Avropa Şurasında siyasi məhbus problemi və onun həlli yolları

IV məqalə

Kristof Ştrasserin “Azərbaycanda siyasi məhbuslar məsələsinin izlənilməsi və siyasi məhbusların müəyyənləşdirilməsi” adlı məruzəsinə baxış

Cənab Kristof Ştrasserin hazırladığı məruzə (AS/Jur (2010) 28) özündə 22 bəndi birləşdirən 4 hissədən və əlavədən ibarətdir. Məruzənin 1-ci bəndində (Giriş) müəllif öz məqsədinin müvafiq olaraq 24 mart və 16 dekabr 2009-cu il tarixlərində məruzəçi kimi təyin edildiyi iki mandatın (birinci mandat — Azərbaycanda siyasi məhbus problemi üzrə xüsusi məruzəçi; ikinci mandat — siyasi məhbusların mövcudluğunu müəyyən etmək üçün meyarları hazırlamaq) icrasına başlamaqdan ibarət olduğunu açıqlayaraq, “Azərbaycanda siyasi məhbuslar probleminin uzun və ağrılı tarixinin xülasəsini” verəcəyini qeyd edir və daha sonra “siyasi məhbuslar üçün münasib və tanınan anlayışın artıq mövcud olduğunu” xatırladacağını və bu əsasla “Azərbaycanda iddia edilən siyasi məhbusların xeyrinə” fəaliyyətini planlı şəkildə qurmaqla məruzəni bitirəcəyini yazır. Məruzənin 1-ci bəndinin sonunda cənab K.Ştrasser Komitədən iki mandatın birləşdirilməsinə razılıq verməsini və bu barədə Büronu məlumatlandırmasını, həmçinin “Azərbaycanda icra edilməli iş üçün əsas kimi eksretlər tərəfindən təqdim edildiyi formada anlayışın (“siyasi məhbus” anlayışı nəzərdə tutulur — Müəlliflər) müəyyənləşdirilməsini bir daha təsdiq etməsini” xahiş edəcəyini bildirir.

Göründüyü kimi cənab K.Ştrasser hazırladığı məruzənin 1-ci bəndində öz niyyətlərini çılpaqlığı ilə ortaya qoymuş, de-fakto məruzənin sonunda istəyəcəyi nəticələri açıqlamışdır. Başqa sözlə, Avropa Şurasının müstəqil ekspertlərinin hazırladığı məruzənin (SG/Inf (2001) 34) 3-cü bəndində “siyasi məhbus” anlayışına ümumi tərifin verilməsi ilə bağlı yazdıqları “hər şey tərifin xidmət etməli olduğu funksiyadan asılıdır” ifadəsi əsasında fəaliyyət göstərəcəyini təsdiq etdirmişdir. Bu ifadənin mahiyyətini hazırki materialın 2-ci hissəsində açıqladığımız üçün bir daha ona qayıtmağa lüzum görmürük. Lakin qeyd etməliyik ki, burada məruzənin əvvəlcədən alqoritm əsasında hazırlanması qənaətinə gəlirik. Cənab K. Ştrasserin hazırladığı bu alqoritmə görə heç bir hüquqi normalara və obyektivliyə fikir vermədən konkret nəticələrə nail olmaq mütləqdir, yəni verilmiş parametrlərin necə dəyişməsindən asılı olmayaraq funksiyanın son nəticələri aşağıdakılardan ibarət olmalıdır:

A) AŞ-nın müstəqil ekspertləri tərəfindən “siyasi məhbus” anlayışı ilə bağlı təklif edilmiş meyarlar anlaşılan və qəbul ediləndir;

B) Azərbaycanda siyasi məhbusların mövcudluğu şübhə doğurmur;

C) hər iki mandat birləşməlidir.

Beləliklə, 1-ci bənd ilə tanışlıq belə bir təəssürat yaradır ki, cənab K.Ştrasser məruzəni hazırlayarkən heç bir yaradıcı və orijinal ideyadan istifadə etməmiş, əslində qərəzli və qeyri-obyektiv mövqedən çıxış etmişdir.

