Oralarda kimlər var: AZƏR ABDULLA

NASİRİN PUBLİSİSTİKASI

Şair kultunun hökm etdiyi bir məmləkətdə şairlərin nəsrə üz tutması bir müəmma olduğu kimi, nasirlərin də şeir yazması bir o qədər qeyri-ciddi qarşılana bilər mənim fikrimcə. Amma hər iki halda qələm ədəbiyyata xidmət edir və yenə də qələm sahibləri özlərinin şair kimi təqdimindən çox xoşhal olurlar, bunu da danmayaq.Son ( hələlik) kitabını nəsrvari, daha doğrusu uzun illərin çətin sınaqlarından çıxan publisistik yazılarını oxuculara təqdim edən dostum Azər Abdulla son vaxtlarda şairdən çox, nasir kimi və gözəl qələmi olan usta nasir kimi diqqətləri daha çox özünə çəkib. Nasirin publisistikası təbii bir hal kimi qəbul oluna bilər.Bir çox insan belə fikirləşir ki, hər mövzu, hər iç rahatsızlığı hekayənin malı deyil vəya hekayə mövzusu ola bilməz. Bu bir az mübahisəli görünə bilər. Azər Abdulla publisistik yazılarında nasirlik elementlərini həmin yazıların, sətirlərin arasında saxlamaqla bu gün, çağdaş publisistikanın sıradan bir vətəndaşı kimi yox, məhz tam hüquqlu bir vətəndaşı olaraq diqqəti çəkməkdədi.Əslində, deyək ki, çox populyar “QƏMƏRLİDƏN GƏLƏN QATAR” povesti də tam publisistik bir baxışla yazılan əsər olmasa da, Azərin bir vaxtlar yaşadıqları baxımından buna da publisistik povest vəya yazı deyə bilərik.Mən bununla Azərin o gözəl povestinin dəyərini düşürmək fikrindən çox-çox uzağam.Amma Azər orada obrazların adını gizlədərək vəya dəyişdirərək yazır. Beləliklə iddia oluna bilər ki,bütün nəsr əsərlərində publisistikanın işartıları və hüququ tam anlamında nəzərə çarpır. Azərin nəsr əsərləri nə qədər gözəldirsə, mənə elə gəlir ki, onun publisistikası da maraqlı və cəzbedicidir...

“Qobustan” toplusu illərində ( mütləq düşünün ki,Azərin orda çalışdığı illərdə) Azər bir çox publisistik yazılarını bu topluda çap etdirdi və nə yaxşı ki, o toplu vardı.Çünki onun yazdığı publisistika o zaman heç yerdə çap olunmazdı. O zamanın “Qobustan” toplusunda çap olunan yazılarda yazıçının qəhrəmanı dışında, lləridə əyərini düşürmük fikrindən çox-çox uzağam.yə,qubadan naxçıvandaen jağıstana, Tifözü də o yazının içinə girirdi.Və yazdığı insanının taleyində öz taleyinin ştrixlərini də axtarırdı. Bu da yaradıcılıqda ən mühim olan bir nəsnədi və xüsusilə Azərin publisistikasında köməkçi xətt olmayıb mühim amillərdəndi.

Daha başqa bir amili də yazmaq istərdim : Azər Abdullanın publisistikasını ayıran cəhətlərdən biri də bu ki, haqqında yazdığı insanlar heç də hər zaman taleyindən bəxtəvər insanlar olmayıblar. Bunu çox az qələm sahiblərində görmək olar.Bu nədən irəli gəlir : Azər özü də heç zaman bəxtəvər həyat yaşamayıb və heç indi də yaşamır. “Qobustan” toplusuna gələnə qədər Azərin haralarda işləməsindən mənim nədənsə xəbərim olmayıb, amma “Qobustan” toplusu onun nəsrə doğru yolunun açılmasında başlıca nədən olmasa da,müəyyən mənada rol oynayıb desəm Azər bəy məndən inciməz..

