Kədərə bələnmiş fərəh

(Hekayə)

Qarabağ həsrətindən dünyasını dəyişənlərə

Düşmüşdü. Çox düşmüşdü. Baxan yetmişdən yuxarı verərdi ki, aşağı yox. Halbuki əllini təzə adlamışdı. Saç-saqqal basmış, qəddi əyilmişdi. Ağarmış saqqalı onu bir az da yaşlı göstərirdi. İllah da qulağının üstünə tökülən, papağının altından uzanıb saqqalına qarışan ağ saçları baxanları darıxdırır, lap hövsələdən çıxarırdı.

Ona görə də bir dəfə baxan daha baxmırdı. Elə bil illər idi su görmürdü, vanna görmürdü, dəllək görmürdü. Sanki bu cəmiyyətdə yaşamırdı və bu cəmiyyətə hardansa səhvən gəlib çıxmışdı. Halbuki belə deyildi və bunun da belə olmadığını göydə Allah da yaxşı bilirdi, onu tanıyanlar da. Onu əyən fikir idi, dibi görünməyən fikir. Ha bu fikrin dibinə əyilirdi, gedib çatmırdı. Əyilirdi, əyilirdi, bir də görürdü ki, başı dizinə dəydi. Onda ayılırdı və devikib az-maz ora-bura baxandan sonra fikir onu təzədən məşum ağuşuna alırdı. O, bu məşum ağuşda gedib-gedib təzədən dizlərinə çatırdı və oradan o yana keçə bilmirdi. Dizləri Çin səddinə dönürdü və qoymurdu onu fikrin sonuna gedib çatsın, görsün bu dünyanın axırı necə olacaq.

Adar-madar oğlu Qarabağ müharibəsində həlak olmuşdu. Çox da uzaqlarda yox, elə öz kəndlərində. Xanbulaq kəndində qulluq eləyirdi.

Xanbulaqla Əzablını, ortadakı bağları çıxsaq, cəmi-cümlətanı iki təpə ayırırdı. Təpənin ikisi də uzunşüllək idi. Biri Sarıcanın xırmanlığına qədər uzanırdı, biri isə Qayaburnu bağlarına. Qayaburnu bağlarına uzanan təpənin arxası dərin dərə idi və bu dərə gedib Araza çatırdı. Tank alayı da bu dərədə yerləşdirilmişdi və oğlu da həmin alayda əsgər idi.

Oğlu pedaqoji universitetin üçüncü kursunda oxuyurdu və kəndlərində vəziyyət gərginləşdiyindən universiteti yarımçıq qoyub kəndə gəlmişdi. Öz kəndlərində bir taqım əsgər olsa da, o, Xanbulağı seçmişdi. “Qoyun bir az da qəriblik çəkim”, demişdi ata-anasına zarafatla. “Burda məni qoymayacaqsınız döyüşməyə, elə o yana gedib, bu yana gələcəksiniz.”

Həm də Xanbulaqdakı alay tankçılar alayı idi və ora Məlikcana daha yaxındı. Məlikcan erməni kəndiydi və Əzablını gündə oradan top atəşinə tuturdular. Əzablı ilə Məlikcan üzbəüz idi. Ikisi də dağ döşündəydi. Fərq burasındaydı ki, Əzablı güneydə, Məlikcan isə quzeydəydi. O boyda kənddən görünən bircə ev idi ki, onun da eləcə şiferı ağarırdı. Qalan evlər o bircə evdən aşağıda, döşdə idi və evlərdən aşağıda qalın Ərgünəş meşəsi başlayırdı. Ona görə də Əzablının yuxarısından atılan top Məlikcanı tutmurdu. Əzablıdan atılan top yalnız Köşbəyi və Hadrutu tuturdu. Buna görə də əzablılar topun ağzını çevirmişdilər bu biri erməni kəndlərinə. Məlikcanın heyifini o biri kəndlərdən çıxırdılar.

Xanbulaq isə Məlikcanın çənəsinin altında idi və oranı yalnız bircə təpə ayırırdı. O təpə hündür təpə idi və qoymurdu ki, ermənilər Xanbulağa nə isə eləsinlər.

Tələbə-əsgəri də çəkən həmin kəndlərin bir-birinə bu yaxınlığı idi. Oradan Məlikcana hücum daha tez olardı. Kəndlərinə atılan mərmilərin heyifini elə tez çıxmaq istəyirdi ki. . . Döyüşmək üçün sinəsi alışıb yanırdı.