Doğrudan da, məruzənin 2-8 bəndlərindən ibarət olan 2-ci hissəsində Azərbaycanda siyasi məhbuslarla bağlı Avropa Şurası çərçivəsində aparılmış müzakirələr, qəbul edilmiş sənədlər qeyd edilmiş, AŞPA sənədlərində qeyd edilmiş problemin hələ də öz həllini tapmaması ilə bağlı bir sıra tənqidi məqamlar göstərilmişdir. Cənab K.Ştrasser 4-cü maddədə Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv qəbul edildiyi vaxtdan AŞPA-da 4 dəfə (yanvar 2002-ci il, iyun 2003-cü il, yanvar 2004-cü il və iyun 2005-ci il) Azərbaycanda siyasi məhbus məsələsinə baxdığını xatırlatmış və bu məsələ ilə qəbul etdiyi 1457(2005) saylı Qətnamədə Assambleyanın “qəti surətdə siyasi məhbuslar kimi tanınan məhkumların azad edilməli olması barədə prinsipal mövqeyini bir daha təsdiq” etməsini, “müstəqil ekspertlər tərəfindən müəyyən edildiyi kimi, qalan üç siyasi məhbusu azad etməklə və ya Azərbaycan hakimiyyətinin təklif etdiyi kimi, yenidən məhkəmə işi aparmaqla və ya apelyasiya məhkəməsi ilə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi tərəfindən faktiki baxılması üçün onların məhkəmə işinin açılması” zərurətini diqqətə çatdırmışdır. Daha sonra cənab Ştrasser 4-cü bəndin sonunda məsələ ilə bağlı 1457(2005) saylı Qətnamədə Assambleyanın “Azərbaycan hakimiyyətinin bu problemin həlli üçün hər bir hüquqi vasitədən (amnistiya, daha yüksək instansiya məhkəmələrində işə baxılması, şərti azadlıq, sağlamlıq səbəblərinə görə azad edilmə, əfv) istifadəni üzərinə götürməsini müsbət” qarşıladığını bildirərək, həmin məruzənin 5-ci bəndində yazır ki, “...verilmiş vədlərə baxmayaraq, 2007-ci ilin martından etibarən heç bir əfv fərmanı qəbul edilməmişdir”.

Cənab Ştrasserin bu məlumatları bizdə ciddi narahatlıq, təəccüb və təəssüf hissləri yaradır. Belə ki, məruzəçinin bu məlumatları həqiqətə uyğun deyil. Həqiqətən isə Azərbaycan özünün verdiyi vədlərə sadiqlik nümayiş etdirərək, mütəmadi olaraq əfv fərmanları və amnistiya aktları qəbul etmişdir. Azərbaycanda tək 2010-cu il ərzində 2 əfv fərmanı (17 mart və 29 dekabr 2010-cu il) qəbul edilmişdir. 2010-cu ilin mart ayında qəbul edilmiş əfv fərmanı ilə azadlıqdan məhrum edilmiş 62, azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasına məhkum edilmiş 7 məhkum cəzalarının çəkilməmiş hissələrindən azad edilmiş, ömürlük azadlıqdan məhrum edilmiş bir məhkumun cəzası 20 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası ilə əvəzlənlənmiş, bir nəfər cərimə cəzasından azad olunmuşdur. Əfv fərmanı ilə “Azadlıq” qəzetinin həbsdə olan baş redaktoru Qənimət Zahid də azadlığa buraxılmış, azadlıqdan məhrum edilmiş və cəzasının çəkilməsi təxirə salınmış bir qadın məhkum isə cəzadan azad edilmişdir. 2010-cu ilin dekabrında qəbul edilmiş əfv fərmanı isə bütövlükdə 92 məhbusa şamil edilmişdir. Qeyd etməliyik ki, göstərilən əfv fərmanları ilə yanaşı 2007-ci ildə Heydər Əliyevin anadan olmasının 84 illiyi münasibətilə amnistiya aktı qəbul edilmiş və bu aktla 9 mindən artıq məhkum bağışlanmışdır.

Qeyd edilən faktlar göstərir ki, cənab Ştrasser hazırladığı məruzə ilə Avropa Şurası deputatlarına və, bütövlükdə, Avropa Şurasına üzv olan dövlətlərin ictimaiyyətlərinə Azərbaycanla bağlı yalan və səhv məlumat verməklə, Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq səviyyədə formalaşmış imicinə ciddi ziyan vurmuş və Avropa Şurasına üzv olan dövlətlərin ictimaiyyətlərinin düzgün məlumat almaq hüquqlarını kobud şəkildə pozmuşdur. Burada əsas məsələ isə cənab Ştrasserin belə məlumatları yaymasında məqsədyönlü, qərəzli mövqedən çıxış edib-etməməsi və ya onun xüsusi məruzəçi kimi ölkədə gedən proseslərdən xəbərsiz olub-olmamasından ibarətdir. Belə ki, məruzəçi məqsədyönlü, qərəzli mövqedən çıxış edərək yalan və səhv məlumat yaymaqda israrlıdırsa, onda o bu fəaliyyətinə görə məsuliyyət daşıyır. Digər tərəfdən, məruzəçi ölkədə gedən proseslərdən hali olmayaraq səhv və yalan məlumat yayırsa, onda o, məruzəçi kimi həvalə edilmiş mandata ciddi yanaşmamış və bu mandatın öhdəsindən gələ bilməmişdir. Hesab edirik ki, hər halda cənab Ştrasser bu məsələ ilə bağlı öz mövqeyini açıqlamalıdır.

