə müasir ədəbi prosesin qayğı və problemləri də Heydər Əliyevi daim düşündürən məsələlər sırasına daxil idi. Azərbaycan yazıçılarının qurultaylarında, yaradıcılıq hesabatlarında ənənəvi hal almış dərin məzmunlu çıxışlar, ədəbi fakt və hadisələri özünəməxsus fəhmlə şərh edən ümumiləşmələr monoqrafiyada Heydər Əliyevin “ədəbiyyatın yüksək amalı”na sədaqətin qədirşünas bir nümunəsi kimi dəyərləndirilməsi bu mənada təbii qanunauyğunluqdan irəli gəlir. Şübhəsiz ki, Heydər Əliyevin ümumi mədəniyyət konsepsiyası bir nəzəri estetik sistem kimi çoxşaxəli istiqamətləri özündə cəmləşdirdiyindən onu yalnız bir sahə üzrə məhdudlaşdırmaq doğru deyil ideyasını əldə rəhbər tutan monoqrafiya müəllifi professor Timuçin Əfəndiyev üçüncü və dördüncü fəsillərdə milli teatr və kino sənətinin inkişafında ulu öndərin görmüş olduğu əzəmətli işlərin mahiyyətini, mili məfkurəni və idealları dünyaya tanıtmaq sayəsində həyata keçirdiyi əhəmiyyətli işləri konkret faktlar əsasında aşkarlayır və bunu milli mədəniyyətimizin hamisinin xalqımızın mənəvi dəyərləri ilə qırılmaz tellərlə bağlılığı kimi diqqətə çatdırır. Sonuncu beşinci və altıncı fəsillər Heydər Əliyevin rəssamlıq və musiqi ilə bağlı düşüncələrinin estetik qənaətlərinin təhlilinə həsr olunub. Burada da müəllif incəsənətin bir növü olan bu sahələrin milli mənəvi dəyərləri əks etdirməsi xüsusiyyətini diqqət önünə çəkir. Heydər Əliyevin Səttar Bəhlulzadə, Maral Rəhmanzadə, Elmira Şahtaxtinskaya, Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Oktay Sadıqzadə, tanınmış rus rəssamı Nikas Safonovun timsalında çağdaş rəngkarlıq sənətinin nailiyyətlərini, Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev, Niyazi, Fikrət Əmirov, Arif Məlikov kim qüdrətli sənət korifeylərinin əsərlərindəki milli mənəvi dəyərlərin xalqımız üçün iftixar mənbəyi olduğunu təsdiqləyən müddəaların, Heydər Əliyevin çoxsaylı məruzə və çıxışlarından seçilən faktların təfsir və şərh olunması monoqrafiyanın elmi siqlət və mahiyyətini əyani şəkildə göz önünə gətirir. Bütövlükdə professor Timuçin Əfəndiyevin “Heydər Əliyev və milli mənəvi dəyərlərimiz” monoqrafiyası ümummilli liderimizin xalqımızın maddi və mənəvi irsinin məğzinə çevrilən təməl prinsiplərinin müasir ədəbi estetik meyarlarla araşdırılması baxımından elmi-nəzəri və sənətşünaslıq fikrimizin nailiyyəti hesab oluna bilər.

 

 

Oqtay Mirqasımov,

Xalq artisti ,

Professor

 

525-ci qəzet.- 2011.- 29 aprel.- S.4.