Azad iqtisadiyyatın sağlam təməli

AZƏRBAYCANDA İQTİSADİ İNKİŞAF YENİ SFERADA DAVAM EDİR

Keçmiş sovetlər ittifaqının dağılması ölkələrdə mövcud iqtisadi fəaliyyət mexanizmlərinin və idarəetmə sistemlərinin pozulması, respublikalararası və müəssisələrarası iqtisadi əlaqələrin kəsilməsi nəticəsində dövlət mülkiyyətində olan müəssisələrin səmərəli idarə edilməsi sahəsində ciddi problemlər yaranmışdı. Həmin illərdə dövlət müəssisələrinin maliyyə-iqtisadi göstəriciləri kəskin surətdə aşağı düşmüş, müəssisələrdə iş yerlərinin bağlanması işsizlik probleminin yaranmasına səbəb olmuşdu. Satış bazarlarının itirilməsi, xammal mənbələrinin əlçatmazlığı əksər dövlət müəssisələrinin iflası ilə nəticələnmişdi. Belə bir şəraitdə iqtisadiyyatın bütün sahələrində əsaslı islahatların və struktur dəyişikliklərinin aparılması zəruriliyi ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən irəli sürüldü. Onun təşəbbüsü altında “Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramı”ı hazırlandı. İqtisadi islahatlarda xüsusi rolu olan özəlləşdirmənin qarşısında iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, xüsusi mülkiyyətçilər təbəqəsinin və azad sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, iqtisadiyyatın strukturunun yenidən qurulması və rəqabət mühitinin formalaşdırılması, müəssisələrə sərmayələrin, o cümlədən xarici investisiyaların cəlb edilməsi, iş yerlərinin açılması, əhalinin həyat səviyyəsinin və sosial rifahının yaxşılaşdırılması kimi məqsədlər qoyuldu. I Dövlət Proqramı çərçivəsində həyata keçirilən özəlləşdirmə tədbirləri bazar təsərrüfatçılığı sisteminin formalaşmasında da mühüm rol oynayıb. Bu baxımdan özəlləşdirmə sahəsində dövlət siyasəti iqtisadi siyasətin digər müvafiq istiqamətləri ilə sıx əlaqələndirilib. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin birinci mərhələsi artıq başa çatıb və “Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin II Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsinə başlanılıb.

İnvestisiyalar üçün əlverişli ölkə

Azərbaycanda investisiyaların ümumi həcmi 80 milyard dolları keçib. Bu, Azərbaycanın investisiya cəlbediciliyinin göstəricisidir. Azərbaycan investisiyaların həcminə görə, MDB ölkələri arasında ən yaxşı göstəricilərə malik ölkələrdən biridir. Belə investisiya cəlbediciliyinin əsasında uzun illər boyu davam edən düşünülmüş siyasət dayanır. Azərbaycanda siyasi sabitlik hökm sürür. Dünya maliyyə böhranına baxmayaraq, Azərbaycanda iqtisadi artımın davam edir. Neft gəlirləri məqsədəuyğun şəkildə istifadə olunur. Bütün bunlar ölkə iqtisadiyyatının atributlarına çevrilib. Azərbaycanın investisiya cəlbediciliyinin daha bir göstəricisi səmərəli biznes-mühitin yaradılmasıdır. Bu günədək 42 ölkə ilə investisiyaların müdafiəsi haqda saziş imzalanıb; daha 23 ilə müzakirələr aparılır. İkiqat vergidənyayınma haqda saziş 40 ölkə ilə imzalanıb, 14 ölkə ilə müzakirələr aparılır. Azərbaycan iqtisadiyyatının investisiya prioritetlərinə gəlincə, bunlar arasında qeyri-neft sektorunun, infrastrukturların inkişafını, yol tikintisinin davam etdirilməsini, kənd təsərrüfatı sektorunun, İT sektorunun, turizmin, alternativ enerjinin, logistik mərkəzlərin və anbarların yaradılmasını və s. qeyd etmək olar.

