Ölməz sənətkar

Nədənsə mili muğam ifaçılarımızın sənət yoluna nəzər saldıqda, bir sənətkarın ruhu qarşısında dinləyici kimi özümü borclu sayıram. O, muğamlarımızı müqəddəs bilən, ilk gündən ömrünün sonunadək onların ölməzliyini qoruyub saxlayan, səsinin təbii məlahətində muğam gözəlliyi və səlisliyi duyulan böyük sənətkar idi.

Əvvəldən axıradək Allah vergisi olan səsini xaric nəfəslərdən hifz edən, ifaçılıq sanbalını həmişə saxlayan, ana südü kimi saf, təmiz xalq muğamlarımızı mühafizə edib həssaslıqla yaşadan, xalqın ürəyində yaşayan bir sənətkar ölməzdir. Yaqub Məmmədovun səsində mənsuriyyə harayı, heyratı coşğunluğu. Arazbarı çağırışı, segah yanğısı, rast gözəlliyi var. Bu səs xalqın ürəyinə daha yaxındır, xalqın öz səsidir.

Y. Məmmədov 50 il ifaçılıq məharəti göstərdi, klassik muğam ifaçılarımızın irsini və ənənələrini davam etdirməklə onların sanki ruhunu yaşatdı.

Y.Məmmədov 1930-cu ildə Azərbaycan professional musiqisinin banisi, ölməz bəstəkarımız Ü.Hacıbəyovun dünyaya göz açdığı Qarabağ torpağının aran hissəsi olan Ağcabədidə doğulmuşdu. Qarabağın haylı-küylü toy şənliklərində ustad xanəndələrin muğam və xalq mahnılarını oxumaqları, balaca xanəndəni əvvəldən valeh edərək, onda bu sənətə maraq oyatmışdı. Hələ uşaq ikən eşitdikləri muğam və xalq mahnıları beynində qalaraq, zaman-zaman daha da formalaşmış və təbii ki, gənc xanəndənin gələcəkdə muğam aləmindəki inkişafına ciddi təkan olmuşdu.

Y.Məmmədov Azərbaycanın klassik muğam ifaçıları Seyid Şuşinski və Mütəllim Mütəllimovun musiqi məktəbindən muğam dərsi öyrənmiş, ömrünün sonunadək bu irsi əziz tutmuş, qoruyaraq davam etdirmişdi. Təsadüfi deyil ki, böyük ustad yüksək ehtiramla qeyd edirdi ki, şərq musiqisinin dühası Seyid Şuşinskiyə və Mütəllim Mütəllimova minnətdardır... Seyid Şuşinski Ağdamda muğam dərsi deyən zamanlar həmişə yanına gedərdim, oxumağıma qulaq asıb məsləhətlər verərdi. O deyərdi ki, sənətkar oxumaqla yanaşı, cəmiyyətdə də özünü nümunəvi aparmalıdır. Onun belə tövsiyələrini heç zaman unutmamış, həmişə ona əməl etmişəm”.

