Daha bir erməni saxtakarlığının ifşası

Zemfira Hacıyevanın “Təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlər” monoqrafiyası İrəvan xanlığının tarixini saxtalaşdıran ABŞ vətəndaşı, erməni əsilli tədqiqatçını ifşa edir.

Fəlsəfə doktoru Zemfira xanım Hacıyevanın bugünlərdə AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasına daxil olan “Şərq-Qərb” Nəşriyyat evi tərəfindən çap edilmiş “Təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlər” monoqrafiyası amerikalı erməni əsilli müəllif Corc Burnutyanın “İrəvan xanlığı Qacarların hökmdarlığı dövründə. 1795–1828” “kitab”ının əsl mahiyyətinə həsr edilmişdir. (Zemfira Hacıyeva. “Təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlər”. Bakı:- “Şərq-Qərb” Nəşriyyat evi, 2011, 256 s.)

İki əsrdən artıqdır ki, erməni tarixçilərinin əsas fəaliyyəti daimi torpağı və dövlətçilik ənənəsi olmayan erməni xalqlına Qafqazda qədim tarix və mədəniyyət beşiyi yaratmağa yönəlmişdir. İndiyə qədər bir mənbədən qaynaqlanan, bir-birini təkrar edən, lakin müxtəlif formalı xeyli “tədqiqat əsərləri“ meydana çıxmışdır. Erməni və rus dillərində yazılan və erməni lobbisinin maliyyə dəstəyi hesabına müxtəlif dillərə tərcümə edilərək yayılan bu kitabların yazılmasında bir məqsəd güdülür ki, bu da yalanı doğru kimi qəbul etdirmək, Ermənistanın dövlət separatizminə, işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarını əldə saxlamaq üçün işğala hüquqi don geydirməkdən ibarətdir. Bu siyasəti genişləndirmək üçün Azərbaycan türklərinə məxsus Qərbi Azərbaycan torpaqları hesabına yaradılmış erməni dövlətinin qədim erməni məskəni olması barədə saxta kitablar yazmaq və yaymaq üçün heç nəyi əsirgəmirlər.

Bu bir həqiqətdir ki, ermənilər Qafqaza, o cümlədən Azərbaycan ərazilərinə XIX əsrdə Rusiyanın “Şərq siyasəti”nə uyğun olaraq Türkiyə və İrandan köçürülmüşlər. Bu gəlmə erməni toplumu yerli Azərbaycan xalqının folklor, sənət, musiqi və s. kimi maddi və mənəvi mədəniyyət nümunələrindən geniş istifadə etmiş, məişət və mərasim adətləri, geyimlər, yeməklər və s. kimi milli etnoqrafik ənənələrindən hərtərəfli bəhrələnmişlər. Azərbaycanlı-türk dastanları əsasında erməni ədəbi janrları yaratmışlar. Azərbaycan nağılları, atalar sözü və zərb məsələlərindən geniş istifadə edərək erməni nəsri formalaşdırmışlar. Lakin bu mədəni irsdən bəhrələnmələrinə baxmayaraq bu irsə xəyanət edərək onu ermənininkiləşdirməyə çalışmışlar.

Bu azmış kimi erməni millətçi dairələri onları himayə edən böyük dövlətlərin mürtəce qüvvələrinin fitvası ilə türk-müsəlman əhaliyə qarşı etnik düşmənçilik siyasəti yeritmiş, ərazi iddiaları irəli sürmüş, deportasiya və soyqırımlar törətmişlər.

Məlum olduğu kimi Azərbaycana qarşı yönəlmiş bu siyasət tarixi-siyasi istiqamətdə davam etdirilərək, XX əsrin sonlarında hərbi münaqişə vəziyyətinə çatdırılmış, ədalətsiz müharibə ocağı yaradılmışdır.

Ermənilərin bu gün də müxtəlif istiqamətlərdə apardığı antiazərbaycan siyasətinə uydurma tarixlə “əsaslandırılan” “ermənilərin vətəni” ideologiyası da əlavə edilmişlər. Onların bu fikrə düşməsi Azərbaycanın qədim və zəngin tarixə malik ənənələrini və mədəniyyətini erməni tarixi və mədəniyyəti kimi təqdim etməklə Azərbaycan ərazisində ikinci erməni dövləti yaratmaq istəyindən irəli gəlir. Bir vaxt Qarabağın erməni əhalisinin Ermənistanla bütün vasitələrlə bağlı olduğunu sübut etməyə çalışan erməni “tarixçi”ləri indi İrəvanın, Dağlıq Qarabağın və Naxçıvanın qədimdən “ermənilərin vətəni”, “tarixi erməni torpaqları” olmasına inandırmağa çalışır, yeni münaqişə üçün “əsas” yaradırlar.

