QOCA PALIDIN NAĞILI

“Nağıllar” silsiləsindən

O palıd ağacı o qədər hündür idi ki, meşədəki bütün ağaclara, bütün ətrafa yuxarıdan aşağı baxırdı və o palıd ağacı bu dünyada o qədər yaşamışdı ki, özünün də yadından çıxmışdı ki, nə qədər yaşı var: üç yüz il?.. dörd yüz il?.. beş yüz il?..

lll

O palıd ağacı qocalmışdı, o qədər qocalmışdı ki, xatirələrində özünün sütül çubuq olduğu, yüngülcə bir küləyin də onu titrətdiyi, vahiməyə saldığı vaxtlar tamam dumana bürünmüşdü, amma əvvəllər – yüz il, yüz əlli il bundan əvvəl – belə deyildi, həmin xatirələri tez-tez yadına salırdı və o sütül çubuğun eləcə titrəməsi, eləcə vahimələnməsi hətta qışın şaxtasında da onun varlığına bir ilıqlıq gətirirdi, onun yoğun gövdəsinin içindən xəfif, kövrək bir sevinc keçib gedirdi, amma indi o xatirələr eləcə duman içində idi və qoca palıd xatirələrsiz, tənha yaşayırdı.

Yüz illər bundan əvvəldə qalmış o sütül çubuq meşədəki bütün ağaclara aşağıdan yuxarı baxırdı və yalnız xəyallar aləmində meşəyə yuxarıdan aşağı baxa bilirdi; onun bütün arzularının, xəyallarının qəhrəmanı uca, nəhəng bir ağac idi və o xəyallar qəhrəmanı – küləkdən, seldən, susuzluqdan – dünyada heç nədən qorxmayan həmin uca, nəhəng ağac o xəyallar aləmində sütül çubuğun özü idi.

lll

Yüz illər keçdi və o sütül çubuq xəyallar aləmindən çıxıb həqiqətə çevrildi, meşənin ən uca, ən nəhəng ağacı oldu, ancaq illər keçdikcə onun varlığı daha artıq bir qüssə ilə dolurdu, çünki hər dəfə yaz gəlirdi, budaqları tumurcuqlayırdı, qozaları çıxırdı, yarpaqları açırdı, sonra yay ötürdü, payız – xəzan çağı gəlirdi, yarpaqlar solub saralırdı, tökülürdü və o palıdın bütün ətrafını xəzəl bürüyürdü. Xəzəl – yarpaq məzarlığı idi və uzun-uzun illər boyu hər payızın sonunda bu məzarlığı görmək Qoca Palıd üçün çox ağır idi, onun yarpaqları nəsil-nəsil bir-birini əvəz edirdi, qoca palıd isə yaşayırdı.

Qoca Palıdın içində bir həsəd var idi və yüz illər boyunca bu həsəd daha da artırdı: Qoca Palıd yuxarıdan aşağıda – torpağın üstündə ora-bura qaçışan, istəyəndə dayanan, istəyəndə tərpənən, istədiyi tərəfə getməyi bacaran heyvanlara, uzaq dağların yamaclarında yaşayan və həmişə hərəkət edən insanlara baxırdı və o da yerindən tərpənmək istəyirdi, bu istək bəzən o qədər artırdı ki, dözülməz olurdu, ancaq Qoca Palıd ağac idi, ağac isə bütün ömrü boyu bir yerdə dayanmağa məhkum idi.

Qoca Palıd bütün meşəyə yuxarıdan aşağı baxırdı, amma o fikirləşəndə ki, hətta bircə yarpağı boyda olan quşlar belə, uça-uça ona yuxarıdan aşağı baxa bilirlər, bu, onun gecə-gündüz, uzun-uzun illər boyu, həmişə, daima eyni yerdə durmaq məhkumluğunu daha artıq dözülməz edirdi; Qoca Palıd quşlar kimi uçmaq istəyirdi, amma bu, mümkün deyildi və heç zaman da mümkün olmayacaqdı. Qoca Palıd daha yüz illər boyu eyni yerdə dayanmaq, hər payızın sonu xəzəl məzarlığına baxmaq istəmirdi, ancaq onun həyatı bunda ibarət idi və bəlkə də Qoca Palıd elə buna görə daha bu dünyada yaşamaq istəmirdi. O hər dəfə sübh tezdən yuxudan oyananda, elə həmin andaca öz məhkumluğu yadına düşürdü və bütün varlığından doğan yanğı ilə Yaradana deyirdi: – Mən daha yaşamaq istəmirəm. Mən bu dünyada gördüyümü görmüşəm, bəsdir! Mən yorulmuşam. Hər səhər yenidən yerimdə dayanıb yaşamaq mənim üçün əzabdır. Qurtar məni bu əzabdan!..

