“Sarı qayanın kədəri”

Rəssam Səyyar Əliyevin emalatxanasındayam. Sözün həqiqi mənasında, gördüyüm hər bir tablo – hər bir sənət əsəri məni heyrətləndirir. Bir anlıq mənə elə gəlir ki, Şuşadayam. Tablolar o qədər canlı, ürəkdən, sevgi ilə işlənib ki, tamamlanmış və tamamlanmamış təbiət mənzərələri, fəlsəfi kompozisiyalar adamı özünə çəkir. Səni məcbur edir ki, saatlarla bu kətan üzərinə çəkilmiş hər bir sənət əsərinə baxıb düşünəsən, keçmişdə gördüklərini, eşitdiklərini xatırlayasan. Sanki Şuşanın bütün təbiəti, gözəlliyi, füsunkarlığı, Qarabağın hər daşı, otu, çiçəyi, bulağı, sərt qayaları, axan çayları, cəh-cəh vuran quşları köçüb Səyyar müəllimin Bakı şəhərinin gur, səsli-küylü yerində yerləşən bu emalatxanasına.

TANITMA: Səyyar Vəli oğlu Əliyev 1949-cu ildə Ağcabədi rayonunun Xocavənd kəndində anadan olub. Orta məktəbin bir neçə ilini Şuşa şəhərində oxuyub. 1973-cü ildə isə Azərbaycan Politexnik İnstitutun texnologiya fakültəsin bitirib, 2009-cu ildə etnoqrafiya üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi alıb.

RƏSSAM SƏYYAR ƏLİYEVİN DEDİKLƏRİNDƏN: “Hələ uşaqlıqdan rəssamlıq sənətinin vurğunu idim. Saatlarla güllərə, çiçəklərə baxır, onların rənglərinə tamaşa edirdim. Fikirləşmişəm ki, kimsə öz rəngli karandaşları ilə gecələr gəlib bunları rəngləyir. Göy qurşağı görəndə “göydə nənəm həna toxuyub” deyərdik. Şuşada 3-4-cü sinifdə oxuyanda hər gün “Bazarbaşı meydan” yolunu dəfələrlə gedib-gəlir, rəssam Cahangirin çəkdiyi şəkillərə baxaraq xəyala dalardım. Evə gəlib rəngli karandaşlarla kağız üzərinə müxtəlif şəkillər çəkərdim. Öz uşaq fantaziyamla bir quşu, yarpağı müxtəlif formalarda təsvir edərdim”.

İnsan əllərinin qüdrəti və təfəkkürün yaratdığı sənət əsərlərinə heyranlıqla baxıram. Bu tablo “Sarı qayanın kədəri” adlanır. Qayada balasından zorla ayrılmış bir ata həsrəti, kədəri var. Sanki qaya bizləri məzəmmət edir ki, niyə onu düşmən əlində tək-tənha, köməksiz qoymuşuq.

Tabloya heyranlıqla baxdığımı görüb Səyyar müəllim deyir: “Bu gördüyün əsər “Sarı qayanın kədəri” adlanır. Bu əsər mənim iyirmi ildir içimdə qaynayan, həmişə məni düşündürən bir kədərimin təcəssümüdür. Çox fikirləşdim ki, Qarabağ üçün elə bir sənət əsəri yaradım həyatda əbədi qalsın. Mən Şuşada boya-başa çatmışam. Havasın udmuşam, suyun içmişəm, çörəyin yemişəm. Öz oğulluq borcumu yerinə yetirməliydim. Sarı Qaya Qarabağın hər yerində var. Şuşada Daşaltında, Ağdamda Qarqar çayının sahilində, Kəlbəcərdə, bütün işğal olunmuş torpaqlarımızda Sarı qayanın simvolu var. Bu gördüyün tabloda Sarı qaya kədərlidir. İnşallah, torpaqlarımız işğaldan azad olunandan sonra Sarı qaya məğrurlaşacaq. Onda “Sarı qayanın kədəri” yox, qələbəsi olacaq”.

