Məleykə Abbaszadə: “Təkcə məktəbi günahlandırmaq olmaz, valideynlərin də günahı var,

GƏRƏK ONLAR UŞAQLARLA BİRİNCİ SİNİFDƏN CİDDİ MARAQLANSINLAR”

Parlament Jurnalistləri Birliyinin (PJB) üzvləri Azərbaycan cəmiyyətində tanınmış şəxslərlə görüşü davam etdirirlər. Bu sıradan olan növbəti görüş Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının (TQDK) sədri Məleykə Abbaszadə ilə keçirilib. Görüşdə Parlament Jurnalistləri Birliyinin 12-dək üzvü iştirak edib. Media nümayəndələri əsasən tələbə qəbulu ilə bağlı onları maraqlandıran müxtəlif sualları komitə sədrinə ünvanlayıblar.

– Məleykə xanım, “Təhsil haqqında” qəbul edilən qanun tələbə qəbulu məsələlərinə necə təsir göstərdi?

– “Təhsil haqqında” qanun qəbul olunduqdan sonra cənab Prezident xüsusi sərəncam verdi. Bu sərəncama əsasən, yeni vəzifə bölgüsü aparıldı. Bundan sonra biz üzərimizə düşən işləri həyata keçirməyə başladıq. Bu qanun bizim üçün hər hansı çətinlik törətmədi. Müzakirələr zamanı mən çıxışımda qeyd etmişdim ki, biz gərək qanunda istisnalar yox, əsasən real mexanizmləri nəzərdə tutaq. Bizə fənn olimpiadalarının qalibləri sənəd təqdim etmirlər. Nəinki bu il, hətta 1992-ci ildən biz qəbul imtahanlarını aparırıq. Bu zamana kimi, elə insan olmayıb desin ki, “fənn olimpiadasında dünyada I yer tutmuşam, mən istəyirəm BDU-da oxuyam”. Məsələ ondadır ki, kimsə I yer tutursa, o, BDU-ya ona görə gəlmir ki, dünyanın ən yüksək səviyyəli universitetləri ona tələbə olmağı təklif edir. Bizim universitetlər bu siyahıda yoxdursa, məsələnin müzakirəsindən söhbət gedə bilməz. Qanun qəbul oldu. Mən bununla tam razıyam. Ancaq bizdə belə uşaqlar yoxdur. Söhbət 11-ci sinifdən gedir. Bu siniflərdə də belə uşaqlar demək olar ki, yoxdur. Dünya yarışlarının qalibləri, olimpiya çempionları da çox nadir hallarda olur. Bilirsiniz, elə idman növləri var ki, insanlar bundan xəbərsizdirlər. Şərq döyüşləri ilə bağlı dünya çempionları bizə müraciət edirlər. Deyərdim ki, belə məsələlərlə bağlı bizə çox sayda müraciət edirlər. Təxminəm 30-40 belə şəxsi biz qəbul etdik. Hansı ki, həmin insanlar əvvəlki illərdə bu göstəricilərə nail olmuşdular. Qanundakı ikinci məsələ bir pillədən o biri pilləyə keçəndə əvvəlkinin nəticəsini nəzərə almaqdan ibarətdir. Biz attestat qiymətlərinin ali məktəbə qəbul imtahanlarında nəzərə alınmasına çalışırıq. Neçə illərdir ki, biz bununla əlaqədar araşdırma aparırıq. Attestat qiyməti ilə ali məktəbə qəbul imtahanında əldə edilən nəticə ən azından üst-üstə düşməlidir. Bu əmsalın heç olmasa 6/10-da olmasına mən razıyam. Biz imtahanın nəticələri ilə attestat qiymətlərini müqayisə etdik. Demək olar ki, 400-500 abituriyentin taleyinə attestat balı təsir göstərdi. İki eyni bal toplayan şəxs attestat qiymətinə görə fərqləndirilir. Biz bunun üzərində də çox ciddi fikirləşirik. Amma bu il attestat balı nəzərə alınmayacaq. Eyni zamanda, onu da qeyd edim ki, bu ilin qəbul qaydaları 10 gündən sonra bəlli olacaq. Hələ ki qəbul qaydaları qəbul olunmayıb. Hər il bizdə dəyişikliklər olur, imtahanın məzmunu ilə bağlı yeniliklər edirik. Bizim hər gün elmi-metodiki seminarlarımız olur. Bütün məsələlər açıq şəkildə müzakirə olunur. Bizdə 5 regional bölmə yaradılıb. Bu seminarlara bütün regionlar bağlanır. Onlar da bu seminarlarda iştirak edirlər.