Boz günlərdən bezikən Tural bir gün ürəyini komandirinə açdı: İcazə versəydiniz, o topun ağzını çevirərdim Məlikcana tərəf. Komandır heyrətləndi və sifəti gərildi:

– Necə? –

Mənə iki yoldaş verin, görərsiniz. Komandirin maraq dolu baxışları ölümdən belə qorxmayan bu cəsur əsgərin üz-gözündə sayrışan ifadələrində qaldı. Turalın sözündəki ciddiliyi görüb, cavab verməyə tələsmədi. Ondan intizarla söz gözləyən əsgərin önündə heyrətindən dodağını çirmədi və xeyli susdu. Handan-hana mülayimliklə:

– Elə bilirsən mən özbaşınayam? – dedi.

– Mən də sənin kimi əmrə tabeyəm də. Söhbət bitdi. Komandirin cavabından Tural məyus olsa da, qəhrəmanlıq hissi ürəyini tərk etmədi. Axşam gözlənilmədən hava döndü və hər yerə kor duman çökdü. Tural ürək qızdırdığı iki yoldaşı ilə bu dumandan istifadə etmək qərarına gəldi. Gecənin bir aləmində Məlikcanın qayalığındakı topun nəriltisi-gurultusu ətraf kəndləri lərzəyə saldı. Adamlar səksəkə içində evlərindən çəkilib ora-bura qulaq kəsildilər. Lakin heç bir kəndə və heç bir evə mərmi düşmədi. Çaşqınlıq içində qalan adamlar səhəri dirigözlü açdılar. Səhər şad bir xəbər bütün ətraf kəndlərə yayıldı:

– “Beejə Xanbulaqdakı alayın üç əsgəri Məlikcanı çığnıyıf. Özü də öz toplarıyla. Əsgərrərdən biri də, deyillər, Əzablı Şahbazın oğlu oluf. Səggiz erməni əsgərini də əsir gətiriflər.” Duran-duran Xanbulağa yollandı. Adamlar o vaxt çatdılar ki, alay komandiri bütün əsgərləri sıraya düzüb, özbaşına əməliyyat keçirənlərə töhmət elan edir. Bu, döyüşcülərdə əzmkarlığı sındırmaq, vətənpərvərliyi öldürmək idi. Gələnlər yer-yerdən kükrədilər:

– Ə, sən nə danışırsan, əə? – Mükafatın, təltifindi, ə, bu sənin?

– Ə, sən öl, bunun başı xarafdı. – Hirsindən damarında qanı donan Şahbaz kişi irəli yeridi:

– Kamandir, sən nə millətinnənsən? Ani gülüşmə düşdü. Lakin Şahbaz kişi halını pozmadı və əvvəlki ciddiliyini saxladı. Komandir yarısaymaz, yarılaqeyd halda:

– Sən nə millətinnənsən? – Mən, budey, bunnarın millətınnən!

– Əliylə gah əsgərlərı, gah da toplaşan adamları göstərdi. Elə mən də o millətdənəm.

– Yox, sən bu millətdən olana oxşamırsan. Oxşasaydın, bu milləti qoruyannara töhmət verməzdin. Sən ya satqınsan, ya da qarışığın var. Komandir iş başında yaxalanmış adam kimi tutuldu. Kal armud udan təki oldu. Deməyə bir söz, cavab tapmadı və tez-tez udqundu. Şahbaz kişi onun danışmağına imkan vermədi: – Sən Şuşanı, Laçını, Qubaddını verif gəldin, bəs eləmədi, ay oğraş? İndi də buraları verməyə gəlifsən, qurumsaq?

– Döşünə yeriyib yaxasından yapışdı. Gələnəlr onun qolundan tutub araladılar. Sakitləşdirməyə çalışdılar. Komandir qapqara qaraldı. Şahbaz adamların əhatəsində kəməndə düşmüş kəhər at təki fınxırırdı. Onun dəlilləri və qəzəbi qarşısında inandırıcı bir söz deyə bilməyəcəyini kəsdirən komandir həsdədi: – Mən əmrə tabeyəm, nə yapışmısınız yaxamdan? Şahbaz bu sözdən daha da cinləndi və təzədən barıt kimi partladı:

– Ə, tüpürüm sənə də, sənə o əmr verənə də! Sənə o əmri verən Şuşadan sonra yoxa çıxan dəyil? Gedif oturmadı, ə, Maskvada? Sən də onun tayısan, alçax! Əl buyruğusan onun. . . Gəldiyin beş aydı, hələ bir şıqqıltını eşidən olmuyuf!! Komandir üzünə çırpılan ittihamlardan və yağdırılan suallardan boz-bulantıq gözlərini yerə dikmişdi, yastı sıfəti kömür kimi qaralmışdı. Şahbaz bu rütbəli buyruq quluyla danışmağın daha mənasız olduğunu anlayıb, onu qanlı-qanlı süzdü və yerə tüpürüb aralandı. Rayona, Başçının yanına getmək, yuxarılara zəng vurdurmaq istəyirdi. Gəldiyi yolu ayağına doladı. Böyük sevincə axışıb gələnlər də başlarını bulaya-bulaya məyus halda onun arxasınca dağılışdılar. Birdən elə bil kim isə Şahbaza dedi ki, dön bir geriyə bax. Baxdı və gördü ki, oğlu qürurla onun arxasınca baxır. Üzündə də bir razılıq ifadəsi donub qalıb. O da eyni iftixarla oğlunu süzdü. Lakin heç birinin ağlına gəlmədi ki, bu, onların son görüşü, son baxışmalarıdı.