...Gözəl balerinalardan biri haqqında Azər yazır və təbii ki, o zaman Azər baletin bütün gözəlliklərini izah etmək niyyətində də olmayıb. Ürəyi istəyib və qələmini də sınamaq üçün bu risqə gedir. “PA... DE... ŞA...” adlı bu yazı balerina Tamilla Şirəliyeva haqqında idi. ( Sırası gəlmişkən Azərin kitabının adı da bu yazıdan alınıb).İçdən gələn çox böyük sevgi ilə,deyək Mehrinin Vartanizor orta məktəbini bitirmiş bir gəncin balerina Tamilla Şirəliyeva haqqında yazısı sırf “pa... de... şa...” nın nədən ibarət olduğunu deməsə də yazının poetik yanaşma açımı, həqiqətən də yazının oxunaqlı olmasıyla çox diqqəti çəkmişdi və Çaykovskinin “Qu gölü” baletində qu quşunun ölümünü ÖLÜM BELƏ OLURMUŞ, ONU DA GÖRDÜK sözləriylə başlanan yazısında sərrast bir üslubla Tamillanın yaratdığı ölüm anlarını ifadə edən Azər sonradan təmiz SƏNƏT PUBLİSİSTİKASININ ən gözəl qələm sahiblərindən birinə çevrildi.

“Niyə görə kitabın adını PA...DE ...ŞA... qoydum.Bəli bir az da seçilmək üçün.Ancaq kitaba bu adın verilməsinin nədəni bambaşqadır.Qarşınızdakı kitabda PA...DE... ŞA... adlı balaca bir yazının,qələm adamı kimi mənim həyatımda ayrıca rolu olub.1969-cu ildə ilk sayı işıq üzü görmüş,elə birinci nömrəsi ilə mətbuat aləmində müstəsna imic qazanmış “Qobustan” incəsənət toplusu.Bu toplunun şöbə müdiri Tofiq Abdin ( o vaxtkı Tofiq Məhərrəmoğlu) mənim balet tamaşalarına marağımı,sevgimi bildiyindən (ara-sıra Qara Qarayevin “İldırımlı yollarla”, “Yeddi gözəl”, Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi”, Bizenin “Jizel”,Çaykovskinin “Sonalar gölü” balet tamaşalarına baxdığımı danışmış, Aram Xaçaturyanın “Qayane” baletində Azərbaycan xalq musiqisindən gen-bol istifadə etdiyini söyləmişdim) bəzən mənimlə məzələnərək: balet hara, sən hara?! Çılpaq qızlara baxmaqdan ötrü gedirsən deyirdi...”.

Bir neçə gündən sonra baletlə bağlı yazımı həyəcan və nigarançılıqla “Qobustan” incəsənət toplusu redaksiyasına apardım. İki gündən sonra Tofiqlə görüşəndə o mənim məqaləmin birinci cümləsini həzin və kədərli avazla “Ölüm belə olurmuş, onu da gördük... söylədi sonra əlavə edərək : yaxşı yazıdı, hamı bəyəndi...- deyəndə mən onun ciddimi yoxsa istehzayla dediyini kəsdirə bilmədim...Bir gün sonra yenə redaksiyaya getdim,toplunun o vaxtkı məsul katibi zəngin informasiyalı,sənət bilicisi Vidadi Paşayev gülə-gülə baş barmağını yuxarı qaldıraraq : “Əla söyləyib” məqaləmdə balerina qız barədə yazdığım “Deməli sən də adi qızlar kimi nəsə tikirsən” cümləni söyləyəndə doğrudan da yazının bəyənildiyinə inandım, qəlbimdə aşıb- daşan sevincimi gizləməyə çalışdım.”

Azər Abdulla bir insan olaraq ləngərli görünməsinə baxmayaraq, yazılarında gözəl bir çeviklik və ifadə tərzinə görə oxşarsızlıq var. Azər əgər bir şeyin iddiasındadırsa, onu sona qədər qovalamaq və onun sonuna getmək məqamını heç zaman əldən verən bir qələm sahibi deyil.O halda ki,həmin adamın taleyini yaşaya bilsin və belə olduğu halda Azər həmin taleyi sona qədər izləyir.