Başqa bir tablonun çox qəribə, nisgilli bir adı var: “Cıdır düzünün həsrəti”. Tabloda Cıdır düzü bomboşdur, arxadan yamyaşıl Topxana meşəsi görünür. O Topxana meşəsi ki, orada ermənilər alüminium zavodu tikmək üçün ağac kəsmək istəyəndə Bakı şəhərində bir milyon insan uzunmüddətli etiraz mitinq keçirdi. “Cıdır düzü” həsrətdən sapsarı saralıb. O, sənin, mənim – hamımızın həsrətini çəkir, biz necə, onun həsrətini çəkirikmi? Bu seyrəngahda kimlərin ayaq izləri yoxdur? Qarabağ elinin bütün igidləri burda at oynatmış, qurşaq tutub qılınc döyüşdürmüşlər. Bu yerdə dəfələrlə maestro Niyazinin dirijorluğu ilə Azərbaycan Dövlət Simfonik orkestri dahi Üzeyir bəyin “Koroğlu” operasının uverturasını əzəmətlə ifa edib, dağları, daşları lərzəyə gətirib. Tabloya baxdıqca şən, qayğısız uşaqların sevinc səsləri gəlir qulaqlarıma. Gözəllər şən-şən, zarafatlaşa-zarafatlaşa kəklikotu yığırlar. Daşaltı çayının min-bir mahnıya bənzəyən qıjıltısını eşidirəm. İlahi, bu, nə möcüzədir? “Cıdır düzü” insan kimi həsrət çəkir, dil açır, bizi öz qoynuna səsləyir. Bax, sənət əsərinin böyüklüyü də ondadır ki, tamaşaçı ilə danışa bilsin. “Nigaran ruhlar” tablosuna baxıram. Burda kimlər, nələr yoxdur? Qarabağın bütün dahilərinin, sənət adamlarının, qəhrəmanlarının, iyirmi ildir həsrətində olduğumuz İsa bulağı, Mamayı bulağı, Gövhər ağa məscidi, “Bazarbaşı meydan”, Bazar qabağı... Hamısı nigaran-nigaran yollara boylanıb, bizi çağırır. O ruhlar bizdən nigarandır, biz necə, onlardan nigaranıqmı, onlar üçün darıxarıqmı?

Heyrətlə baxdığım tablolardan biri də “Cənnət meyvəsi” adlanır. Elə bil tabloya baxmırsan, yetişib, budaqları yerə dəyən nar bağındasan. Xəyalıma Şellinin nar bağları düşdü. Dənəsinin hər biri üzüm giləsi boyda Şelli narı. İlahinin yaratdığı möcüzə! Pərdələr arasına dənələr bir-bir düzülüb. Tablo o qədər canlı işlənib ki, istəyirsən əl uzadıb, onlardan birini dərəsən.

“Xocalı faciəsi” tablosuna baxanda göz yaşlarını saxlamaq mümkün deyil. Uzaqdan yandırılıb-xarabazarlığa çevrilmiş Xocalı görünür, qar üzərinə döşənmiş insan cəsədləri, sonsuz kədər və məyusluqla bir tənha, köməksiz, ümidini Tanrıya bağlamış bir ana soyuqdan donmasın deyə, körpəsini şalına bükərək sinəsinə sıxıb. Əsər tamaşaçıda bir nigarançılıq yaradır: ana öz namusunu və körpəsini erməni quldurlarından xilas edə biləcəkmi? Bax, elə bu nigarançılıqdadır bu əsərin dəyəri.

Emalatxanada Səyyar müəllimin təxəyyülünün, ürəyinin və fırçasının məhsulu olan sənət əsərləri çoxdur. “Günəbaxanlar”, “Şuşanın dağları”, “Dəniz”, “Nur dəryası”, “Qaraçı gözəli”, “Qarqar çayının sahilində”, “Müdriklər”, “Məhəbbət”, “Kainatın yaranması”, lap bu yaxınlarda işlədiyi, hələ də tamamlamadığı “Nigaran torpaq” və sair. Tamamlanmış və tamamlanmamış sənət əsərləri.

SƏYYAR ƏLİYEVİN DEDİKLƏRİNDƏN: “Nəyi necə çəkəcəyimi, nədən başlayıb nədə qurtaracağımı, hansı rənglərdən istifadə edəcəyimi əvvəlcədən planlaşdırmıram. Heç əvvəl çəkəcəyim tablonun eskizin də etmirəm. Qəflətən gecənin bir aləmi yuxudan ayılaraq əlimə fırça alıb, rəngləri qatıram bir-birinə. Bax, bu gördüyün obrazı çəkmək üçün fırçanı bir dəfə çəkmişəm, belə gözəl qız alınıb. Heç fikirləşməmişəm ki, gözəlmi, yaraşıqlımı bir qadın obrazı yaradım. Ümumiyyətlə, fırçanı bir dəfə çəkirəm, dəvə alınır, quş alınır, ot, çiçək, yarpaq alınır. Mən çəkirəm, tamaşaçı baxıb, öz yozumu ilə tabloda demək, yaratmaq istədiyim fikirləri qavrayır. Heç tabloya ad da qoymuram. Adı da tamaşaçı seçir. Qoy tamaşaçı özü müəyyənləşdirsin – hansı Mələkdir, hansı İblis.

Kimin gözünə, qəlbinə, şüuruna necə görünürsə, elə də qəbul edir. Bir portretdə qızla canavar göz-gözə baxırlar. İlk baxışda tamaşaçıya elə gəlir ki, canavar qızı parçalamaq istəyir. Diqqətlə baxandan sonra hər ikisinin gözlərində məhəbbət, ünsiyyət, səmimiyyət hiss olunur”.

