Oralarda kimlər var: İSA İSMAYILZADƏ-1

“GÖZLƏYİN DÜNYAYA QAYITMAĞIM VAR”

Aman Allahım! Unudulmaz Şair və Azərbaycan poeziya təfəkküründə demək olar ki,çevriliş edənlərdən biri İsa İsmayılzadənin Novruz bayramına 5 gün qalmış, martın 15-də 70 yaşı olur.70 yaşı olur, amma onsuz. Yaş saydı,amma ömür tamam başqa bir şeydi.Nə qədər ki, İsanı tanıyan nəsil yaşayır və nə qədər ki, Ona əziz adamlar sıramızdadı heç şübhəsiz, İsa həmişə xatırlanacaq və xatırlanmalıdı.Ancaq daha sonralar nə olacaq bunu bir olan Allah bilir. Zaman amansız, insanlar zamandan amansız.Mənim bu bədbin düşüncəm yalnız mənə görədir.Amma bir həqiqət var ki,biz az görmədik unudulan və yaddan çıxan şeyləri və həqiqətləri.Bütün bunlara baxmayaraq nə yazıq ki,biz onsuz keçiririk bu 70 yaşı.Özünə verə biləcəyimiz sualları onu yaxından tanıyanlara, o sıradan sevimli yazarımız və tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlıya veririk. Nədən Nəriman bəy? Bunu yazının içində bir daha oxuyacaqsınız.Və üstəlik də İsaya çox yaxın olan yazar və şairlərin fikirlərini yazımıza qatırıq.

–Çox hörmətli Nəriman bəy, ikimizin də tanıdığımız bir gözəl Şair və İnsan haqqında kiçik bir gəzinti eləyək.Hər halda mən bu nəticəyə gəlmişəm ki, insanları heç zaman sonuna kimi tanımaq olmaz.Və bizim də İsanı sonuna kimi tanımaq və tanıtmaq cəhdimiz baş tutmadı, bunu tale də qoymadı.Amma məni bir şey maraqlandırır: sənin İsayla ilk tanışlığın nə zaman olub? Ola bilər, sən bu barədə hardasa yazmısan da.Amma mən ilk tanışlıqlara çox önəm verən bir insan kimi bunu soruşuram səndən.Bilirsən ki, bəzi tanışlıqların sonunda deyirlər : səninlə tanış olduğum günə daş yağaydı.Hər halda sevimli İsaya aid deyil bu, amma yenə də hansı gün, hansı saat və harda tanış olduz?

–Tofiq Abdin, özünüz demiş, məni çox zor işə soxdunuz. Amma İsa İsmayılzadəyə məndən ötrü elə əziz şəxsiyyətlərdəndi ki, suallarınıza cavab verməyə bilmərəm. Mənə görə, ümumiyyətlə, insanı tanımağa çalışmaq həddən artıq mənasız və yorucu işdi, ona görə buna heç vaxt cəhd göstərmirəm, qarşıma çıxan kimsəni olduğu kimi qəbul eləyirəm, olsa-olsa, gözlənilməz cəhətlərilə qarşılaşanda heyrətlənirəm. İsa özünü yox, yaradıcılığını tanımaq istədiyim insanlardan biriydi. Tanışlığımız 70-ci illərin əvvəllərində, mən orta məktəbdə oxuyanda olub, deyəsən, “Azərbaycan” jurnalıydı, şeirlərini oxumuşam, özünü tanıyanacan da qonşu rayondan-Qarayazıdan olduğunu bilməmişəm. O vaxtdan İsanı sevdiyim, yaradıcılığını izlədiyim şairlər sırasına yazmışam. Şəxsi tanışlığımız barədə, gündəliyimdən başqa heç yerdə yazmamışam. Səhv etmirəmsə, 1985-ci iliydi, “Sovet Gürcüstanı qəzetində ştatlı ştatdankənar müxbir işləyirdim, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadənin 60 illik yubileyilə əlaqədar Bakıya, müsahibə götürməyə gəlmişdim. Həmişəki kimi gürcü çaxırı da öz yerindəydi.Tələbəlik dostum Arif Əmrahoğluna zəng vurdum, “Bakı” Mehmanxanasındakı nömrəmə İsa İsmayılzadəylə gəldi. Şübhəsiz, bu məndən ötrü xoş sürpriz idi, “yumamaq” olmazdı. Əməlli-başlı oturandan sonra İsa müəllim gəlişimin məqsədindən xəbər tutan kimi dərhal Bəxtiyar müəllimə zəng elədi, o da dedi, elə indi gözləyirəm, gəlsin. İsa müəllim güldü, dəstəyi mənə verdi ki, özün danış. Dedim, Bəxtiyar müəllim, bir az içkiliyəm, olar, sabah gəlim. Dedi, ay oğul, biz də içənik, eybi yoxdu dur gəl. O tanışlıq sıx münasibətə çevrildi, Bakıya hər gələndə İsaya baş çəkirdim, bura köçəndən sonra da tez-tez iş yerinə gedirdim. Tanışlığımızdan peşman olmadım.