Bununla yanaşı vurğulamaq lazımdır ki, məruzədə “siyasi məhbus” probleminin aradan qaldırılması istiqamətində Azərbaycanın milli məhkəmə-hüquq sistemidə aparılan islahatlar və onların pozitiv nəticələri, əfv fərmanları və amnistiya aktlarının qəbul edilməsi nəticəsində “siyasi məhbus” olması iddia edilənlərin böyük əksəriyyətinin azadlığa buraxılması kimi fəaliyyəti öz əksini tapmamışdır və ya bu faklar qeyd edilmişsə belə, onların əhəmiyyəti ciddi şəkildə azaldılmışdır. Bu məsələlərlə bağlı milli QHT-lərdən yalnız Azərbaycan İnsan Hüquqları Federasiyası təşkilatının təqdim etdiyi məlumatlara istinad edir (məruzənin 5-ci bəndi) və ölkədə bu məsələ ilə bağlı fəaliyyət göstərən 100-dən artıq QHT-nin məlumatlarına məhəl belə qoymur.

Lakin məruzənin 2-ci bəndində ciddi bir məqam diqqəti xüsusilə cəlb edir və cənab K.Ştrasserin öz mülahizələrində nə dərəcədə “obyektiv” və “qərəzsiz” mövqedən çıxış etməsini bir daha nümayiş etdirir. Belə ki, məruzəçi 2-ci bənddə göstərir ki, Azərbaycanda siyasi məhbus məsələsinin tarixi ölkənin Ermənistanla birlikdə Avropa Şurasına qəbul edilməsinə dair danışıqlar vaxtına təsadüf edir və təşkilata qəbul 25 yanvar 2001-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Daha sonra cənab K.Ştrasser “fikrini bildirməyən dövlətlərin Azərbaycan və Ermənistanın təşkilata qəbul edilməsinə müqavimətini dəf etmək üçün kompromis həll üsulu tapıldı” ifadəsində “Ermənistanın” sözündən sonra qeyd işarəsi (ingiliscə dilində “footnote” — Müəlliflər) qoyaraq, həmin səhifənin sonunda yazır ki, “Ermənistan da bura aid idi; lakin kiçik sayda məhkəmə işləri dərhal həll edilmişdi; bu səbəbdən məqsədəuyğun olaraq, mən bu andan yalnız Azərbaycandakı siyasi məhbuslara istinad edəcəyəm”. Çox maraqlıdır, deyilmi?! Görünür ki, cənab K. Ştrasser ya Ermənistanda mövcud olan real vəziyyətddən tam xəbərsizdir, ya da bilərəkdən Avropa Şurasının deputatlarına və bu təşkilata üzv dövlətlərin ictimaiyyətlərinə reallığı əks etdirməyən səhv məlumatlar verir. Belə məlumatların yayılması ilə bağlı fikirlərimizi yuxarıda qeyd etdiyimizə görə, onun üzərində bir daha dayanmağa ehtiyac görmürük və hər halda bu firkin məsuliyyətini cənab K.Ştrasser özü daşıyır.

Əslində Ermənistanda mövcud olan real vəziyyət cənab K.Ştrasserin fikrinin tam əksindən ibarətdir. Belə ki, Ermənistanın tanınmış hüquq müdafiəçisi, hələ 2001-ci ilin mart ayında öz müsahibəsində bildirirdi ki, İnsan Hüquqlarına dair Ümumdünya Bəyannaməsində göstərilmiş 30 maddənin hamısı üzrə Ermənistanda insan hüquqları pozulur, məhkəmə sistemi respublikada yuxarıdan aşağıya qədər korrupsiyalaşıb, əslində hakimlər müstəqil deyillər, onlar yalnız qanundan asılı deyillər, bütün cinayət proseslərinin gedişi zamanı zalda avtomatla silahlanmış mühafizəçilər dayanır, polisin özbaşınalığı baş alıb gedir, ilkin saxlama kameralarında saxlanılanların sonrakı taleyi həll olunur, məhz orada qərar qəbul edilir, demək olar ki, bütün həbs edilənlər psixoloji və fiziki təsirə məruz qalırlar (“Exo” qəzeti, №24, 1 mart 2001). Ola bilsin ki, cənab Ştrasser Ermənistanda Köçəryanın prezidentliyi dövründə mövcud olan bu acınacaqlı vəziyyətdən hali olmamışdır. Zənnimizcə, cənab Ştrasser 2008-ci ildə Ermənistanda keçirilmiş president seçkilərindən sonra seçkilərin nəticələrinin saxtalaşdırıldığını iddia edən dinc nümayişçilərə qarşı silah işlədilməsindən, rəsmi məlumatlara görə 10-a qədər insanın həlak olmasından, yalnız dinc etiraz mitinqlərində iştirak etdiklərinə və ya müxalifət partiyalarının üzvləri olduqlarına görə yüzlərlə Ermənistan vətəndaşlarının həbs edilərək, məhkəmələr tərəfindən müxtəlif müddətlərə mühakimə edilmələrindən xəbərsiz deyil.