Azərin kitabına daxil olan və sonralar da kitab kimi çap olunan daha bir yazı haqqında çatdırmaq istərdim.Bu da rəssam Səttar Bəhlulzadənin yaradıcılığı və rəssamın özü barədə hekayətdi ki,Azər uzun illər bu yazı barədə düşünmüş və yazmışdır.Uzun illər və uzun zaman bəzi şeyləri yadda saxlamaq üçün qeydlər etmiş və həmin ştrixlər ətə- qana işləmiş, sonradan rəssamın yaradıcılığını yaxından izləmiş və ondan əvvəl yazılmış kitablardan fərqli olaraq quru,rəsmi bir kitab yox, bədii qələmlə yazılmış bir əsər ortaya qoymuşdur və adı da çox qərib : QAPILARI BİR-BİR DÖYDÜM.Azərin çox böyük hövsələ ilə yazıb oxuculara təqdim etdiyi kitab məncə Səttar yaradıcılığına həsr olunmuş kitablar rəfində diqqəti özünə çəkmək kimi bir şansa malikdir.Təbii ki, Azər Abdullanın Səttar Bəhlulzadəyə böyük sevgisi onun məhz qapı-qapı düşməyə vadar etmiş (burada bir nünansı da qeyd edim: Azər yazar şəxsiyyətini, qürurunu qoruyan tək-tək ziyalılardandır) sonunda bəzən də donuq üzlərlə görüşmüş, amma içindəki qüruru bir qırağa qoyaraq, ona qarşı olan münasibəti Səttar sənətinin doğmalığına qurban vermiş, lənət şeytana deyib, bu laqeydliklərin üstündən keçmişdir. Elə buradaca Azər Abdullanın özünün yazdıqlarına müraciət edək.Və öncə yadıma qəflətən düşmüşkən deyim: Azərin hər bir publisistik yazısı yazıdan qırağa çox gözəl bir hekayətdi, hekayə yox ha HE.........KA...... YƏT...........!!!

“Günlərin bir günü vaxtilə Səttar Bəhlulzadənin qohumlarına,tanışlarına bağışladığı işlər və bu işləri saxlayanlarla görüşmək, rəssamın onlarla münasibətini öyrənmək, vaxt var ikən canlı yaddaşlarda yaşayan Səttarın adi deyimlərindən ovqatından tutmuş çılğınlıq anlarınacan mürəkkəb sənətkar dünyasının yeni-yeni dönəmlərini yaşadığı sevincli,kədərli məqamları üzə çıxarıb aşkarlamaq keçdi fikrimdən.

...Ünvanlar çoxaldı, coğrafi ərazi ağılagəlməz dərəcədə genişləndi.Əmircandan,Bakıdan Gəncəyə, Qubadan Naxçıvandan Dağıstana,Tiflisdən Moskvaya, Leninqrada,Moldovaya,Çexoslovakiyaya, İtaliyaya....və dünyanın bir çox məmləkətlərinə gedib çıxdı”.

Uzun...uzun... illərin akkordları sırasında Azərin yaradıcılığı haqqında yazdığım düşüncələri araşdırarkən hələ 1900-ci ildə Azər Abdullanın yaradıcılığı haqqında qısa qeydlərdə mən onun publisistikasına da toxunmuş və yazmışam : “ Mənim fikrimcə Azər Abdulla bir publisist kimi gözəl oçerklərin,sorğuların müəllifidir.Onun görkəmli rəssamımız Səttar Bəhlulzadə haqqında gözəl oçerki və yaxud belə deyək sənədli hekayələri ünvanı çox adama bəlli olmayan “Qobustan” toplusuna oxucu məktublarının gəlməsinə bais olmuşdur.Açığını deyim ki,Səttar haqqında yazılan neçə-neçə məqalə və bədii yazılardan fərqli Azər Abdullanın qələmindən çıxan hekayət daha şirəli, daha yanıqlı və sənətyönlüdür.Bütün bunlar ona görədi ki, “Azərbaycanfilm” Səttar Bəhlulzadə haqqında ssenarilər müsabiqəsində Azər Abdulla birinci yeri tutdu və onun ssenarisi əsasında film çəkdilər”.

... Bu gözəl nasirimizin bədii-sənət publisistikası nümunələri yayınlanan kitabdakı başlıqları xatırlatsam, bir çox məqam üzə çıxar və bu başlıqlar oxucu təbəqəsinin hər zümrəsi üçün maraq doğura bilər: “Gözəl sənət”, “Musiqi”, “Artistlər”, “Balet”, “Esse”, “Səngərlərdən gələn səslər”, “Sorğular”, “Onlar belə düşünür”, “Publisist yazılar”, “Ədəbiyyat,ədəbiyyat” və nəhayət hətta “Siyasət”...

Al gəldi, qardaş!!!!!! Tap bu kitabı. Nə istəsən var gözəl nasirimiz və şairimiz Azər Abdullanın 639 səhifəlik bu kitabında!

Səhifələrin sayı və kitabın qalınlığı səni qorxutmasın!

Tofiq ABDİN

25-ci qəzet.- 2011.- 11 iyun.- S.23.