Son dövrlərdə Cənubi Qafqazın 3 əsrlik siyasi tarixinə dair çoxsaylı əsərlər yazılaraq çap edilmişdir. Təəssüflər olsun ki, nəşr olunan bu əsərlərin böyük əksəriyyəti, öz qərəzliliyi, qeyri-obyektivliyi və qeyri-elmiliyi ilə diqqəti cəlb edir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşamalarına baxmayaraq erməni əslli şəxslər imkan düşən kimi türklər, xüsusilə azərbaycanlılar əleyhinə böhtanlar yağdırırlar. Azərbaycan xalqının tarixi ənənələrinə, mədəniyyətinə – incəsənətinə, musiqisinə, hətta kulinariyasına şərik çıxır, ermənininkiləşdirirlər.

Belə cəhdlərdən biri də növbəti bir erməni “tarix saxtalaşdırıcısı”nın – “Burnutyan” soyadlı ABŞ vətəndaşının “İrəvan xanlığı Qacarların hökmranlığı dövründə. 1795-1828” adlı kitabının çap edilməsidir.

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Zemfira Hacıyeva tarixi həqiqətdən, obyektivlikdən son dərəcədə uzaq olan həmin kitabın naqisliyini vaxtında görmüş, ona öz ciddi münasibətini bildirmişdir. Z.Ə.Hacıyeva Corc Burnutyanın yazdığı adıgedən kitabının əsl mahiyyətini oxuculara çatdırmağı vacib bilərək “Təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlər” monoqrafiyasını yazmış, erməni saxtakarlığını konkret faktlarla oxucuların diqqətinə çatdırmışdır.

Əvvəlcədən bildirmək istərdim ki, Z.Ə.Hacıyevanın növbəti erməni saxtakarlarından birinin ifşasına həsr edilmiş adı çəkilən monoqrafiyası vaxtında və yerində yazılmış dəyərli əsərdir.

Z.Ə.Hacıyevanın şərhinə əsasən xatırlayırıq ki, vaxtilə Avropa və Asiyanın kəsişdiyi coğrafi məkanda yerləşən İrəvan xanlığı XVIII əsrin sonu – XIX əsrin əvvəllərində bütün Qafqaz ərazisi kimi, müxtəlif siyasi-hərbi güc mərkəzlərinin mübarizə meydanlarından biri olmuşdur. Buna görə də müəllif vaxtilə Cənubi Qafqazda siyasi-nüfuz üstündə aparılan mübarizənin məqsədləri və əsas iştirakçılarının hələ də dəyişmədiyi rəyinə şərik olan tarixçilərdə keçmişin bir sıra qaranlıq məqamlarını yenidən nəzərdən keçirməyə, dərindən və ətraflı tədqiq etməyə maraq yaranmasını təbii bir hal hesab edir. Lakin erməni əsilli Corc Burnutyan kimi uydurma arqumentlərlə 18-ci əsrdə hansısa “erməni dövləti” haqqında uydurma tarix yazmağı məqbul hesab etmir.

Z.Ə.Hacıyeva bildirir: “Müəllifin milli mənşəyini bildiyimiz halda, onun İrəvan xanlığının tarixinə marağını izah etməyə ehtiyac qalmır”. Həmin əsərin müəllifi əgər ermənidirsə onun yazdığının obyektiv olmayacağı gümanına düşən Z.Ə.Hacıyeva həmin kitabdakı tarixi proseslərə dair şərhləri diqqətə çatdırır, rus-sovet və erməni tarixçilərini haqlı şəkildə tənqid edən, onları tarixi, siyasi göstərişlərə uyğun araşdırmaqda ittihamlayan C.Burnutyanın eyni zamanda bir sıra mühüm məsələlərlə bağlı şəxsi mövqeyini məharətlə gizlətməyə çalışdığını üzə çıxarır. O, hətta özü özünü təkzib edən C.Burnutyanın iddiaları ilə tanış olduqca onun “saf niyyəti”nin arxasında duran məqsədləri anlamaq üçün bələdçiyə ehtiyac qalmadığını bildirərək gümanında haqlı olduğunu sübuta yetirir. Çox haqlı olaraq bildirir ki, “müəllif (C.Burnutyan – A.Ə.K.) qınadığı rus-sovet və erməni tarixçilərindən fərqlənməyən, bəzən ziddiyyətli, bir çox hallarda isə həqiqətdən uzaq, gah aşkar, gah da sətiraltı görünən qərəzli mövqedən kənara çıxmır. Z.Ə.Hacıyeva bunu C.Burnutyanın əksər tarixi həqiqətlərə milli ehtiraslar bucağı altında yanaşmasından irəli gəlməsi ilə əlaqələndirir.

