Zəlimxan Yaqub daşı

 

(ucqar havası)

 

...orda ayla, illə, burda müxtəsər dillə, sizə hardan xəbər verim. İndi mən Əli Kərimin məşhur “Daş” şeirindəki “yarıçılpaq, yarıvəhşi qədim insan atan daş”dan danışmıram. Amma burası da var ki, necə ki, “varlıq” sözündəki “var”da bir çox varlıqların olması istisna deyil, o halda çox ola bilər ki, mənim “daş”ımın içində də Əli Kərimin “Daş”ından tutmuş, bostanımıza (oxu: Qarabağ) atılan daşlara qədər yüz bir daş “nümunə”si olsun...

Bu yerdə kəsədən getmək, müxtəsər danışmaq mümkünsüz olduğu üçün Zəlimxan Yaqubun bala vətəni Kəpənəkçiyə dönürəm. Zəlimxan Yaqubun bala vətəni Kəpənəkçi ilə mənim doğulduğum Dəllər kəndləri arasında bir Fal Daş, bir də bir Qatar Qaya deyilən yerlər var. Çox mənzərəli yerlərdir. Görən kimi adamın içindəki çoxtelli saz öz-özünə çalınır. Lap xalq yazıçısı Elçinin “Mahmud və Məryəm” romanındakı Sazlı Abdullanın öz-özünə çalınan sazıtək... Necə deyərlər, yazsam roman olmazmı? Ancaq seyrangah yerinin samanlıqdan fərqini bildiyiniz üçün yazıma davam etməklə kifayətlənirəm.

Mən mübaliğəsiz, məcazsız da ötüşən adamam. Amma hər dəfə Fal Daşdan keçəndə Seyid Əzimin ikicə misrasına köklənməyə bilmirəm:

     

Açıram məshəfi yüz dəfə, əlif-lam gəlir,

Qamətü zülfdə, ey dil, nə gözəl falın var!

                       

Məsəl var: fala inanma, falsız da qalma. Burasını deyim ki, Fal Daşsız, Qatar Qayasız Kəpənəkçi – Dəllər arası kasıb, hələ desən miskin görünərdi. Çoxmənalı söz olan “fal” mənim üçün nədənsə çox vaxt eləcə “bəxt”, “tale” mənalarını daşıyıbdı. İndi yolu vaxtilə Fal Daşdan, Qatar Qayadan dönə-dönə keçən xalq şairimiz Zəlimxan Yaquba gözəl taleyi, uğurlu qisməti ilə bəxtəvər verənlər azdırmı?

Amma mənə elə bir adam göstərin ki, hamı onun haqqında başdan-başa ya yaxşı, ya da pis danışsın?

Məgər biz vaqiflər olaraq, bizim haqqımızda pis danışanlar üçün də gözəl dualar etmədikmi?

...Əyriqardan o tərəfə İri Daş deyilən məskən var. Həm də mənim babalarımın – Bayram babamın, Tamı babamın, Musa babamın, atam Məhəmmədəlinin yaylaq yeri olub. Mənə danışıblar ki, Zəlimxan Yaqub “Şair gəlib dağlara, dağlar qonaqlıq verir” misrası ilə başlayan və bitən şeirini ilkin olaraq Əyriqarın dediyim həndəvərlərində şehli-şehli pıçıldayıbdı. İndi Zəlimxan özü İri Daşdır, İri Vətən Daşıdır!

İndi az qala hamımız xalq şairimiz Məmməd Arazın iki misrasını əzbər bilirik:

                           

Vətən daşı olmayandan

Olmaz ölkə vətəndaşı!

                           

Zəlimxan Yaqub kimi “vətən daşları”nın çəkiləri də, vəznləri də ağır olduğu üçün onlar ağır çəkili “ölkə vətəndaşları” sayılırlar.

Və belə ağır daşların düşmən başında çatlamasının nəticəsini... Artur Şopenhauerdən üzü bəri bütün vaqiflər bilmirmi? Yəni bir var başına çaylaq daşı, çarpanaq, noxud boyda daş düşə, bir də var Zəlimxan Yaqub daşı düşə.

...Daş bəzilərinə görə, sadəcə, təbiətdə parçalar, yaxud böyük və kiçik kütlələr şəklində təsadüf olunan, suda həll olunmayan bərk cisim, süxurdur.