Gecə ermənilər Əzablıya qəflətən hücum etdilər. Tanklar elə bil qeybdən peyda oldu. Hamı çaş-baş qalmışdı. “Yolları minadan kim təmizlədi?” Tanklardan, toplardan açılan atəş kəndin qıraq evlərini alova bürüdü. Kəndə vəlvələ düşdü. Taqımdan da bir xəbər yox idi. Elə bil kənddə heç taqım olmamışdı. Ayılan canını götürüb qaçdı. Uşaq-böyük – hamı özünü aşağı bağlara təpdi. Xanbulağa həyəcanlı zənglər vurulsa da, eyni xəbər alındı: “alay dərə aşağı sallanıb Araz qırağına getdi.” “Ay namərdlər.” Kəndlərinin odlara qalandığını görən Tural özünü alayın “Villis”inə saldı. Maşına oturmağıyla yerdən götürməyi bir oldu. Yanan kəndlərinin hayına çatmaq, düşmənin öhdəsindən təkbaşına gəlmək istəyirdi. Yalnız birinci təpəni aşandan sonra yanındakı oturacağa ani baxa bildi. Daraq torbasına baxırdı – toxtaqlıq üçün. Avtomatını sinəsindən açmamışdı. Çatmağıyla döyüşə atılmaq istəyirdi. “Gəlirəm, köpəkuşağı! Kənd almağı sizə göstərərəm indı.” Ehtiyat üçün işıqları yandırmamışdı – uzaqdan vura bilərdilər. Ikinci təpəni aşıb, asfalt yola çıxdı. Qarşıdakı yol onların kəndinə dönürdü. Bu yolu getmək istəmədi. Sağ tərəfə döndü. Döşü qalxıb erməniləri arxadan biçmək istəyirdi. Təkbaşına üzbəüz vuruşmaq çətin olardı. Çatdırmazdı, qəfil gülləyə tuş gələ bilərdi. Artezianın yanındakı arxı keçəndə maşın sucağa düşdü və yoldan çıxdı. Sol tərəf yarğan olmalıydı. Ani olaraq kiçik gözlüyü yandırdı ki, səmti tapa bilsin. Elə bu da bəs elədi. Bu an, elə bu an qarşı döşün yuxarısında pusquda dayanmış tankdan atəş açıldı və “Villis” yerindəcə havaya sovruldu. Ermənilər Toğrulun meyidini üç gün nəzarətdə saxladılar. Yalnız dördüncü günün gecəsi Şahbaz bir neçə kişiylə onun paralanmış cəsədini bir adyala büküb götürə bildi. Elə oradanca bağiçi cığırla aparıb qəbirisatanlıqda dəfn etdilər. lll Gəldiyi neçə gün idi. Heç kimə uyuşmurdu. Tanıdığı bir adam da yox idi ki, qulaq yoldaşı olsun. Eləcə aşağı düşür, təkcə gəzinir, yola çıxıb ötənə-keçənə tamaşa eləyirdi. Ötüb keçənlər də yolun qırağında dayanan bu nimdaş geyimli, saqqal basmış qocaya ani nəzər salıb, onu boş-bekar, sərsəri bir adam hesab edir, keçib gedirdilər.

O, salamsız-kəlamsız ötüb keçən adamların yadlığından bezikir, gözlərini təzədən arxadan gələnlərə dikirdi. Arxadan gələnlər də əvvəlkilər kimi səssiz-səmirsiz ötürdülər. Elə bil bu şəhərdə hamı bir-biriylə küsülü idi. “Hayıf dəyil kənd. . . adama bir ağacadan salam verirlər – tanıdı, tanımadı. Salam ki Allahın salamıdı, verəndə nolar?” Tələbələrin köçü başlamışdı. Deyəsən, günorta idi. Əli çantalı qızlar dəstə-dəstə gəlib ötürdülər. Oğlanlar isə gah topa-topa, gah iki-bir, üç-bir gəlirdilər. Qocanın ürəyi atlandı. Fövrən qabağa, tinə sarı yeridi. Gələnlər burdan yataqxanalara dağılışırdılar. Gah dəstə-dəstə ötən, deyən-gülən qızlara baxdı, gah da topa-topa gələn oğlanlara. Ən çox da gözü oğlanların topasında qalırdı. Bir topa yaxınlaşanda aradığını görmür, gözlərini həmin topanın başı üzərindən arxadan gələn topaya dikirdi. Elə bil Tural indicə gələn bu topaların birinin ortasından çıxıb, onun üstünə yüyürəcəkdi. Gələnlər seyrəlirdi. Həyəcandan dodaqları səyriməyə başladı. Dözmədi. Yaxınlaşan növbəti topaya yanaşdı. Elə-eləcə ortalığa dilləndi:

– Ay bala, ay oğul, Tural siznən gedib gəlirdi? Oğlanlar ani duruxdular və sanki sualı anlamadılar. Çiyinlərini çəkib ötdülər. Qoca ümidsiz-ümidsiz gözlərini axırda gələn topaya dikdi. Həmin topa da keçib gedəndən donra o, bir xeyli yerində hərəkətsiz qaldı. Küçədə tək-tək adam görünəndə o, ayaqlarını sürüyə-sürüyə yataqxanaya sarı getdi. Günəş içəridə pəncərənin qabağında çöküb qalmışdı. Fikrə necə getmişdisə, elə bil ərinin hənirini duymadı. Eləcə gözünü pəncərənin şüşəsindən harasa zilləyib hərəkətsiz qaldı. Qoca qılçalarının hovunu almaq üçün çarpayıya sarı yönələndə qapı astaca döyüldü və azacıq aralandı. Şüvərək bir oğlan idi. – Əmi, sizi aşağıda çağırırlar. – dedi və qapını örtdü. Şahbaz qaşlarını çatdı. Öz-özünə: – Kim olar, balam? – dedi və qapıya yönəldi. Arxadan Günəş elə bil quyunun dibindən dilləndi: – Yəqin Fərman olar. Şahbaz aşağı, pilləkənin başına düşdü. Gördü ki, həyətdə bir qara “Cip” dayanıb və bir kişi də əlini köhnədənqalma basketbol meydançasının dirəyinə söykəyib yola baxır. Kişi yana baxdığından üzü tam görünmürdü. Şahbaz bir neçə pillə düşüb dayandı. Necə olmasa hüzr sahibiydi. Dirəyə söykənən kişi döndü. Şahbazı görüncə ağır-ağır ona tərəf gəldi. Şahbaz da asta-asta pillələri düşdü. Ikisi də zənlə bir-birinə baxdı. Fərman yeznəsini tanımaqda çox çətinlik çəkdi. Şahbaz on-oniki günün içində tamam qocalmış, saç-saqqal basmışdı. Çuxura düşmüş gözləri amansız bir kədərin caynaqlarında öləzimiş halda bozarırdı. Fərman elə bil ziyarətə yox, gerçəkdən hüzrə gəlmişdi. Ikisi də bir-birini tanıyınca, qara buluda döndü. Ikisi də doldu və ayaq saxladı. Şahbaz hönkürtüsünü boğdu və üzünü çevirdi. Fərman da döndü. Ikisinin də gözündən yaş selləndi. Şahbaz gözlərini əllərinin künəsiylə silib çevriləndə gördü ki, Fərman əlində tutduğu ütülü cib dəsmalıyla gözünün yaşını qurudur. “Rəhmətliyi çox isdiyirdi, qoymurdu korruq çəksin” Yaxınlaşdılar. Yerə baxa-baxa kökslərini ötürdülər. Bir-birlərinə baxmağa elə bil cürətləri çatmırdı. Sanki bu hadisədə ikisi də suçlu idi. Bir xeyli beləcə susdular. Handan-hana Şahbaz soruşdu: – Hardan bildin burdayıq? – Çox soraqlaşdım. Gümanım gələn hər yerə baş çəkdim. Axırda bura gəldim. Şahbaz dinmədi. Nə sağ ol dedi, nə də dil-ağız elədi. Bir ailə kimiydilər. Belədə nə dil-ağız? Kimdən kimə? Bu, yadlıq olardı.

– Gəlmişəm sizi aparmağa. – Fərman içindəki kədərdən sıyrıldı və birdən dedi. Şahbaz alındı. Boğulan kimi oldu. Cavab verməyə tələsmədi. Iksi də yerə baxdı. Elə bil yerdə eyni filmə baxırdılar. Fərman kənddən çıxmış sayılan adamlardan biriydi. Böyük hörmət sahibiydi. Kəndə tez-tez gələrdi. Illah da yayda. Hər gələndə də əmisigilə düşərdi. Əmisini, bibisini təzələyərdi. O hər gələndə bibisi təzə paltar geyərdi. Fərman alıb, deyərdi. Qulluğunda durardı əziz-əziz. Qohumlar növbələşərdilər Fərmanı çağırmağa. Bir dəfə də Şahbaz qonaq çağırdı. Ayağı altında toğlu kəsdi. Yedilər, içdilər. Kənddən danışdılar. Uşaqlıq xatirələrini çözələdilər. Kəndin saf havasından, axar-baxarlı olduğundan söhbət açdılar.