Əlbəttə, Yaradan bütün dilləri, o cümlədən, əlbəttə, ağacların dilini bilirdi, ancaq Qoca Palıda elə gəlirdi ki, Yaradan onun dediklərini eşitmir və bu, Qoca Palıdın varlığını daha da sıxırdı. Qoca Palıdın ətrafındakı cavan ağaclar – iyirmi yaşlı, əlli, yüz yaşlı ağaclar xəstələnib ölürdü, ya odunçular onları doğrayırdı, o ağacların yerində yeniləri bitirdi, Qoca Palıd isə eləcə yerində dayanıb, uçuşan quşlara, qaçışan heyvanlara, uzaqlarda görünən insanlara baxırdı, payız payızı əvəz edirdi, yarpaqlar açır, böyüyür, qocalır, saralıb-solur, növbəti xəzəl məzarlığı ətrafı bürüyürdü.

Günlər, aylar, illər beləcə keçirdi və Qoca Palıd da tənha və dözülməz həyatını beləcə davam edirdi, hətta onun içini belə bir təlaş hissi bürümüşdü ki, bəlkə hərəkətsizliyə məhkum olduğu kimi, bu dünyada daimi həyata, daimi yaşamağa da məhkumdur? – bu hiss Qoca Palıdın bütün içinə elə bir məyusluq gətirirdi ki, yazın gözəl çağlarında belə, təzə açmış yarpaqları payız qüssəsi ilə şuxluğunu itirib taqətsiz sallanardı. Qoca Palıd intihar da edə bilməzdi, çünki quşlar göyün yeddinci qatında qanadlarını yığıb, daş kimi özlərini yerə çırpa bilərdi, heyvanlar özlərini qayaların başından ata bilərdi, ancaq ağacların belə imkanı yox idi, Yaradan onları tərpənməz yaratmışdı. Qoca Palıd bilirdi ki, Yaradanın işinə qarışmaq olmaz, ancaq elə hey pıçıldayırdı:

– Nə üçün?.. Nə üçün?.. Nə üçün?..

Və vaxt çatdı, Yaradan Qoca Palıdı eşitdi, ya eşitmədi, ancaq günlərin bir günü Qoca Palıd insan səsi eşitdi, sonra iki insanın ona yaxınlaşdığını gördü və bu insanlar Qoca Palıdın nəhəng gövdəsinə baxa-baxa bir-biri ilə nəsə danışmağa başladılar, əllərini onun gövdəsinin qartımış qabığına sürtdülər və Qoca Palıd insan dili bilmədiyi üçün, onların nə danışdığını başa düşmürdü, amma hiss edirdi ki, deyəsən, onun arzusu, istəyi gerçəkləşməyə başlayır, bu dözülməz tənha həyat, nəhayət ki, sona çatır: onun varlığı daha sıxılmayacaqdı, çünki Qoca Palıd yüz illər boyunca hər gün eyni yerdən gördüyü eyni meşəni, eyni mənzərəni yenidən görmək işgəncəsindən qurtaracaqdı. Ancaq... ancaq niyə belə oldu? nə üçün Qoca Palıd bu dünyadakı sonun gəldiyini hiss edən kimi birdən-birə həyəcanlanmağa başladı? niyə onun içinə bir nigarançılıq doldu? niyə ertəsi gün sübh tezdən yuxudan oyanandan sonra daha hər sübh Yaradana söylədiyi istəyini daha demədi?

Ətrafdakı ağaclardan, kol-kosdan, gül-çiçəkdən heç biri Qoca Palıda heç nə demədi, amma Qoca Palıdın bütün içinə dammışdı ki, o insanlar yenidən qayıdacaqlar və Qoca Palıd səksəkə içində isanları gözləməyə başladı. Çox keçmədi ki, meşədə gurultu eşidildi və o gurultu yavaş-yavaş yaxınlaşırdı. Əvvəllər də meşəyə odun daşımaq üçün yük maşınları gəlmişdi, amma insanların gətirdiyi o maşınlar belə hirslə, belə güclə guruldamırdı və bu gurultudan qorxuya düşmüş, hürkmüş meşə ağacları, kol-kos, gül-çiçək pıçıldamağa başladı:

– İnsanlar Qoca Palıd üçün gəlib!.. Əlbəttə, Qoca Palıd bu pıçıltını eşidirdi, amma eşitməsəydi də başa düşürdü ki, bu gurultu onu aparmağa gəlir və bu zaman qəribə bir hadisə oldu: yüz illər bundan əvvəlki o sütül çubuq bütün dəqiqliyi ilə onun gözlərinin qabağına gəldi. İnsanların, heyvanların, quşların cəmi iki gözü olur, ancaq ağacların bütün gövdəsi, qolları, budaqları, yarpaqları da görür və həmin dəm o sütül çubuq Qoca Palıdın bütün varlığının içində idi. O sütül çubuğun, elə bil, yüz illər uzaqlığında qalmış o xəfif, o kövrək hürkü-qorxusu da birdən-birə o xəfiflikdən, o kövrəklikdən ayrılıb bir qasırğa kimi Qoca Palıdın içinə doldu. l

Qoca Palıd bir də heç vaxt bu mənzərəni görməyəcəkdi, bir də heç vaxt bu meşəyə beləcə yuxarıdan aşağı baxmayacaqdı, onun budaqları bir də heç vaxt tumurcuqlamayacaqdı, o bir də heç vaxt öz yarpaqlarının xışıltısını eşitməyəcəkdi, ağaclarla, kollarla, çiçəklərlə söhbət etməyəcəkdi... Meşə heç vaxt Qoca Palıda bu qədər əziz olmamışdı., onun gördüyü mənzərə bu qədər gözəl olmamışdı.

