Dünyanın gizli tarixinin mükəmməl
tədqiqat təşəbbüsü
(Conatan Blekin “Dünyanın gizli
tarixi” kitabı barədə qeydlər)
(Əvvəli ötən şənbə
saylarımızda)
Pifaqor. Böyük Aleksandr.
Brahminlər.
Pifaqor isə inkişaf edən yunan adası olan Samosda b.e.ə. 575-ci ildə anadan olmuşdu, bu vaxt Afina Akropolunun yüksəkliyinə ilk mərmər lövhələr döşənmişdi. Pifaqor öz ömründə yarımallah kimi sayılırdı. O, böyük təbib idi, bəzən böyük şair bildiyi Homerdən xüsusi şer parçalarını əzbər söyləyirdi, necə ki, xristian mistiklər “Zəburlar” dan və İoannın “İncil”indən bəndlər söyləyirdilər. O, xəstələri sağaltmaq üçün musiqidən istifadə edirdi. Erkən Yunan filosofu Etnpodoke deyirdi ki, Pifaqor xəstəni sağalda və qocanı cavanlaşdıra bilirdi. Budda kimi o, öz son inkarnasiyasını xatırlaya bilərdi. Və hətta deyirlər ki, o, bütün dünyanın tarixini başlanğıcından söyləyə bilərdi. Onun müdrikliyi Sirli məktəblərdə illər boyu tədqiqat aparmasına və müqəddəs saymağa dəfələrlə özünü həsr etməsi idi. O, 22 il ərzində Misir müqəddəs sayma keşişlərinin sirlərini öyrənmişdi. Pifaqor 532-ci ildə Samosun diktator hökmdarının çirkin əməllərini hiss etməyə başladı və sürgünə yollanmağa məcbur edildi. O, İtaliyanın cənubundakı Krotonada yaratdığı bir neçə kiçik icmalarından birincisini təşkil etdi. İcmaya üzv olmağa namizədlər bir neçə il məşq edirdi, bura qəribə xüsusiyyətli pəhriz də daxil idi. Bu pəhrizdə istiotdan, küncütdən, xiyar toxumundan, yabanı baldan, çiçəklərdən və dəniz soğanının dərisindən istifadə olunurdu, onların bütöv şirəsi çıxardılırdı. Bu gimnastikanın ən yüksək fazası olmaqla, üç insan bədənini- maddi, bitki və heyvan bədənlərini harmoniyaya gətirmək yolu idi və namizədlərdən tələb olunurdu ki, illər ərzində axıra qədər dinməz qalsınlar.
Pifaqor öz şagirdlərinə ruhi dünyanı yaxşı görmək biliyi verməyə qadir idi, bunu onlara izah edirdi. Bunlardan əlavə ilk müzakirə olunan təlim matematika, həndəsə, astronomiya və musiqi kimi meydana çıxdı. Öz dövründə Pifaqora demişdilər ki, yalnız insan oğlu Yer kürəsinin musiqisini eşitməyə qadirdir, o müxtəlif notların tərəzisi kimidir, onların hər birini isə məkanda hərəkət edən yeddi planet düzəldir.
Bir dəfə Pifaqor şəhərdə gəzəndə o, metalın zindana döyüldüyünü eşitdi. O, gördü ki, müxtəlif ölçülü çəkiclər müxtəlif səslər əmələ gətirir. Evə qayıdanda o, otağının yanında ağac lövhə qurdu və ona artan çəkidə ağırlıqlar asdı. Sınaq və səhv etmə prosesi vasitəsilə o, müəyyən etdi ki, insan qulağında səslənən gözəl musiqi notları müxtəlif ağırlıqlardan asılıdır. Sonra o, hesabladı ki, onların biri riyazi dəqiqlik qaydasında digərinə mütənasibdir. Pifaqorun həmin hesablamalarından bu gün bizim başa düşdüyümüz və həzz aldığımız musiqi oktavaları çıxarılırdı.