Gələcək nəsillər üçün sərmayə

Bu gün Azərbaycan dünya miqyasında qaz ixracatçısı kimi tanınır. 1990-cı illərin ortalarından başlayaraq, Xəzər regionu özünün karbohidrogen ehtiyatlarına görə yenidən dünyanın aparıcı dövlətlərinin diqqət mərkəzinə çevrilib. ABŞ, Böyük Britaniya kimi ölkələrin transmilli neft şirkətləri Xəzər regionuna gəlib və onlarla neft sazişi imzalanıb. İlkin variantda yalnız Azərbaycanla imzalanmış “Əsrin müqaviləsi”nə on milyard dollar sərmayə qoyuluşu nəzərdə tutulurdu. Xəzər hövzəsində “Şahdəniz”, “Kaşaqan”, “Xvalın” kimi nəhəng neft-qaz yataqlarının açılması, “Azəri-Çıraq-Günəşli” meqastrukturunun böyük resurslara malik olması, ehtiyatda yüzlərlə perspektivli strukturun qalması regiona marağı daha da artırdı. “Bakı-Tbilisi-Ceyhan” və “Bakı-Tbilisi-Ərzurum” boru kəmərlərinin çəkilməsi isə regionu bütün dünyada neft-qaz biznesinin əsas mərkəzlərindən birinə çevirdi.

Neft-qaz regionunun strateji əhəmiyyəti bir tərəfdən cəm olunan karbohidrogen ehtiyatlarının həcmi – nəhəng və böyük yataqların sayı ilə ölçüldüyü kimi, digər tərəfdən regionun yerləşdiyi geosiyasi məkanla ölçülür. Bu nöqteyi-nəzərdən, bir neçə nəhəng yataqda cəm olunmuş böyük ehtiyatlara malik Avropa və Asiyanın bazarlarına eyni dərəcədə yaxın olan Xəzər regionu əhəmiyyətli strateji mövqeyə malikdir. Dünyanın aparıcı ölkələrinin və transmilli neft şirkətlərinin dəstəyi ilə regionda Bakı – Tbilisi-Ceyhan” və Bakı-Tbilisi –Ərzurum kimi nəhəng beynəlxalq layihələrin reallaşması bunu bir daha təsdiq edir.

1994-cü ildə Azərbaycanın dünyanın böyük neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması qurulan müstəqil dövlətin tarixi uğuru idi. Bu, eyni zamanda Azərbaycanın dünya inteqrasiyasında fəal iştirakı üçün əlverişli imkanların yaradılması demək idi. Ümummilli lider Heydər Əliyev sübut etdi ki, Azərbaycan suveren dövlət kimi öz təbii sərvətlərinin sahibidir. Ötən il Azərbaycanda bütövlükdə 50,7 mln. ton neft və 26 mlrd. kub.m qaz hasil olunub. Nəticədə, 1997-ci ilə nisbətən neft hasilatı 5,6 dəfə, 2004-cü ilə nisbətən qaz hasilatı 5,2 dəfə artıb. Ölkədə istehsal olunan təbii qazın həcmi sürətlə artmasından və yeni böyük yataqların kəşf olunmasından sonra qazın nəqli ilə bağlı müzakirələr daha da intensivləşib. Son vaxtlar region ölkələrinin gündəmində olan məsələlərdən biri də Xəzər qazının Avropaya hansı marşrutla nəql olunacağı ilə bağlıdır. Bu gün Avropanın istehlak etdiyi enerjinin 70%-i kənardan idxal olunur, 2013-cü ildə isə Avropanın istifadə edəcəyi qazın 85%-dək hissəsi xaricdən alınacaq və bu baxımdan Avropa bazarında həm Azərbaycan, həm də digər ölkələrin qazı üçün satış imkanları yüksələcək.

Azərbaycan ərazisi ilə 2020-2025-ci illərdə 50-55 mlrd. kubmetr həcmində qazın nəql olunacağı gözlənilir.