– Buranın havasından olmaz. – dedi Fərman. – Dünyanı ayaqlamışam, belə havalı yer görməmişəm. Hara gedirəmsə, darıxıram. Vaxt tapan kimi də qaçıb gəlirəm bura ki, bir az dincəlim. Heyif dəyil kəndimiz! . . Dağından dağı, bağından bağı, çayından çayı. Bulaqları da şarhaşar. Görmürsən, burdan baxanda Araz görünür. Heyif dəyil bura. . . Ancaq heç vaxt arvadını gətirməzdi. Həmişə tək gələrdi. Arvadı bircə dəfə gələn idi. Onnan da ayağını kəsmişdi, daha gətirmirdi. “O nə bilir buranın qədrini, onunku odu yaxşıca onu-bunu yığsın başına qeybət eləsin.” Arvadı qədim qaim şəhərdən idi. Çox dilli və ədalıydı. Hamıya yuxarıdan baxırdı. Illah da əri tərəfdən olanlara. Amma öz qohumlarına şirin idi. Əziz tuturdu hamısını. Gələnləri olanda tez əl-ayağa düşürdü. Beş-altı cürə xörək bişirirdi, stollar açırdı. Deyirdilər, gülürdülər. Elə bil Fərman torpaqdan çıxmışdı, heç kəsi yox idi. Bunlar isə göydən enmişdilər və çox idilər. Ər tərəfdən biri azıb gələndə ya acılanırdı, ya da şərə düşürdü. Elə o gedən gedirdi. Bir dəfə Günəş gülə-gülə oğlundan soruşmuşdu: – Bibin sənə necə baxır? Toğrul ağzını büzüb üzünü çevirmişdi: – Bir stəkan çay da vermir adama. Gərək Fərman deyə, sonra. Onda da mətbəxdən Fərmanı çağırır: – Gəl apar! Gülüşmüşdülər. Ancaq bu gülüşdən sonra tez də məyus olmuşdular. – Dayın yaxşı adamdı, bala! Fikir vermə. Yad qızına satmıyajıyıx ha o cürə dayını. Film bitdi. Ikisi də baxışlarını yerdən çəkdilər. Ağır-ağır, bir az da düşüncəli halda Şahbaz dilləndi:

– Bura yaxşıdı, daş-divarrardan, tələbələrdən Turalın iyini alıram. Elə bil heç əliminən basdırmamışam, indicə buralardan çıxıf gələjək. – Gözləri yenidən sulandı və səsi boğuldu. Üzünü yenə yana çevirdi. Fərman da doluxsundu. O da çevrikdi. Elə bil kürəyinə dəyirman daşı yüklədilər. Aralığa ağır bir sükut çökdü. Xeyli susdular. Handan-hana Fərman qəddini düzəltdi və qəti qərarını verdi: – Mən sizi aparmağa gəlmişəm. Get xalaqızını da götür gəl. Şahbaz bir xeyli onun üzünə baxdı və məlul-məlul: – Nə deyirəm. – dedi. Elə bil Fərmanın kürəyindən dəyirman daşını götürdülər. Təsəlli verməyə, yeznəsini yüngülləşdirməyə çalışdı: – Bura sizi tay da üzər. – dedi.

– Nə var bu quş damında. Taxta sexim var, sahəsi genişdi. Mətbəxli, hamamlı otaq tikdirmişəm ərazisində. Sizə ora rahat olar. Həm də həyət-bacasında başınız qarışar. Şahbaz aralandı. Fərman onun ürəyindəki qayğını hiss etmişdi. Bu qayğı Şahbazın üzündən çəkilən kimi yəqinliyi qətiləşdi. “Səhv eləmişəm. O vaxt səhv eləmişəm. Öz elimdən aralanmağımın nəticəsi belə olmalıdı. Yazıq anam deyərdi: uzaq yerin halvasını hoza ilə döyərlər, qanmadım o vaxt. Indi cəzamdı çəkirəm”. Şahbazla Günəş bir yerdə qayıtdı. Fərman irəli yeridi. – Allah səbr versin, bacı. – dedi. – Gərək belə olmayaydı. Ürəyini çox üzmə, səbrli ol. Özünü də qoru, Şahbazı da. – Maşına tarəf döndü. Günəş də əri kimi heç bir söz demədi. Üçü də maşına əyləşdi. Bir neçə küçədən sonra sexə çatdılar. Həyət darvazası açıq idi. Fərman maşını içəri saldı. Yerdən tikdirdiyi tikilinin qabağında saxladı.