–İsanın vəfat etdiyi, vəya belə deyək dünyasını dəyişdiyi günlərdə sən harda idin və bu xəbəri necə eşitdin.Qəfil xəbər idi, yoxsa gözlənilən bir vaqeyə?

–Qəribə şeydi, Tofiq bəy, ha fikirləşdim, 1997-ci il iyulun 12-də harda olduğumu xatırlaya bilmədim, heç gündəliyimdə də bu barədə qeyd yoxdu. Amma dəqiq budu ki, Bakıda deyildim, olsaydım, vəfatından xəbər tutardım, Qarayazıya da gedərdim. Vəfatının qırxından sonra xəbər tutmuşam ki, o ilin sentyabrında belə bir qeydim var: “İsa İsmayılzadəyə borcum qaldı, haqq evinə yola salanlar arasında olammadım”. Görünür, qəfil xəbər deyildi, çünki axır iki- üç ilində onu hər görəndə ürəyim əsirdi, çünki əsəbləri tamam tarıma çəkilmişdi, gün-güzəran qayğıları lap amanını kəsmişdi, bütün ağrı-acısını radioda apardığı verilişdə tökürdü. Əlbəttə, o əsəblə çox yaşamaq möcüzə olardı. Sonrakı il hörmətli Abbas Abdullayla İsa müəllimin ilinə getdik. İsanın itkisi, qayıdanda Kəpənəkçiyə dönüb Abbas bəyin doğmalarına baş çəkməyimiz, kimsəsiz yurd yerinin ağrısı bizi elə sarsıtmışdı ki, Abbas Abdulla fikirli və dərdli olduğundan bəlkə,ömründə ilk dəfə kiçik də olsa, qəza törətdi...

–İsanın arxivinin varisi kimi sən də çox gizli qalan bir sənəd və məktublar varmı ki, sən indi də onları üzü çıxarmağı məsləhət görmürsən?

–Yox, Tofiq abi, İsaİsmayılzadənin arxivinin varisi mən deyiləm, həyat yoldaşı, üç övladlarıdı. Mən sadəcə imkanım daxilində əlimdən gələni eləyirəm ki, İsa bir insan, şair kimi unudulmasın. Əlbəttə, İsa İsmayılzadə nakam getdi, övladlarının diplom alıb işlədiyini, ev-eşik sahibi olduğunu görmədi, amma o cəhətdən çox xoşbəxtdi ki, çox abırlı övladlar qoyub getdi. Böyük oğlu Araz gözəl stomatoloqdu, hörməti-izzəti var, Nərgiz ailə sahibidi, atasının adını verdiyi Mustafa Londonda magistraturada oxuyur, hər birinin o arxivə sahiblik eləmək imkanı var. Bununla belə, İsa müəllimin gündəlikləri var ki, orda yazılanları ixtisar eləmədən bu gün çap eləmək olmaz. “Azərbaycan” jurnalında, gündəliyidən seçmələr çap etdirmişdim, bu hələlik yetərlidi. Mənim ömrüm çatmasa, yəqin, daha kimsə İsa İsmayılzadənin irsinə qayıdacaq, araşdıracaq, o yazıların da vaxtı çatacaq. İsa müəllimin elə radio verilişlərinin mətnləri var ki, indi də oxuyanda tüküm biz-biz olur. O “şairəm” deyib gendən dolanmağı bacarmırdı, şairlikdən əvvəl vətəndaş olduğunun fərqinə varırdı, ona görə də ömrünün son illərində yazdığı şeirlərə, poemalara, publisistik yazıları oxuyanda ictimai yükün ağırlığını dərhal hiss eləyirsən.