Sirli məktəblərin təlimi şəhərləri tikməyə, elmin və texnologiyanın inkişafına, zahiri Dünyanın quruluşuna və nizamlanmasına kömək etməli olan rasional tərəflə əlaqədədir. Plutarx demişdi ki, kim yüksək həqiqətləri bilirsə, belə nəticəyə gəlir ki, cəmiyyətin “ciddi” vəzifələrini ciddi qaydada qəbul etmək çətindir. O, Heraklitdən “Əbədilik oynayan uşaqdır” sitatını gətirmişdi.
Pifaqorun şagirdləri cəmiyyətdən
ayrı yaşamağa öyrədilirdi, musiqi ekstazı ilə
intellektual analizlər arasındakı alternativi seçirdilər.
Pifaqor ilk adam idi ki, özünü müdrikliyi sevən
adlandırırdı, bu da yunanca “filosof” (hərfi mənada bu
söz “müdrikliyi sevən” deməkdir) adlanırdı. Onu təqlid edən Sokrat və
Platon kimi o, müasir universitet professorlarından daha çox
maqlara yaxın idi. Onun şagirdləri ondan qorxu hissi
keçirirdilər. İnanırdılar ki, əgər, istəsə
onları yatırtmaq gücünə malikdir və onların
oyaq şüurunu uzaq məsafədən də döndərə
bilir. Pifaqoru özünün daxili siklindən xaric edilənlərdən
çıxan ölümcül qəzəb cəzb edirdi, buna
görə o, Siron adlı adamı öz Sirli məktəbinə
qəbul etməkdən imtina etdi, səbəbi isə onun
düşünülməmiş davranışı,
özünü təkəbbürlü aparması idi. Siron
kütləni Pifaqora qarşı qaldırdı. Adamlar
Pifaqorun öz ardıcılları ilə
görüşdüyü binanı, onun içərisinə
girib yandırdılar. İçəridə olanların
hamısı öldü.
Pifaqor erasında
dünyanın iki müxtəlif tərəfində digər
filosoflar- Yunanıstanda Heraklit və Çində
Lao-Tszını qısa müddətdə tarixin səthinə
çıxdılar. Onlar rasionallığı, həyatın
irrasional ölçüsünü müəyyən etməyə
çalışırdılar. Heraklit demişdi: Biz eyni
axına iki dəfə girə bilmərik.
Belə bir əhvalat
vardır ki, Konfutsi Lao Tszını görməyə
yollandı və ondan özünün həsr edilməsini
xahiş etdi. Lao-Tszı isə qüruruna görə gənc
Konfutsini məzəmmət etdi. Onu geri qaytardı,
ehtiramsız davranışı ilə həddən
çıxan ambisiyasının qarışığına
görə onu ələ saldı. Bu yəqin ki, dəqiq
olmayan əhvalatdır, lakin vacib bir həqiqət kimi onu
göstərir ki, Konfutsiçilik və Daosizm Çində
ekzoterik təlimləri təşkil edir.
Konfutsi ənənəvi sirr
olmayan Çin müdrikliyini toplamağa uzun illər sərf
etmişdi və bu kolleksiyalar sonralar Çin liderləri tərəfindən
hökumət üçün rəhbərlik təlimatına
çevrilmişdi. Konfutsinin sözləri yüksək dərəcədə
müdrik idi. Min illik səyahət bir addımdan
başlayır. Tapşırığın qiyməti
mükafatdan da artıqdır. Əgər sən öz məqsədinə
çata bilmirsənsə, məqsədlərini qaydaya qoy. Belə
qaydada onun fikirləri davam edir.
Afinada biz azadlıq
istedadını, fərdi fikiri görürüksə, Spartada
fərdi iradənin inkişafını, qəhrəmana
sitayişin, güclü adamlar nöqteyi-nəzərindən
rəqabət həddini və məğrurluğu
görürük.
Bütün yunan Sirli məktəblərindən
ən məşhuru Afinadan bir neçə mil
arasındakı Elios kəndində yerləşirdi.