Allah-Təala Yaqub Məmmədova elə gözəl, məlahətli səs bəxş etmişdi ki, o, bu səsin hesabına bütün muğamlarımızı özünəməxsus ustalıqla ifa edərək ifaçılıq manerasını daha da genişləndirdi. Onun ifaçılığında muğam və təsniflərimiz, xalq mahnılarımız özünəməxsus bir ahənglə səslənir. Xüsusən “Mənsuriyyə” ritmik muğamında xalqın harayını, yenilməzliyini duyursan. Muğamın hikmətini xanəndə ustalıqla açıb, səsini kamanın səsinə qataraq, Mənsuriyyə naləsilə, şaqraq ahənglə oxuyaraq, yanıqlı “Ağ segahı” da muğama əlavə etməklə muğamın dəyərini daha da zənginləşdirib. Muğamın deyişmə şöbəsi və son tamalama hissəsi də sənətkarın ifasında xüsusi zövqlə oxunub və bununla da mənsuriyyə zərb muğamı onun ifasında təkrarsız səslənib. “Mənsuriyyə” ritmik muğamı, sanki sənətkarın səsinin notları üzərində köklənib. Beləliklə də Yaqub Məmmədov özünəməxsus ifaçılıq məharəti ilə bu muğamın ifasına öz möhürünü vurub. İki böyük sənətkarın, Y.Məmmədovun və Respublikanın xalq artisti, kaman alətində xarüqələr yaradan Habil Əliyevin birgə yaratdıqları Mənsuriyyə ritmik muğamı radionun qızıl fondunda ən gözəl ritmik muğam kimi saxlanılır. Bundan başqa, “Arazbarı”, “Qarabağ şikəstəsi” və digər ritmik muğamlarımız Yaqub Məmmədovun ifasında əvəzsiz səslənir. Rast muğamını oxuduqca Y Məmmədov səsinin diapazonu muğamın şöbələri üzərində elə ölçü-biçi ilə paylanıb ki, hər hansı şöbəni oxuduqca elə bilirsən xanəndənin səsi elə buradaca qurtardı. Lakin yeni şöbəni oxuduqca əlavə səs tonu yaranır, bu da dinləyicəni heyrətə gətirir və marağını artırır. “Rast”ın “Vilayeti dilkəş”, “Bayatı kürd”, “Əraq”, “Şikəsteyi-fars” və başqa şöbələrini xüsusi tərzdə ifa etməklə onun məzmununu sanki varaqlayıb, əsrlərdən bəri süzülüb gələn nadir incilərimizin nəyə qadir olmasını açıb göstərib. Bundan əlavə Mirzə Hüseyn segahı da sənətkarın ifasında zəngin muğam kimi səslənib.

Xan Şuşinskinin muğam irsini davam etdirməklə müxalif şöbəsindən başlayaraq mayeyə enib segahın məzmununu gözəl səslə, nəfəslə, xırdalıqlar etməklə digər şöbələrini oxuyub sona çatdırmaq xanəndədən istedad, cəsarət tələb edr. Bu məqamları Y. Məmmədov ustalıqla yerinə yetirərək əsl sənətkarlıq göstərib. Y.Məmmədov qəzəlləri ustalıqla seçir, hansı qəzəlin hansı muğamda oxunmasını bilirdi. Onun səsi və muğam aləmində üslubu özünəməxsusdur. Yəni bu yol təkcə Y. Məmmədov yoludur, təkrarsız və bənzərsizdir. Muğam ifaçılıq sahəsi elə çətin yoldur ki, burda hər ifaçının öz yolu, dəst-xəttinin olması, istedad, ifaçılıq məharəti tələb edir.

Y.Məmmədovun səsi sənətkarlıq zirvəsindən səslənir. Zirvəyə çatmaq isə əsl sənətkara qismət olur.