Böhrandan etibarlı sığorta

Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar iqtisadiyyatın bütün sahələrində olduğu kimi bank sistemində də libarxal islahatlara başlandı. İslahatların ilkin mərhələsində dövlət banklarının restrukturizasiyası və sağlamlaşdırılması tədbirləri həyata keçirildi, özəl bank sisteminin institusional formalaşması təmin edildi. Bu mərhələdə kapitalla bağlı aşağı tələblər, sistemə daxil olmaq üçün son dərəcədə liberal şərtlər müəyyən olundu və bank fəaliyyətini tənzimləmək üçün yumşaq tənzimləmə alətləri tətbiq edildi. Bu proseslərin nəticəsində bank sistemi institusional olaraq genişlənməyə və özəl bankların sayı artmağa başladı. 1996-cı ildən etibarən isə minimal kapital tələbinin mərhələli şəkildə artırılması kiçik bankların birləşməsinə və bağlanmasına səbəb oldu. Bank islahatlarının növbəti mərhələsində, 2000-ci ildən başlayaraq həyata keçirilən özəl bankların intensiv sağlamlaşdırılması tədbirləri bank sisteminin davamlılığının möhkəmlənməsinə və maliyyə vasitəçilik funksiyasının yaxşılaşmasına mühüm şərait yaratdı. Özəl bankların minimal kapital tələbinin Mərkəzi Bank tərəfindən ardıcıl artırılması və konsolidasiya prosesinin təşviqi özəl bank sisteminin kapital bazasını möhkəmləndirdi, bank sisteminin iriləşməsini təmin etdi. Bank sisteminin bütün istiqamətləri üzrə həyata keçirilən radikal islahatlar və institusional inkişaf nəticəsində sektorda dərin kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri baş verib. İslahatların ən ümumi nəticəsi həm maliyyə sabitliyi parametrlərinə, həm risk menecmenti təcrübəsinə, həm də xidmətlər spektrinə görə beynəlxalq standartlara tam uyğun bank sisteminin formalaşmasıdır.

Sektora əmanət qoyuluşunu stimullaşdırmaq və əhalinin sektora etibarını artırmaq məqsədilə, 2007-ci ildə əmanətlərin sığortalanması sistemi yaradıldı. Bank-maliyyə sektoru uğurla həyata keçirilən inkişaf və modernizasiya strategiyası, həmçinin böhranqabağı preventiv idarəetmə və “maliyyə immunizasiyası” tədbirləri nəticəsində 2008-ci ildən başlayan qlobal böhranla qarşıdurmada kifayət qədər dayanıqlılıq nümayiş etdirərək öz müvazinətini itirmədi. Böhranın kəskinləşdiyi dövrdə isə reallaşmış əlavə tədbirlər nəticəsində bu hazırlığın daha da güclənməsi ölkədə maliyyə sabitliyinin etibarlı qorunmasına şərait yaratdı. Beləliklə, Azərbaycan bank sistemi qlobal böhranı yüksək kapitallaşma səviyyəsi, maliyyə ehtiyatlanması və likvidlik göstəriciləri ilə qarşıladı.

Azərbaycanın uğurlu iqtisadi inkişafı beynəlxalq qurumların da hesabatlarında əks olunub. Azərbaycan Dünya Bankı (DB) və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının (BMK) “Doing Business 2011: “Sahibkarlıq üçün şəraitin yaxşılaşdırılması” birgə hesabatının nəticələrinə əsasən, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlverişli şərait reytinqində 183 ölkə arasında 54-cü yeri tutub.

Qeyd edilməlidir ki, son illər ölkəmiz beynəlxalq reytinqlərdə öz mövqelərini yaxşılaşdırmaqda davam edir. Bu göstəricilər Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafından xəbər verir.

Ülkər Nəbiyeva

Yazı İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən “Milli iqtisadiyyatımız: uğurlar və perspektivlər” mövzusunda KİV nümayəndələri arasında elan edilmiş yaradıcılıq müsabiqəsinə təqdim edilir.

525-ci qəzet.- 2011.- 27 avqust.-- S. 12.