Daş dövründən dolayı, insan oğlunun yolu neçə daşlıqdan, neçə sarp dağlardan, qayalıqlardan keçib...

Kənddə Zəlimxandan söz düşəndə rəhmətlik anam deyərdi: – Ay bala, görüm onun ayaqlarına daş dəyməsin!

Cavab verirdim ki, ay ana, heç narahat olma, Zəlimxan o oğullardandır ki, qoymaz hər nadürüstün daşı ona dəyməyə: yəni, elə əlçatmaz, elə əlyetməzdir. Əlbəttə, ucalıq mənasında!

Sonralar... oğlum Anarın toyunda Zəlimxan müəllim Bakıdan zəng vurub bizi təbrik etdi. Mənə də dedi ki, telefonu anama verim. Zəlimxan müəllim dünyanın “Ucqar” adlandırdığım yerində, dolub-boşalan və nəticədə göz yaşlarını saxlaya bilməyən anama gözaydınlığı verdi.

Həmin ilin oktyabrında anam dünyasını dəyişdi. Yüz bir daş növündən dolayı, bu “son ucu ölümlü dünya”da baş daşı deyilənin nə olduğunu hansı birimiz bilmirik? Anamın başdaşının üstünə Zəlimxan müəllimin də çox sevdiyi Nəcib Fazil Qısakürəyin bu bəndini yazdırdım:

     

Qapı-qapı bu yolun

son qapısı ölümsə,

Hər qapıda ağlayıb

o qapıda gülümsə.

     

...Dərbənddən – Səmərqəndə, Zəncandan – Ərzincana, Borçalıdan – Təbrizə adi vətən daşına dönmək istəyimiz Nazim Hikmətin dənizə dönmək istəyinə azmı bənzəyir?

Xatırladıram ki, padşah saraylarının həyətindəki elçi daşları imkan verirdi ki, hərdən-hərdən kasıb-kusub da gözünün ağı-qarası oğlu üçün padşah qızına elçi düşsün...

Amma daşla bağlı xəcalət yeri də xali deyil. Belə ki, tarixdən qədim Afina bazarlarında qullar üçün nəzərdə tutulan alqı-satqı daşları da məlumdur... Qulları növbə ilə alqı-satqı daşına qaldırırdılar və tərifləyib bu minvalla müştəri qızışdırırdılar.

Cəmləyib dediklərim budur ki, çox daşların, çox daş qəlblərin, daş karxanalarının və daş sexlərinin dövrü keçib.

Vətən Daşlarından savayı!

Nekrasov gözəl deməmişdimi: “Şair olmaya bilərsən, amma vətəndaş olmağa borclusan”!

Vətəndaş – yəni Vətən Daşı!..

Zira, Zəlimxan Yaqub daşı “bu dünyanın qara daşı göyərməz” xalq deyimimizə rəğmən, göyərə bilən daşdı, yaşıllaşan, tumurcuqlayıb çiçəkləyən, şehləyə bilən daşdı...

...Bu yerdə bir Həqiqətə vəfadarlıq idealı danışmalıdır. Danışır da! Dünyanın ucqar deyilən yerində Zəlimxanla bağlı – bəlkə daha çox Ucqarla Uzaq və Sınıq körpünün hər iki tərəfi ilə bağlı – arazbarı yazılar yazmışam: “Ustadlar üç dedi ustadnaməni”, “Kəpənək zərifliyi”, “Payız yağışının səsi”. Bu yazılarda şairlərin çəlləklərdə yox, saraylarda yaşamaq hüquqlarından da, təkcə Zəlimxanın deyil, həm də bütün vaqiflərin – Elçin, Vaqif Səmədoğlu, Vaqif Bayatlı, Ramiz Rövşən, Əlabbas, Elçin Hüseynbəyli, Nəriman Əbdülrəhmanlı, Əjdər Ol – kəpənək mövsümündə adi kəpənəkçi ola bilmək haqlarından da söz açmaq cəhdlərim olub. Sadəcə, hər gün Borçalıdan üzü dan yerinə salam göndərdiyim vaqiflərin siyahısı çox uzundur, Araz nədir, heç Xəzərə də sığmaz. Hesaba alsaq ki, “Araz üstü – buz üstüdür” o halda vaqiflərin siyahısını ancaq göyüzünə yazmaq olar.