– Buradı, – dedi, – düşək. – Hər üç qapı birdən açıldı. Fərman otağı göstərərək:

– Bura sizindi, hər şəraiti də var – hamamı, mətbəxi. Ayaq yolu da, ode, hovuzdan o yanki quruludu. Içəridə hər şey var, alıb qoymuşam. Gündə, günaşırı da gələcəm. Gələ bilməyəndə də sürücümü göndərəcəm, nə lazımsa alıb gətirəcək. Di siz keçin içəri, tanış olun, mən də sexə dəyib qayıdıram. İçəridə, doğrudan da, hər şey var idi. Ərzaq dolu torbalar mətbəxdə yan-yana düzülmüşdü. Otaq da rahat və işıqlı idi. Qapıda bir oğlan göründü. Qucağında taxta qırıntıları var idi.

– Fərman müəllim deyir, xalaqızı bir samavar çayı qoysun, gəlirəm.

– Çiltikləri yerə töküb getdi. Günəş əl-ayağa düşdü. Mətbəxin küncündə qoyulmuş samovarı götürüb bayıra çıxdı. Hovuzun yanındakı krantdan doldurub, tikili ilə incir ağacının arasında od saldı. Fərman gəldi. Tikilinin yanında, hasarın böyründə aralıqda qoyulmuş stolun arxasına keçdi. Stul çəkib oturdu. Şahbaz da gəlib onunla oturdu.

– Hə, necədi buralar? – Fərman dilləndi. – Quşunuz qondu ya yox? Əsas quşun qonmağıdı.

– Səsinə-sözünə nikbinlik qatdı və əlavə etdi: – İstər adam olsun, istər mülk olsun, istərsə də lap elə dağ-dərə olsun, gərək adamın quşu qona. Adamın ki, bir yerə, bir adama siftədən quşu qonmadı – heç nə, apar qaytar. Günəşin kədər çökmüş üzünə işıq gəldi: – Yaxşıdı, ay qağa, vallah! Allah canını sağ eləsin. Suyu var, həyəti var. Otaq da çox rahatdı. Ayrı tay nə lazımdı ki. . . Fərman məmnun qaldı. Samovar paqqıldayıb yerində ləngərləndi. Günəş dudkeşı açdı və açan kimi də buğ dudkeşdən göyə fışqırdı. Samovarın hikkə-havası soyudu. – İçəridə kapron qutularda dağ çiçəkləri var, onlardan dəmlə. Hərəsindən iki çimdik atsan bəs eləyər. Günəş otağa getdi. Çox çəkmədi bir əlində çaynik, o biri əlində konfet dolu qənd qabı geri qayıtdı. Çayniki doldurub dəmkeşin üstünə qoydu və dəsmala bükdü. Araya çökən sükutu samovarın dızıltısı pozurdu. – Bir iş olsaydı, mən də əl qatardım. – Şahbaz dedi və sozalıb öləzimiş gözlərini Fərmanın üzünə dikdi. – İş deyəndə, bunnan belə sizə nə iş! Qıyaram heç sizin işləməyinizə? Eləcə buralarda ləkdən-zaddan qayırın, sulayın, vəssalam! Başınız qarışsın. Heç biri dinmədi. Ortalığa intizar dolu sükut çökdü. Hiss olunurdu ki, Şahbaz ciddi bir işlə məşqul olmaq istəyir. Ancaq hansı işlə? Bax, müəmma burada idi.

– Burda nə var ki! Buranı bir saata belləyərəm. – Şahbaz aralığa dedi. Fərman gülümsündü. Qohumunun timsalında qarşısında halal, namuslu, işlək bir kəndçi obrazı canlanırdı. O, Şahbaza böyük rəğbətlə baxırdı. Zəhmətdən yoğrulmuş bu kəndçi qohumunun ürəyini qırmamaq üçün: – Fikirləşərəm. – dedi və iştahla çayını içdi.

– Çoxdandı samovar çayı içmirdim, xalaqızı. Allah razı olsun.