“Muğam-Azərbaycanın ənənəvi musiqisinin ən iri janrının ümumi adıdır”. Muğam kökü yüz illərdən gələn xalq yaradıcılığıdır. İndimizlə keçmişimiz arasında mənəvi körpüdür. Bizim bu günümüzədək gəlib çatan, saflanmış nadir incilərimizi qoruyub saxlamalıyıq. Muğamlarımız neçə-neçə alim sənətkarlarımızın əsəridir desəm yanılmaram. Elə buna görə də muğamda səhv tapmaq mümkün deyil, çünki o seçmə yolu ilə meydana gəlib. Muğamlarımızda xalqımızın sevgisi, kədəri, həyat tərzi, bütövlükdə bütün mənəvi dəyərlərimiz öz əksini tapıb. İndi xarici ölkələrdə də muğama maraq artıb və cəsarətlə demək olar ki, onun səması çox genişdir. Haşiyə: Müdrik ağsaqqal, muğam həvəskarı Məmməd müəllim söyləyir ki, Yaqub Məmmədovla dost olub. “Onun səsi Allah vergisidir, onu səhnəyə də allah gətirmişdi. Mən Yaqubu şah xanəndə hesab edirəm, onun səsi cənnət səsidir və cənnətdən xəbər verir. Təbii ki, bu səsin çox böyük müalicəvi əhəmiyyəti də var. Onun sənətkarlığı və insanlığı üst-üstə düşürdü. Yaqub Məmmədovu yalnız klassik xanəndələrlə müqayisə etmək olar. Belə şirin, qüdrətli səs əsl muğam səsidir. Yaqubun sənəti hələ açılmamış şah əsəridir. Onun haqqında əsərlər yazılmasına bu gün ehtiyac var. Y.Məmmədov sənətdə olduğu kimi görünən sənətkardır. Onun “Bayatı-şiraz” muğamını dinlədikcə əsl müdrik bir muğam ifaçısının canlı şahidinə çevrilirsən. Burda sevgi də var, duyğu da, keçmişimizlə indimizin vəhdəti də. Aydın, səlis diksiya ilə oxunan muğamın bəmi də, zili də bir-birindən gözəl səslənmişdir. Muğamı dinlədikcə xalqın milli sərvətinin olmasına inanır, müdrikliyinə baş əyirsən. Xanəndə oxuduqca bütün şöbələrin mənası, musiqi fəlsəfəsi, muğamın daxili məzmunu açılıb bəlli olur. Əhsən belə belə musiqini yaradıb yaşadan xalqa və müasir zamanda oxuyub bizlərə çatdıran Yaqub Məmmədov kimi ustad xanəndələrə. Haşiyə:

Yaqub Məmmədov söyləyirdi ki, gənc yaşlarında ucqar rayonların birinə toy şənliyinə gedibmiş. Toyun şirin yerində yaşlı bir kişi beli bükülmüş vəziyyətdə mənə yaxınlaşıb qoltuq cibindən qumaş torbasını çıxardıb içərisindən bir manat (təklik) götürüb stolun üstünə qoydu və ehtiramla oğlum bir “Nəvayi-Şur” oxu dedi. Pulu götürmək istəməyib, könülsüz dedim: “Əmi pulunu götür oxuyaram”. Yerdən bir neçə nəfər: “Pulu götür, ağır seyiddir” dedi. Elə bil Allah-Təala ağlımı almışdı, yerinə qaytardı. Tez təkliyi götürüb öpüb pencəyimin üst cibinə qoydum. Tarzənə tərəf əyilərək soruşdum, Şuru oxumağı bilirəm bəs bu Nəva nə deyən şeydi? Tarzən cavab vedi ki, mən çalım sən də dalımca gəl. Elə bil ilahidən mənə əlavə güc gəldi, muğamı tamam dəsgah oxuyub qavalı yerə qoydum. Baxdım ki, həmin nurani qoca bir də mənə yaxınlaşdı və dedi, bala aşağı əyil görüm. Əyildim, alnımdan öpdü. Həmin qumaş torbasını bir də açıb içərisindən bir qızıl onluq çıxarıb qavalın içərisinə atdı və dedi: “Bayaq verdiyim o təklik qismətin idi, bu qızıl onluq isə zəhmət haqqındır”. “Belə dinləyiciləri, muğama qiymət verənləri görəndə, oxumaqdan həmişə zövq almışam, muğamın hikmətinə inanmışam və heç zaman oxumaqdan doymamışam”.

Bu gün mən qəhərlə qeyd etməliyəm ki, Yaqub Məmmədov artıq bizim sıramızda yoxdur. Lakin onun ölməz səsi, sənəti, sənətkarlığı bizimlə yaşayır. Əminəm ki, onun irs qoyub getdiyi ifaçılıq məktəbi gələcək istedadlarımız üçün istinad yeri, vokal aləmində ifaçılıq məktəbi olacaq.

Yaqub Məmmədov xalqımızın ürəyində həmişə yaşayacaq.

Allah ona rəhmət eləsin!

Moskva,

2011-ci il

Vasif MƏMMƏDOV

525-ci qəzet.- 2011.- 23 fevral.- S.7.