ONLAR NƏ DEDİLƏR

ŞAİR TOFİQ HÜSEYN: SONRA ÖZÜ GETDİ ÖLÜMƏ SARI

Onu mənə əvvəlcə misraları xatırladır. Ovqatımın ya kədərli, ya şən, havanın ya soyuq, ya isti, zamanın ya gecə, ya gündüz, fərqi yoxdur, hansı vaxtda olursa-olsun, o misralar yadıma düşəndə, dilimə gələndə qəlbən kövrəlirəm. Sözün əsl mənasında ədəbiyyatın qızıl fonduna düşəsi əla şeirdir.

Getdilər, getdilər Berlinə sarı

Getdilər, getdilər ölümə sarı

Güllələr demədi geri qayıdın,

Lülələr demədi geri qayıdın,

Hələ uşaqsınız nə yaşınız var.

Şeirin qısaca məzmunu belədir ki,kənd cavanları at çimizdirməyə, moruq, qulançar yığmağa gedəndə uşaqlar da onların dalınca düşür, “bizi də özünüzlə aparın” deyə yalvarıb-yaxarırlar. Cavanlar “hələ uşaqsınız, nə yaşınız var” deyib uşaqları özləri ilə aparmırlar. Sonra müharibə başlayır. Kənd cavanları davaya yollanırlar. Bu cavanlar döyüşə-döyüşə Berlinə sarı, ölümə sarı gedirlər .Onlara tuşlanan tüfəng lülələri, bu lülələrdən uçan güllələr demir ki, geri qayıdın, cavansınız, həyatınız irəlidədir, hələ nə yaşınız var?

Bu şeir İsa İsmayılzadənin şeiridir. Şeirin yuxarıdakı misraları hardan yadıma düşür, niyə yadıma düşür, deyə bilmərəm, ancaq bu misraların dalınca İsa gəlir gözlərimin önünə, bütöv ömür boyu üzündə qalan uşaq təbəssümü, ürəkdən gələn saf gülüşü gəlir gözümün önünə və bu vaxt onunla tanış olduğum o qış axşamını, o qış axşamında onunla olan söhbətlərim düşür yadıma.

60-cı illərdə o vaxtın iki gənc şairi İsa İsmayılzadə ilə Ələkbər Salahzadənin “Azərbaycan” jurnalında dərc olunmuş padborkaları son dərəcə qızğın, bir az qərəzli, br az ifrat tərəfkeşliklə müzakirələrə səbəb oldu. Universitetin aşağı kurslarında oxuyan, yaradıcılıqda ilk addımlarını atan bizlər Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm, Nəbi Xəzri kimi şairlər tərəfindən təsdiq və ya inkar olunan İsa ilə Ələkbərə ürəyimizin dərin guşələrində həsəd aparırdıq. Onlarla tanış olub yoldaşlıq etmək həmin vaxtlarda bizə başucalığı gətirə bilərdi.Və belə vaxtların birində mən İsa iləTofiq Abdinin Mir Bəşir Qasımov küçəsində kirayələdiyi balaca, lakin son dərəcə isti evində tanış oldum. Tofiq Abdin “bu da Tofiqdir, Universititetdə oxuyur, şeir yazır” dedi.

Bütün ömür boyu bir dəfə də olsun məni yaxşı şair kimi qəbul etməyən (yüz faiz əminəm ki, bundan sonra da qəbul etməyəcək) gözəl dostum, ustad yazar Tofiq Abdinin bu ötəri, candərdi təqdimatından qıpqırmızı qızardım. İsa da bunu duydu, üstünü vurmadı. Hər ikimiz Tofiqin bişirdiyi əla mərci şorbasını yeyib ayağa qalxdıq. Mən, Yasamala, tələbə yataqxanasına gedəcəkdim. “Səməd Vurğun bağına kimi yolumuz birdir”, İsa dedi. Küçəyə çıxdıq. Qış axşamı olduğundan küçədə tək-tük adam gözə dəyirdi.İsa məndən şeir istədi. Utana-utana “qağa, mən bir az ayrı cür yazıram, sizin kimi yaza bilmirəm” dedim.

–Ə nə dəxli var, şeirini de,- dedi.

Bir-iki məhəbbət şeiri dedim. Təkid elədi, bir-ikisini də dedim.

( Hər iki hissə davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 12 fevral.- S.23.