Z.Ə.Hacıyeva C.Burnutyanın yazdıqlarından çıxardığı nəticəni – erməniliyin hər şeydən üstün tutulmasını, ədaləti, həqiqətin və obyektivliyin arxa plana keçirilməsini, saxta beynəlmiləlçiliyini açıb göstərir.

Z.Ə.Hacıyeva erməni tarixçisinin tarixin ən gərgin proseslərinə özünəməxsus şəkildə nəzər salmasına diqqəti cəlb edir. O, bildirir ki, C.Burnutyan Cənubi Qafqaza nəzarət uğrunda gedən rəqabətdən bəhs edərək Qacar sülaləsi və Rusiyanın amansız hərbi toqquşmasının, nüfuz savaşının digər iştirakçılarının – İngiltərə və Fransanın, ilk baxışda, ikinci mövqedə durduğunu vurğulayır. Eyni zamanda C.Burnutyanın “bu siyasi oyunçuların” ikibaşlı Qartalla Şirin və Günəşin ölüm-dirim savaşının nəticəsini gözləyən “laqeyd” tamaşaçılar deyə adlandırmasına dair maraqlı şərh verir. Müəllif, bununla bərabər C.Burnutyanın Krılovun məşhur təmsilindən misal gətirərək yuxarıda adı çəkilən dövlətlərin bölgəyə göndərdikləri diplomatik missiyalara dair fikirlərinə öz obyektiv münasibətini bildirir.

Z.Hacıyeva C.Burnutyanın Qafqaz uğrunda “Böyük Oyun”un digər, həm də statist olan iştirakçılarına və onların niyyətlərinə toxunmasına, nəhənglərin döyüşündə, ermənilərin iştirakı və onların muxtariyyət qazanma məsələsinə dair şərhlərinə obyektiv elmi münasibət bildirir. Dəqiq arqumentlərlə C.Burnutyanın siyasi tarixin separatçılıq kimi dəyərləndirdiyi fəaliyyətini, əsasən, “Şərqi Ermənistan”dan kənarda formalaşan erməni ideoloqlarının məşğul olmasını dilə gətirməsini, habelə onların Rusiya oriyentasiyası seçməsinin səbəbini aydınlaşdırmasını mahiyyəti üzrə şərh edir. Yad ərazidə soydaşları üçün vətən yoğuran bu separatçı qruplara ələk verən Rusiyanın yardımına kimlərin tələsməsini qeyd etdiyini vurğulayır, erməni kilsəsinin bu işlərin içərisində olmasını, əvvəldən axıra kimi Rusiyanın tərəfində olduğunu bildirir. Bütün bunlar Z.Ə.Hacıyevanın monoqrafiyasında elmi üslubda o dərəcədə ustalıqla təhlil edilmişdir ki, təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlərə verilmiş bu qiymətdən artıq nə isə deməyə ehtiyacın olmaması qənaətinə gəlirik.

Z.Ə.Hacıyeva C.Burnutyanın obyektiv mövqe tutub müsəlman dövlətinin tərkibində firavan həyat keçirən ermənilərin öz xəyanətlərinə qədərki vəziyyətlərini qiymətləndirməyi lazım bilmədiyini xüsusi qeyd edir. Həmçinin, onun separatçı meyllərin kənarda cücərdiyini açıq etiraf etdiyini vurğulayır. O, C.Burnutyanın “erməni azadlıq ordusu” haqqında digər tarixçilərin qeydlərinin uydurma olmasına və ruslara qoşulmuş könüllülərin əhalinin heç bir faizini də təşkil etmədiyinə diqqəti çəkir. Müəllif, C.Burnutyanın ifadə etdiyi “ermənilər öz dövlətçilik ənənələrini çoxdan unutmuşdu, onları yalnız maddi rifah düşündürürdü, Hüseynqulu xanın mahir idarəçilik siyasəti nəticəsində isə İrəvan xanlığında təkcə müsəlman əhali deyil, xristian sakinlər də firavan yaşayırdı” kimi şərhlərin əsl mahiyyətini də oxucuların diqqətinə çatdırır.