Səyyar müəllim deyir ki, bir sərgidə ona “Sarı qayanın kədəri” əsərinə qiymət qoymağı təklif ediblər. Cavab verib ki, hələlik Qarabağa həsr etdiyim tabloları satmaq fikrim yoxdur. Vaxt gələr özümüzünkülərə əsərlərimi sata da, bağışlaya da bilərəm. Lakin yad ölkələrə Qarabağa həsr etdiyim əsərlərimi satmaram.

Səyyar Əliyev fantaziyalı, istedadlı rəssam olmaqla yanaşı, həm də xeyriyyə işləri ilə də məşğul olur və bu işi imkanı olanda davam etdirir. Bütün sənədləri də yığıb saxlayır. 1992-ci ildən, yəni, Şuşa şəhəri ermənilər tərəfindən işğal olunandan bəri xeyriyyəçilik edir. Şəhid ailələrinə, dəfələrlə mili orduya, ayrı-ayrı Qarabağ müharibəsi əlillərinə, imkansız ailələrə, təhsil haqqını ödəyə bilməyən tələbələrə köməklik edib, mənəvi dayaq olub. O çox təvazökardır. Deyir ki, sağ əlin verdiyini sol əl bilməlidir. Bir də deyirlər ki, balığı at dəryaya, balıq bilməsə də, xaliq biləcək. Heç xaliq də bilməsin, özün ki, bilirsən...

Səyyar müəllim Tanrıdan Şuşanı görmək, Cıdır düzündən durub Topxana meşəsinə baxmaq, İsa bulağının, Turşsunun, Səkili, Mamayı bulaqlarının bir parç suyunu içmək üçün möhlət istəyir. Və bir də böyük Yaradandan bütün didərginlərin həsrətində olduqdarı doğma yurd-yuvalarına qayıtmasını diləyir.

Bədii emalatxananın nəzdində 2008-ci ildən təhsil kursları fəaliyyət göstərir. Burada yaşından asılı olmayaraq, uşaqlar, yeniyetmələr kompüterlə işləməyi, ingilis dilini, rəssamlıq, milli rəqslər, xalçaçılıq, qrafika sənətlərini öyrənirlər.İnanırıq ki, burada yaxın gələcəkdə yeni-yeni istedadlar yetişəcək. Emalatxananın bir otağında Səyyar müəllimin uzun illər boyu topladığı çox zəngin və qiymətli kitablardan ibarət kitabxana fəaliyyət göstərir. Burada sənətkarlıqlara aid, fəlsəfi-siyasi, elmi, bədii kitablar çoxluq təşkil edir. Müxtəlif kurslara gələn uşaqlar və həmsöhbəti olan başqa adamlar bu kitablardan bəhrələnirlər. Emalatxanada qədimi əşyalardan, qablardan, müxtəlif fiqurlardan ibarət əyani vəsaitlər də var. Kursa gələn uşaqlar onlardan əyani vəsait kimi istifadə edirlər.

ONU NECƏ TANIYIRLAR?

Arif Hüseynov, respublikanın xalq rəssamı:

– Səyyar Əliyevin əsərlərinin sərgisinin ilk tamaşaçılarından biri mənəm. Əsərləri biz o qədər feyzyab etdi ki, Rəssamlar İttifaqının üzvü olmasa da, onun sərgisi təşkil olundu, yaxın günlərdə Şuşa haqqında geniş sərgi təşkil etməyi planlaşdırmışıq. Bu əsərlərin hamısı sərgidə nümayiş etdiriləcək. Səyyarın əsərləri metaforik əsərlərdir. Burda hissiyyat və fəlsəfə üstünlük təşkil edir.

İlhami Fətəliyev, Şuşa şəhər sakini:

– Mən Səyyar müəllimin əsərlərinə baxanda elə bilirəm ki, Şuşadayam. Gözlərinin qarşısında əzəmətli Şuşa canlanır. Mənə belə gəlir ki, Mamayı bulağından su içirəm, Cıdır düzünün əfsanəvi havasını uduram. Rəhmətlik Lətif Kərimov deyirdi ki, “udun bu havanı, bu hava can dərmanıdır.

Emin Kərimov, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun şöbə müdiri:

– Səyyarın çəkdiyi tablolar çox ifadəlidir. Abstrakt təfəkkürün məhsuludur. Onun əsərlərində Qarabağın bütün gözəlliyi öz əksini tapıb.

VƏ SONDA

Səyyar müəllim deyir ki, ata yurdum Ağcabədi rayonunun Xocavənd kəndi olsa da, Şuşa onu daha çox özünə çəkir. Bilmirəm uşaqlığımın orda keçdiyindəndirmi, ya Şuşanın təbiətin ən mükəmməl, ən bənzərsiz əsəri olmasındandırmı, yoxsa mənim bir rəssam kimi yetişib formalaşmağımda əvəzsiz rolundadırmı? Bir onu bilirəm ki, Şuşa mənim ürəyimin bir parçası, gözlərimin didəsidir.

Surxay ƏLİBƏYLİ

525-ci qəzet.- 2011.- 13 avqust.- S. 29.