– Attestat qiymətləri ilə bağlı şəffaflıq təmin olunacaqmı?

– Mən bu məsələlərə indi toxunmaq istəmirəm. Çünki hər bir məktəbdə bu yoxlamanı aparmaq lazımdır, bu isə mümkün deyil. İndiyə kimi apardığımız araşdırmalar zamanı aydın oldu ki, məktəblərdə müqayisəli qiymətləndirmə aparılır. Amma ölkə miqyasında bu göstəricilər uyğun deyil. Bizdə isə standart imtahan aparılır. Bıilirsiniz ki, kifayət qədər abituriyent bu imtahanlardan keçə bilmir. Məzunların nəticələrini götürək. Onların 30%-i 0-100 arası nəticə göstərib. Bu, axı necə ola bilər? Bu, ola bilməz. Deməli, hardasa boşluq var. Onun da səbəblərini mən araşdırmıram.

– Cəmiyyətdə belə bir fikir var ki, Azərbaycanda orta məktəblər ali məktəb imtahanlarına şagird hazırlamağa qadir deyil...

– Burada təkcə məktəbi günahlandırmaq olmaz. Valideynlərin də günahı var. Çünki valideyn uşaqla gərək birinci sinifdən ciddi maraqlansın. Valideyn hər gün uşaqlarla maraqlanmalıdır ki, bu gün uşaq nə öyrənib, nə keçib. Bir də yada düşür ki, X, XI sinifdəki, uşaq hansı universitetə gedəcək. Repititorla yanaşı, uşaq özü də hazırlaşa bilər. Odur ki, bu məsələdə təkcə məktəbi günahlandırmaq olmaz. Bizim saytımızda da bütün fənnlərlə bağlı resurslar yerləşdirilib. Abituriyentlər bizim saytdan faydalana bilərlər.

– Repititor məsələsinə toxundunuz. Sizcə, Azərbaycan təhsilində psixoloji problem varmı? Problemlərin kökündə psixoloji məqamlar dayana bilərmi ki, repititorsuz ali məktəbə daxil olmaq mümkün deyil?

– Mən belə hesab etmirəm. Çünki bizdə kifayət qədər abituriyent olub ki, heç bir repititor yanına getmədən yüksək bal toplayaraq ali məktəblərə qəbul olublar. Təbii ki, mən yenə deyirəm ki, təhsilin olması üçün burada belə problemli məqam yoxdur. Hətta bir məsələni nəzərə çatdırım ki, bir çox kənd müəllimləri bazarlarda çalışırlar. Əgər müəllim yaxşıdırsa, onun tələbəsi də savadlı olacaq. Repititorluq bir növ intellektual əməklə məşğul olan insanlar üçün çıxış yolu idi. İndiki iqtisadi vəziyyəti 15 il əvvəlki ilə müqayisə etmək olmaz. Bu, pis deyil. Heç olmasa, bizdə elə insanlar var ki, orta məktəb proqramı səviyyəsində bir mütəxəssis kimi formalaşıblar. Mən istərdim belə insanlar çox olsun. Əgər müəllim müəllimdirsə o, istəməz ki, məktəbdə öz dərsini aşağı səviyyədə keçsin. Burada müəllimin günahı yoxdur. Məktəbin idarə edilməsində problemlər var. Məsələn, bizdə liseylər var ki, onların nəticələri fərqlidir. İndi bir çox layihələr həyata keçirilir. “Ən yaxşı müəllim”, “Ən yaxşı məktəb” və s. Bu layihələr də təhsilin inkişafına öz təsirini göstərəcək.