Qoca Palıd bütün varlığını sarsıdan bir dəhşət içində get-gedə yaxınlaşan gurultunu gözləyirdi və nəhayət ki, guruldaya-guruldaya gələn o nəhəng maşın göründü, eləcə guruldaya-guruldaya da gəlib Qoca Palıdın altında dayandı. O guruldayan nəhəng maşından dörd insan çıxdı, sonra böyük bir mişarı da maşından yerə endirdilər və meşədə o ağaclar, o kollar, güllər, çiçəklər ki, o mişarı gördülər, onların içindən qorxu-hürkü dolu bir heyrət şivəni qopdu: – Oy-y-y!..- və o şivən bütün meşədə əks-səda verdi.

lll

Meşənin uzaqlığında olan ağaclar də Qoca Palıdı tanıyırdılar, çünki o, meşənin hər tərəfindən görünürdü və ağaclar da gözlərini açıb bu dünyaya gəldikləri gündən o uca Qoca Palıdı görmüşdülər, indi uzaqdan gələn o gurultudan, meşəyə yayılmış o şivəndən başa düşmüşdülər ki, Qoca Palıdla vida zamanı yetişib, dünya Qoca Palıda da qalmadı.

lll

İnsanlar o mişarla nəsə edirdilər (əlbəttə, ağaclar bilmirdi ki, bu benzinlə işləyən mişardır və indi onun ipini dartıb, tırıldada-tırıldada işə salırlar) və ətrafdakı bütün ağaclar nəfəslərini qısıb, Qoca Palıdın edamına tamaşa edirdi. Hətta təzəcə cücərib bu dünyaya göz açmış sütül otlar da dəhşətdən qabararaq, o böyük mişarın canavar dişləri kimi iri və iti dişlərinə baxırdı.

İnsanlar mişarın ağzını Qoca Palıdın gövdəsinə dirədilər və Qoca Palıd dəmirin iri və iti dişlərini öz gövdəsində hiss edəndə, qışqırmaq, “Dayanın!”, “Kəsməyin!” demək istədi, ancaq bunu özünə sığışdırmadı. Onsuz da insanlar ağacların dilini bilmirdi, ağaclar isə insanların dilini bilmirdi, Qoca Palıdın yalvarışını təkcə ağaclar eşidib, başa düşəcəkdi və dediyim kimi, Qoca Palıd bunu heç vəchlə özünə sığışdıra bilməzdi. Təkcə özü haqqında:

– Axmaq qoca!...- deyə pıçıldadı və bu pıçıltını eşidən ətrafdakı ağaclar nə o zaman, nə də çox-çox sonralar Qoca Palıdın nə üçün o sözləri pıçıldamasını heç cürə başa düşmədilər.

O nəhəng mişar həris bir vıyıltı və sürətlə Qoca Palıdın gövdəsinə girdi və bütün varlığını sarsıdan ağrıya baxmayaraq, Qoca Palıd olan-qalan gücünü toplayıb o doğma və əziz meşəyə baxdı, o gözəl mənzərəyə baxdı və Qoca Palıdın hələ yaşayan varlığında dəli bir ümid yarandı ki, bəlkə bu meşə görüntüsü, bu mənzərə həmişə onunla birgə olacaq?

Mişarın dişləri eləcə həris bir sürətlə gövdənin o biri tərəfindən çıxdı və Qoca Palıd yaxınlıqdakı ağacların gövdəsini, qol-budağını sındıra-sındıra yerə sərildi.

İnsanlar gecəyə kimi elə həmin mişarla Qoca Palıdı doğradı və o nəhəng maşın yenidən guruldaya-guruldaya yekə bir yükə çevrilmiş Qoca Palıdı sürüyüb apardı. Qoca Palıddan ancaq nəhəng bir kötük qaldı.

İllər keçdi, o kötük yavaş-yavaş çürüməyə başladı, üstündə ağac göbələkləri bitdi və bu tərəflərə yolu düşən insanlar o kötüyün yerini öyrəndilər, hər yay gəlib ağac göbələklərini yığıb apardılar, sonra o kötük tamam çürüyüb yox oldu.

Elə bil, burda heç vaxt heç bir ağac bitməmişdi.

28 iyun 2009.

Z u ğ u l b a.

ELÇİN

525-ci qəzet.- 2011.- 19 fevral.- S.21.