Romanın, özü də həsr olunmuş olan dövlət
xadimi Tsitseron deyəcəkdi ki, Eliosian Sirləri və ondan
çıxanlar Afinanın sivilizasiyalı dünyaya verdiyi ən
böyük fayda idi. Elios “Elauno” sözündən əmələ
gəlmişdi, “mən gəlirəm” mənasını
verirdi, bu isə o demək idi ki, “Mən yaranmışam” . Biz
Pifaqordan da bilirik ki, Süd Yolu da nəhəng çay və
ruhların kütləsi kimi nəzərdə tutulur.
Dinin neqativ olması, hətta
dünya tarixinə destruktiv təsir göstərməsi barədə
deyilən sözlər bayağı səslənir. Dini
müharibələr, İnkvizisiya, elmi fikirin boğulması
və məhdud patriarxal münasibətlər dəfələrlə
dilə gətirilir. Bunu xatırlamaq yerinə düşər
ki, bəşər mədəniyyətinin bəzən ən
böyük şərəfli şəxsiyyətləri məhz
Sirli məktəblərdən öz mənbəyini
götürmüşdür, bunlar isə qədim
dünyadakı mütəşəkkil dinin mərkəzi hissəsi
idi. Təkcə heykəltəraşlıq və drama deyil, həmçinin
fəlsəfə, matematika və astronomiya siyasi və tibbi
ideyalar kimi bu dini institutlardan yüksəlmişdi. Hər
şeydən əlavə, Sirli məktəblər
şüurun təkamülünə təsir göstərmişdi.
Yevripid öz pyesində
yazırdı ki, “Burada yalnız bir şey vardır ki, o,
bütün həyat sınaqlarından çıxa bilər
– bu gizli şüurdur”.
Biz qədim yunan pyesinə
baxanda katarsis (Aristotel tərəfindən faciə barədə
təlim termini kimi tətbiq edilmişdir:
tamaşaçının hala acımaq prosesində
keçirdiyi ruhi cəhətdən boşalmasıdır)
vasitəsilə təmizlənirik. Yunan dramaturqlar öz
auditoriyalarına elə təcrübə verirdilər ki, bu bəzi
cəhətcə özünü həsr etmə təcrübəsinə
bənzəyirdi və onun işləmək qaydası insan təbiətini
anlamağa əsaslanırdı, bu isə mahiyyətcə
müqəddəs sayma idi.
Sokrat öləndən sonra
onun şagirdi Platon yunan fəlsəfəsində
aparıcı şəxsə çevrildi. Onun “Dialoqları”
idealizm adlanan fəlsəfənin ən böyük ifadəsi
oldu. Gizli tarixdə isə hər kəs dünyanı
idealistik qaydada öyrənir. Heç kəs soruşmur ki,
obyektlərə nisbətən reallıq formalarından
ideyalar yüksəkdirmi?
Hər kəs
düşünmədən, instinktiv olaraq buna inanır.
Platonun şagirdi Aristotel isə bu gün aparıcı rol
oynayan materializmə aparan tərəfə fəlsəfi bir
sıçrayış etdi.
B.e.ə beşinci əsrdə
Afina və Sparta arasında ağalıq etmək naminə
müharibə getdi. Dördüncü əsr onların hər
ikisinə II Filippin hökmranlıq etdiyi Makedoniya qalib gəldi.
Plutarx qeyd edir ki, Filippini oğlu Aleksandr b.e.ə. 356-cı ildə,
lunatik Herostrat tərəfindən Efesdəki Artemida məbədi
yandırılan gün anadan olmuşdu. Sirli məktəbin
ruhu Aleksandr doğulanda ona daxil olmuşdu. Aleksandr bütün
həyatını öz daxilindəki bu ilahi elementi öyrənməyə,
tanımağa həsr edəcəkdi.
Filipp həmin dövrün ən böyük zəkası olan adamı öz oğluna müəllim tutdu, bu Platonun ən böyük şagirdi Aristotel idi. Aleksandr və bu yaşlı adam bir-birlərində xoş ruhu gördülər. Aristotel maddi dünyanın məlumatlarını toplayıb, təsnifləşdirmişdi. O, fiziki qanunlarla abstraksiya (Əşyaların bəzi xassələrindən və onlar arasındakı münasibətdən fikrən uzaqlaşma) metodu qaydasında işləyirdi. Buna görə də təbiətin ölçüsünün gizli qüvvələrini təsvir etdikdə, bütünlükdə yeni və müasir yalanları icad etməyə qadir idi. Aleksandr dünyanın o vaxta qədər görmədiyi ən iri imperiyanı yaratmışdı. Bu o vaxt Aristotel fəlsəfəsi üçün bir vasitəyə çevrilmişdi.