– Allah sənin də köməyin olsun, xalaoğlu! Gətirdin bizə rahat yer verdin, arxa durdun. . . Allah ürəyinə görə versin, Allah səni minbudaq eləsin. Çox sağ ol, çox razıyıq. Günəşin alqışı, razılığı Fərmanın ürəyindəki düyünü yavaş-yavaş yumşaldırdı. O, çoxdan idi belə alqış, belə dua-səna eşitmirdi. Nə evdə, nə çöldə. Məmnun-məmnun ayağa qalxdı. Şahbaz da, Günəş də durdu. Fərman maşına doğru gedə-gedə Şahbaza tərəf döndü və gülə-gülə: – Qohum, deyəsən, sən mənim xalam qızını tək qoymaq istəyirsən axı. Qorxmursan sənə çay verməyə? Şahbazın tüklü üzünün arasından dodaqları qaçdı:

– Ta işdim dana, nə qədər içəjəm. Gülüşdülər. Fərmana da bu lazım idi. Onların qüssə dolu ürəklərinə işıq sala bilmişdi. Maşının qapısını açıb oturdu: – Di sağ olun! – Sağ ol! – Sağ ol! Ər-arvad maşın uzaqlaşana qədər arxasınca baxdılar. Hər ikisinin üzündə bir könül xoşluğu, razılıq vardı. İkisi də stolun qırağında təzəcə oturmuşdular ki, maşın darvazada təzədən göründü. Gələn sürücü idi. Yerə düşüb maşının arxa oturacağından iki bağlama çıxartdı və gətirib stolun üstünə qoydu: – Fərman müəllim göndərib. Sizə çatacaq. – dedi və qayıdıb getdi. Günəş yerindən qalxdı və bağlamaları elə stolun üstündəcə açdı. Birində kişi dəsti, digərində isə qadın geyimləri vardı. O, birdən-birə elə bil kədər dünyasından silkinib çıxdı və üzü-gözü tamam işıq saçdı. Fəxrlə kişi dəstinin asılqanından tutdu və yuxarı qaldırıb Fərmana alqış eləməyə başladı: – Allah başınnan töksün, ay qağa! Allah kölgəni qalın eləsin, ay qağa. Allah ruzu-bərəkətini bol eləsin, ay qağa! Sanki xalası oğlu əlində tutduğu kişi dəstinin içindəydi və Günəş də ona alqış eləyirdi, dualar yağdırırdı. Elə bil handan-hana duaları qurtardı və kiridi. Geyimləri təzədən bağlamalara bükə-bükə sevinc dolu baxışlarını ərinin üzünə tikdi. Şahbazın da üzündə razılıq ifadələri sayrışırdı. Qəddi xeyli düzəlmişdi. Öz içindən dikəlməyə başlamışdı. – Mən gedim rahat başımı yuyum, sən də bir-iki çilik at samovar isti qalsın. Bağlamaları götürüb içəri getdi. Şahbaz əlüstü samovara iki çilik atdı. Axşam yavaş-yavaş düşürdü. Darvazanın üstündən asılmış lampanın işığı getdikcə artırdı. Gündüzlə axşam səssizcə ayrılırdı. Həyətə sükut çökmüşdü. Iş vaxtı qurtardığından sexin işçiləri çəkilib getmişdilər. Bayaqdan səsləri həyəti başına götürən dəzgahlar susmuşdu. Şahbaz həyəti bir kəndçi marağıyla süzdü. Baxışlarını hər yerə dolandırdı. Sabah belləyəcəyi yerləri vərəvurdladı. Bir istədi elə indi durb başlasın yer qazmağa, amma nə isə ürəyi qalxmadı. Həvəsi içindən qaynaqlanmadı. Eləcə oturub ora-bura baxmağa başladı. Gözü damdakı köhnə şiferlərin üstündəki yaşıl, qonur xallarında qalmışdı. Yumru-yumru xallar qaya mamırlarını xatırladırdı. Eynən kəndlərinin arxasındakı qayaların mamırlarına bənzəyirdi. Bircə fərq burasındaydı ki, şiferlərin üstündəki mamırcıqlar balaca-balacaydılar. Hələ böyüyüb birləşməmişdilər, ot bağlamamışdılar. Şiferin altında yuvalamış sərçələr axşamın düşdüyündənmi, ya nədənsə yaman hay-küy salmışdılar. Sanki qaranlığın düşməsini istəmədiklərindən səslərini başlarına almışdılar. Sanki hələ oynamaq, şənlənmək istəyirdilər. Hey cikkildəşir, dəstə-dəstə şiferin altından çıxıb uçuşur, təzədən yuvalarının ağzına qonub haray-həşir salırdılar. “Bəlkə yuvalarına ilan girib?” düşündü Şahbaz. Inanmadı. “Bakının göbəyində ilan nə gəzir.” Həm də sərçələrin səsində həyəcan, qorxu-təlaş yox, nə isə bir sevinc duyulurdu. Elə bil toy eləyirdilər. Sanki indicə gəlin köçürəcəkdilər. Bircə musiqiləri çatmırdı. Elə özləri oynayır, atılıb-düşürdülər. Yenə bir dəstə içəridən çıxdı və çöldəkilər özünü içəri təpdilər. Sonra çöldəkilər də şaqraq civiltilərlə yuvaya girdilər. “Verin gəlinimizi aparaq də, axşam düşdü axı.” Şahbaz elə heyrətlənmişdi ki, hər şeyi unutmuşdu. Bütün fikri sərçələrin oyununda idi. Birdən bütün sərçələr yuvadan eyni anda çıxdılar və topası ilə incir ağacıyla sexin divarı arasına, işıq düşən yerə qondular. Yenə səsləri başlarına düşdü və yerlərində hoppanıb-düşməyə başladılar. Civ-civ sala-sala o bunun yerinə keçdi, bu onun. Şahbaz doğrudan-doğruya elə bil toya baxırdı. “Kərəminə şükür, ilahi, quşların da toyu olurmuş.” İndiyə qədər belə şeyi nə görmüşdü, nə də eşitmişdi. Dördgözlə sərçələrə tamaşa edirdi. Bilmək olmurdu bu sərçələrin içində bəy hansıdı, gəlin hansı. Hamısı elə civildəşə-civildəşə yerini dəyişir, atılıb-düşür, hay-küy salırdı. Sanki səsləriylə bir-birlərini daha da həvəsləndirirdilər. Birdən halay dayandı. Sanki sərçələrin hamısının ayağı asfaltda qıra batdı, heç biri yerindən tərpənə bilmədi. Dövrə vuranların hamısı ayaqları üstə çökdü və ortadakı sərçəyə baxdı. Ortadakı sərçə bir-iki dəfə hoppanıb qabağa atıldı və heyi tükəndi. Böyrü üstə yıxıldı və sarı dimdiyini açıb yumdu. Bu, bala sərçə idi. Demə, sərçələr bala uçururmuş. Halaydan bəziləri uçub məyyus halda incir ağacına qondu, bəziləri isə yuvaya çəkildi. Sonra incir ağacına qonanlar da pırıltıyla yuvalarına uçdular. Yerdə iki sərçə qaldı. Biri bala sərçənin qabağında dayandı, o biri isə arxasında. Ikisi də ortada asfalt üstündə uzanıb qalmış bala sərçəyə məlul-məlul baxmağa başladılar. Hiss olunurdu ki, onlar ata-ana idilər. Balanın tərpənmədiyini görən arxadakı sərçə deyəsən ümidünü üzdü. O da o biriləri kimi yuvaya uçdu. Bu, ata sərçə idi. Qaldı bircə qarşıda dayanan sərçə.