...Ucqarda daha çox Süsən-Sünbüldən, Mirzələrdən – Mirzə Halaypozandan, Mirzə Tüpdağıdandan, Mirzə Tanrıtanımazdan (hayıf Koroğlu dəlilərinin dambat adlarına!), Mirzə Mikrobdan, Mirzə Virusdan və s.və i. – yazıram. “Mirzə” sözü “əmirzadə”nin ixtisarıdır. Mənası da budur ki, yazmaq, katiblik, yazıçılıq etmək, mühüm sənədlərin üzünü köçürmək yalnız və yalnız əmir oğullarına etibar olunurdu. İndi... insan haqları əsrində, insanın davamlı inkişafı əsrində hamı yaza bilər. Yazır da! Amma – sözümün təkrarına qayıdıram – gərək Həqiqət unudulmaya! Bütün dövrlərdə diri və duru qalan Həqiqət! Nazilən, amma üzülməyən Həqiqət!

Həqiqəti tərəzidə çəkmək cəhdi hər dəfə iflasa uğramazmı? Bu, fiasko olmazmı? Və mizan-tərəzi olan yerdə şeytan tərəzisi keçərmi? Tərəzi daşlarını nə qədər dəyişirsən dəyiş!

Həqiqətə vəfadarlıq idealının yüz bir çalarından bircəciyi budur ki, vaqif yazarlar vətən daşları olaraq heç vaxt əmanətə – bizim halda bədii Sözə – xəyanət etməyiblər!

Bir qədim pritçanı nümunə gətirirəm:

“Aristotel Platonun tələbəsi olsa da, onun fəlsəfəsini tənqid edirdi. Bir dəfə ondan soruşdular:

– Siz niyə Platonu tənqid edirsiniz, axı o, Sizin müəlliminiz olub?

– Mən müəllimimi çox sevirəm, ancaq Həqiqəti ondan da çox sevirəm, – deyə Aristotel cavab verdi”.

Çox ola bilər ki, bəzi vaqif yazarların hərdən-hərdən “yola getməmək”ləri elə bu “acı” Həqiqət səbəbindəndir?!

Misal çəkəcəyim ikinci nümunə də çox düşündürücüdür. Əlbəttə, Həqiqətə etibarlı olmaq idealı baxımından! Məhz vaqif adamlar bu İdealın təsiri altına hələ erkən yaşlarından düşürlər və bu İdeal sonralar onların həyat tərzinə çevrilir!..

...Qədim yunan filosofu Zenonu mühakimə edirdilər. Hökmdar Nearxın iştirakı ilə keçirilən istintaq zamanı hökmdarın və hakimlərin ədalətsizliyinə və saxtakarlığına dözməyən filosof öz dilini dişləyib kəsir və onu qanlı-qanlı hökmdarın düz üzünə tüpürür...

 

Belə...

Bakının yolları su yolu olsa da, xeyli vaxtdır Bakıya gedə bilmirəm. Ucqarda vaqiflərə atılan daşlara hərdən-hərdən yerində cavab verə bilməmək də çox incidir məni!

Axı, mənim bircə dilim var. Dişimlə bircə dilimi kəsib hansı neçə yaramazın üzünə tüpürüm?!

P.S.

Eşitdim, Zəlimxan müəllim Almaniyada müalicədən yenicə qayıdıb. Allah şəfa versin!

...Mən indi məşhur Amerika yazıçısı Tomas Vulfun Almaniya təəssüratlarını oxuyuram. Öz aramızdır, Tomas Vulfun daşı da ağır olub! Onun “Almaniya dəftəri” də Zəlimxan Yaqubun “Almaniya dəftəri”tək zərif olub: eynən, yarı alma kimi oxşar! O almalar ki... padşahın bağında... birinci gün çiçək açan, ikinci gün çiçəyini tökən, üçüncü gün bar verən alma ağacından yerdəki sirli qaval daşının üstünə ikibir, üçbir düşürdülər...

 

 

İbrahim Xəlil

 

525-ci qəzet.- 2011.- 11 iyun.- S.20.