Müəllif, Rusiyanın İrəvan xanlığını zəbt etməsini, erməni xalqına müsbət təsir kimi dəyərləndirən, məhz köçürmələrin əvvəlcə Erməni əyalətinin, 1918-ci ildə isə Ermənistan Respublikasının yaranması üçün əsas olduğunu şərh edən C.Burnutyanın Ermənistan Respublikası (1918-1920) tez-tez qonşuları ilə ərazi məsələlərilə bağlı qızğın mübahisələr etsə də, bolşeviklər Zaqafqaziyanı tutandan sonra bu məsələ Ermənistanın əksinə həll olunmasına dair uydurmasını, təkcə Qarabağ və Gəncənin deyil, Naxçıvan və Şərurun da Azərbaycanın nəzarətinə verilməsini, ermənilərin Şümərli və Dərəkənd-Parşenisin əksər bölgələrinin Türkiyəyə verməli olduqlarına dair iddialarını təhlil və tənqid edir. O, habelə, bu məsələlərin həlli barədə ermənilərin tələbləri, M.Qorbaçovun yenidənqurması və aşkarlığı böyük ümidlər yaradana qədər cavabsız qalmasını, həmçinin sonrakı hadisələrin ermənilərin ümidlərinin əsassız olduğunu qeyd etməklə yanaşı, bunların “Azərbaycan və Qarabağda ermənilərə qarşı böyük talanlarla nəticələnməsinin” əsassız, qeyri-ciddi arqumentlərlə uğursuz şərhlər edən erməni yazarının “kitab”ının əsl mahiyyətini açır.

Z.Ə.Hacıyeva “son yüzilliyin tarixi faktlarına bu sayaq yanaşmanın izahı nədir? sualını verərək, erməni saxtakarlıqlarına, məqsədli şəkildə ardıcıl olaraq davam etdirilən uydurma iddialara son qoymağın hələ də mümkün olmamasına işarə edir.

Z.Ə.Hacıyeva C.Burnutyanın sözügedən kitabının əsl mahiyyətini şərh etdikdən sonra Azərbaycan oxucusunu tarixi faktların saxtalaşdırılması və onlara qaradan da tünd siyasi rəng axtarması ilə təəccübləndirməyin mümkün olmamasını da vurğulayır. O, haqlı olaraq bildirir: “Görünür, həmin qeydləri yazarkən, müəllif tarixi həqiqət və tarixçi vicdanı meyarlarını, sadəcə, unutmuşdur”.

Müəllif, erməni C.Burnutyanın başlıca məsələdə – tarixi proseslərə və tarixi şəxsiyyətlərə yanaşmada ədalət meyarını gözləməkdən ötrü C.Burnutyanın xəcalət təri tökməsini, tarixi həqiqət qarşısında könülsüz də olsa, təslim olduğunu bildirir.

Z.Ə.Hacıyevanın təqdimatında C.Burnutyanın doğulduğu və böyüdüyü mühit də yer almışdır: O, 1943-cü il sentyabrın 25-də İsfahanda doğulub. Tehrandakı Andişeha (Don Bosko) İnstitutunu bitirdikdən sonra təhsilini ABŞ-da davam etdirib...”. Maraqlı məsələlərdən biri də odur ki, Z.Ə.Hacıyeva C.Burnutyanı yetişdirən mühitin geniş bir aləm, istifadə etdiyi mənbələrin kifayət qədər zəngin olmasına baxmayaraq yazdığı uydurma, qərəzli kitabın onu obyektiv tədqiqatçı imicindən məhrum etməsini, erməniliyi bu məsələdə üstün tutmasını oxucuya hərtərəfli çatdıra bilib.

Milli kökdən doğan təəssübkeşliyini, gözündəki “qara eynəy”i gizlətməyə çalışdığını, bu eynək çıxan kimi C.Burnutyanın baxışlarının tam üzə çıxdığını, “Giriş”dən “Yekun söz”ə qədər tədqiqatçının bölgənin etnik-siyasi coğrafiyasına baxışının bütünlüklə erməni tarixçilik ənənələrinə uyğun olduğunu faktlar və arqumentlərlə sübut edən Z.Ə.Hacıyeva çox haqlı olaraq Cənubi Qafqazda kimin ilkinliyi, kimin gəlmə olması məsələsində erməni tarixçilərinin, o cümlədən C.Burnutyanın susmasını məsləhət bilir. O, mənbələr və tədqiqatlar əsasında erməni etnosunun ilkin sakini olmadığını, indiki Ermənistan ərazisinə gəlmə olmasının çoxdan sübut olunduğunu diqqətə çatdırır.

Heç şübhə etmirəm ki, Zemfira xanım Hacıyevanın “Təkrarlanan tarix – təkrarlanan şərhlər” adlı qiymətli əsərindən tarixçi alimlər, Azərbaycan tarixi ilə məşğul olan mütəxəssislər, siyasətçilər, həmçinin müəllimlər və tələbələr bəhrələnəcəklər. Müəllifə yeni tədqiqat uğurları, yeni kitablarla oxucuların diqqətini cəlb etməyi arzulayırıq.

Aybəniz ƏLİYEVA-

KƏNGƏRLİ AMEA Mərkəzi

Elmi Kitabxanasının direktoru,

filologiya elmləri doktoru

525-ci qəzet.- 2011.- 23 iyul.- S.29.