– Tələbə qəbulunun nəticələrinə təsir göstərən amillərdən biri də müəllimlərin maddi durumunun aşağı olmasıdır. Ümumiyyətlə, sizin müəllimlərin maaşlarının artırılması və diplomlu şəxslərin işlə təmin olunması ilə bağlı təşəbbüsləriniz ola bilərmi?

– Mənim belə bir səlahiyyətim yoxdur. Ancaq deyə bilərəm ki, müəllimlərin də maaşları fərqli olmalıdır. Müəllimdən müəllimə də fərq çoxdur. Tutaq ki, müəllimlərin maaşı oldu 500 manat. Amma elə müəllimlər var ki, onlar nəinki 500 manata, heç 200 manata da layiq deyil. Ona görə də, burada çox ciddi işlər aparılmalıdır. Mən istərdim ki, təhsil layihələri təkcə şəhərləri deyil, bütün rayon və kəndləri də əhatə etsin. Belə təşəbbüslər olmalıdır. Müəllim biliyinin 50%-ni şagirdlərə öyrədə bilərsə, bunun nəticəsi yüksək olar. Məsələ ondadır ki, müəllim dərs proqramını necə bilir? Mən müəllimlərin attestasiyasının aparılmasını vacib hesab edirəm. Bu, çox mürəkkəb prosesdir. Dövlət açıq-aşkar bildirir ki, mənə bu ixtisaslı insalar lazımdır. Misal üçün deyim, zootexnik, baytarlıq ixtisası üzrə... Dövlətin bu kadrlara ehtiyacı var. Bu mütəxəssislərə tələbat kifayət qədərdir. Hətta onlar bir çox həkimlərdən daha çox pul qazanırlar. Amma IV qrupa müraciət edənlərin əksəriyyəti daha çox müalicə işini yazırlar. Bir adam da olsun dediyim yerləri yazmır. Axı bunu biz formalaşdırmırıq. Valideyn, uşaq ixtisas seçəndə bu məsələlərə diqqət etməlidir.

– Demək olar ki, Azərbaycanın gələcəyi sizin ələyinizdən keçir. Məzunların intellektual səviyyəsi necədir və onların timsalında Azərbaycanın gələcəyini necə görürsünüz?

– Çalışıram gənclərin intellektual səviyyəsi artsın. Oxumaq istəyən bütün insanlar üçün biz hər bir şəraiti yaradırıq. Amma oxumaq istəməyənlərə gərək valideynlər təsir göstərsinlər. Azərbaycanın gələcək inkişafı təbii ki, gənclərdən aslıdır. Belə bir nəzəriyyə var ki, əgər milllətin 5%-i rəqabətə davam gətirməyi bacarırsa, həmin kütlə geridə qalan 95%-i də arxasınca çəkə bilər.

– Maraqlı məqam var ki, orta məktəblərdə yaxşı oxuyanlar yüksək bal toplaya bilmir, yüksək bal toplayanlar isə ali təhsil müəssisələrində çətinlik çəkirlər...