Oğlunun iyirmi yaşı
olanda Filipp qətlə yetirildi. Lakin tezliklə Aleksandr
özünü dahi hökmdar və məğlubedilməz hərbi
sərkərdəyə çevirdi. B.e.ə. 334-cü ildə
o, ordusunu Asiyaya apardı, İss döyüşündə
persiyalıları məğlub etdi, baxmayaraq ki,
axırıncıların döyüşçülərinin
sayı onun birə nisbətində
makedoniyalılarınkından çox idi. Sonra o, Suriya və
Finikiyadan keçməklə Cənubu tutdu, sonra isə Misir
işğal edildi. Burada o, Aleksandriya şəhərinin əsasını
qoydu. Hər yerdə o, yunan modelində şəhər-dövlətlər
yaradırdı, yunan siyasəti ilə birlikdə yunan fəlsəfəsini
də yayırdı. Bu Aleksandrın yenicə inkişaf
etmiş şüuru xilas etmək missiyasının bir hissəsi
idi.
B.e.ə. 331-ci ildə
Aleksandr persiyalıları yenidən məğlub etdi,
onların qədim paytaxtı Persepolisi dağıtdı, sonra
isə Əfqanıstana və axırda Hindistana atıldı.
Burada o, Brahmin filosofları və Rişilərin törəmələri
ilə fikir mübadiləsi apardı. Müqəddəsləri,
Brahmin həsr edilmə mərasimlərini müşahidə
etməyə gəldikdə, Aleksandrın öz keşişləri
bu mərasimlərin özlərininki ilə necə oxşar
olduğuna məəttəl qalmışdılar.
Belə bir əhvalat
vardır ki, Aleksandr yunan filosofunu göndərdi ki, Brahmin
müəllimini onun yanına çağırsın, ona
böyük ənamlar vəd etdi və əgər imtina etsə,
boynunu vuracağı ilə onu hədələdi. Filosof
çox yol getdikdən sonra Brahmini meşənin dərinliyində
tapdı və ondan özünün gözlədiyindən də
sərt cavab aldı: “Brahminlər heç vaxt nə
ölümdən qorxmurlar, nə də qızıla sahib
olmağı arzu etmirlər. Biz meşə yarpaqlarının
üstündə dərin yuxu ilə dinc şəkildə
yatırıq. Əgər biz hansısa maddi mülkiyyətə
sahib olsaydıq, bu bizim yuxumuzu yalnız narahat edərdi. Biz
yerin səthi ilə münaqişəsiz olaraq sərbəst hərəkət
edirik və bizim bütün ehtiyaclarımız,
uşağını döşlə əmizdirən ana tərəfindən
ödənilir.”
Bu cavab Aleksandr
üçün kürəyindən vurulan zərbə
xarakteri daşıyırdı. Öz həyatının
sonuna yaxına qədər elə görünürdü ki,
heç kəs onun yolunu kəsə bilməz. Tarixdə
yalnız az halda baş verən kimi, fərdi olan şey
bütün dünyanı onun iradəsinə təslim etməyə
qadir olan kimi görünürdü. Aleksandrın bütün
həyatı onun ilahi gücünün mənbələrini
anlamağın axtarışı kimi görünürdü.
Müxtəlif vaxtlarda Perseyin və Herkulesini müxtəlif ənənələrə
müvafiq olaraq onun əcdadları olduğu iddia edilmişdi.
Aristotel Aleksandra Homerin “İliadası”nın bir nüsxəsini
vermişdi. O, bu əsəri əzbər öyrənmişdi
və özünü bəzən Axillesə bənzəyən
yarımallah kimi görürdü.
(Ardı var.)
Telman Orucov
525-ci qəzet.- 2011.- 2 iyul.- S.22.