O, bir-iki addım qabağa atlandı və balanın düz qarşısında dayandı. Maddım-maddım gözlərini ona dikdi. Deyəsən balasının diri olub-olmadığını özü bilmək istəyirdı. Bu, ana sərçə idi. Dözümlü, fədakar ana! Beləcə xeyli keçdi. Ana sərçə elə bil yerindəcə heykələ dönmüşdü. Sərçə heykəlinə. Nə o tərpənirdi, nə də balası. Nəhayət, ana sərçə də uçub getdi. Asfalt üstə qalan təkcə bala sərçənin ölüsü oldu. Yuxarıda, yuvaya tam sakitlik çökmüşdü. Toy hüzürə çevrilmişdi. Gördüyü mənzərədən Şahbaz necə təsirlənmişdisə oturduğu yerdə lam qalmışdı. O, ölmüş sərçə balasına baxır, gözləri önünə igid Turalın necə həlak olduğunu gətirirdi. Qulağında tank atəşi guruldayır, oğlu “Villis” maşınla birlikdə göyə qalxıb parça-tikə olurdu. O, daha bala sərçə ölüsünə baxa bilmədi. Gözünü ondan çəkib gah incir ağacına, gah da damın şiferlərinə tamaşa eləməyə başladı. Hara baxdısa nəzərləri elə bir nöqtədə cəmləşdi. O nöqtədə tank gurladı, Tural da, maşın da göyə sovruldu. Bu an qapı açıldı və Günəş başı çalmalı içəridən çıxdı. Şahbaz necə həyəcanlandısa ürəyi gupp eləyib yerə düşdü. “Görsə, bu saat bayılacaq, vallah.” Ilan vurmuş kimi, yerindən dik sıçradı. Ölmüş sərçə balasını bir anda götürüb hasarın o üzünə atdı. Təşvişlə arvadına baxdı. Heç nədən xəbəri olmayan Günəş stolun arxasına keçdi. Şahbazın ürəyi yavaş-yavaş yerinə qayıtdı. “Yaxşı ki, görmədi.” Həyəcanı çəkildi. O, böyük bir xatadan qurtarıbmış kimi, asta-asta stola tərəf getdi.

Cavad ZEYNAL

525-ci qəzet.- 2011.- 3 mart.- S.6.