– Biz bunlarla bağlı araşdırmalar aparırıq. Mən başa düşmürəm, onlar Boloniya sistemində oxuyurlar. Hansı problemləri yaranır... Hər bir universitetdə xüsusi standartlar var. Biz də magistraturaya imtahan hazırlayanda bu standarta əsaslanırıq. Bizdə ədəbiyyat baxımından da çatışmazlıqlar var. Demək olar ki, ədəbiyyatın çox hissəsi rus dilindədir. Sovet vaxtından fərqli olaraq indi bizdə rus dili xarici dil sayılır. Dərslik yoxdursa, yalnız mühazirə zamanı yazılanlarla kifayətlənmək olmaz. Bax bu məsələlər var. Bu problemlərin müxtəlif səbəbi var. Məzun elektron sistemi ilə bağlı cənab Prezidentin fərmanı var. Bunun da yaradılması bizə həvalə olunub. 2,5 milyon vətəndaş haqqında bu sistemdə məlumat hazırlanıb. Bu ildən sistemə qoşulan bütün universitetlər bizə məlumat verəcəklər. Həmçinin, bu sistemə 14 dövlət təşkilatı və Maliyyə Nazirliyi qoşulub. Bizdə bu statistik məlumat olandan sonra asanlıqla araşdırma apara biləcəyik. Təbii ki, kimsə fikirləşə bilər müəllimlər pisdir. Texniki fənlər üzrə Azərbaycan dilində dərsliklər yoxdur. Humanitar sahədə dərslik məsələsi həll olunub. Amma ümumi olaraq dərslik baxımından problemlər var. Məzunlar əgər əmək bazarında iş tapmırlarsa, baxaq görək onlar əmək bazarında tələb olunan iş yerlərinə hazırdırlarmı? Nə qədər vakansiyalar var? Niyə bu vakansiyalar tutulmur?

– Orta məktəblərdə və ali məktəblərdə test imtahanlarının TQDK tərəfindən keçirilməsi mümkündürmü?

– Siz ümumi problemə bir dərman istəyirsiniz. Bilirsiniz, biz bu sahədə təcrübəsi olan bir qurum kimi, hüquqi cəhətdən ixtiyarımız yoxdur bunu edək. Ancaq sınaq imtahanları keçirə bilərik ki, uşaqlar öz biliklərini yoxlasınlar.

– Qəbul imtahanlarında jurnalistika ixtisası üzrə yazılı iş keçirilə bilərmi?

– Magistratura pilləsində biz yazılı iş keçiririk. Amma bakalavr pilləsində 30 min adam var. Misal üçün, onların 5 min nəfər gəlib imtahan versin. Mən gərək bunları təmin edim. Axı Azərbaycanda nə qədər vicdanlı mütəxəssis var ki, mən bu işləri heç olmasa, 10 günə yoxlatdırım. İngiltərədən bu esseləri Yeni Zelandiyaya göndərirlər ki, yoxlasınlar. Onların bununla bağlı müqavilələri var. Amma mən bu prosesi burada tətbiq edə bilmərəm. Biz Azərbaycan dilində olan yazıları hansı ölkəyə aparaq yoxlamağa? Bu, mümkün deyil.

– Son vaxtlar ölkədə korrupsiya və rüşvətə qarşı bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Siz necə, bu kampaniyalara qoşulmaq fikrindəsiz?

– Hesab edirəm ki, korrupsiyaya qarşı mübarizədə aşkarlıq çox vacib məsələlərdən biridir. Biz işimizi elə qurmuşuq ki, hər bir məsələ aşkar olsun. Bizim apardığımız işlər, gördüyümüz xidmətlər bir ilin, bir ayın işi deyil. Biz ilk dəfə bu proseslərə 92-ci ildən qoşulmuşuq. Biz insanlar üçün elektron xidmər göstəririk. Bu onu göstərir ki, məmurla heç bir münasibəti olmayan şəxs dövlət tərəfində göstərilən bütün xidmətləri əldə edir. Biz çalışırıq insanlar heç bir məmurdan asılı olmasınlar. Biz minlərlə, yüz minlərlə insana elektron xidmət göstəririk. Bizim işçilərimiz yaxşı bilirlər ki, bu cür neqativ hallara yol versələr, mən şəxsən özüm onun cəzalandırılmasını tələb edəcəm. Bizim əməkdaşlarımız öz sahələrində professionaldırlar. Əgər insan öz peşəsinin qiymətini bilirsə, o, heç zaman qeyri-qanuni iş görməyəcək.

Kamil HƏMZƏOĞLU

525-ci qəzet.- 2011.- 12 fevral.- S.9.