Cənab K.Ştrasserin hazırladığı məruzənin 9-18-ci bəndləri Avropa Şurasının müstəqil ekspertlərinin təklif etdikləri “siyasi məhbus” anlayışına həsr edilmişdir və “siyasi məhbus” olduqları iddia edilən şəxsin həbs edildiyi pozuntunun xarakterinə görə fərqlənən çərçivələr göstərilmişdir. Burada müstəqil ekspertlərin məruzəsindəki mülahizələr olduqları kimi istifadə edilmədən təkrar olaraq göstərilmiş və heç bir yeni prinsipial yaxınlaşma nümayiş etdirilməmişdir. Cənab Ştrasser məruzənin sübutun ağırlığı ilə bağlı 15-ci bəndində müstəqil ekspertlərdən biri olmuş cənab Stefan Treçelin “cavabdeh ölkə sözügedən şəxsin İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin aydınlaşdırdığı kimi İnsan Hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasının tələblərinə tam uyğun olaraq saxlanıldığını müəyyən etməyənə, işin mahiyyəti baxımından, proporsionallıq və ayrıseçkiliyin olmaması tələblərinə riayət etməyənə və azadlıqdan məhrum edilmənin ədalətli məhkəmə prosesinin nəticəsi olana qədər, həmin şəxs siyasi məhbus kimi nəzərdə tutulacaqdır” kimi mülahizəsinə iqtibas edərək, sübutetmə məsuliyyətini yenidən ərazisində siyasi məhbusun mövcudluğu iddia edilən dövlətin üzərinə qoyulmalı olduğunu bildirir. Biz bu məsələ ilə bağlı müstəqil ekspertlərin məruzəsini təhlil edərkən mövqeyimizi bildirmişik və qeyd etmişik ki, sübut etmək vəzifəsi cavabdehin deyil, iddiaçının üzərinə düşür və bu hüququn təməl prinsiplərindən biridir. Cənab K.Ştrasserin istifadə etdiyi iqtibasdakı “İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin aydınlaşdırdığı kimi İnsan Hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasının tələblərinə tam uyğun olaraq saxlanıldığını müəyyən etməyənə ... qədər, həmin şəxs siyasi məhbus kimi nəzərdə tutulacaqdır” fikirlərilə bağlı qeyd etməliyik ki, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi özünün heç bir qərarında Konvensiyanın müddəalarının pozulması ilə müşayiət olunmaqla həbs edilmiş şəxsin siyasi məhbus kimi nəzərdə tutulması barədə müddəa yoxdur və bir daha bildirmək istərdik ki, bu Məhkəmə, ümumiyyətlə, bu anlayışdan istifadə etmir.

Cənab K.Ştrasserin hazırlamış olduğu məruzədə yeganə yenilik kimi 18-ci bənddə göstərilən fikirləri qiymətləndirmək olar, belə ki, burada məruzəçi siyasi məhbus problemin öz həllini tapması üçün İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi və Parlament Assambleyası arasında rolların bölünməsi təklifi ilə çıxış etmişdir. O, yazır: “Siyasi məhbuslar”ın müəyyən edilməsi üçün meyarlar adətən İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə aid edilir. Siyasi məhbus Konvensiyanın (xüsusilə, 5, 6 və 10-cu maddələri) pozulması nəticəsində saxlanılan şəxsdir”. Hesab edirik ki, məruzəçinin bu fikirləri ilə qətiyyən razılaşmaq olmaz. Belə ki, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi heç vaxt siyasi məhbus meyarları hazırlamamışdır və yalnız öz yurisdiksiyasına aid olan, yəni Konvensiyanın pozulması ilə müşayiət olunan işlərə baxmış (Konvensiyada “siyasi məhbus” anlayışı və onunla bağlı maddə yoxdur !!!) və müvafiq qərarlar qəbul etmişdir. Bundan əlavə, Məhkəmə öz qərarlarında Konvensiyanın 5, 6 və 10-cu maddələrinin pozulması ilə həbs edilmiş şəxsləri heç vaxt siyasi məhbus adlandırmamışdır.

Cənab K.Ştrasser Konvensiyanın səlahiyyətli izahının İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə məxsus olmasını, “iddia olunan siyasi məhbusların bir sıra məhkəmə işlərinin ya milli məhkəmələrdə, ya da İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsində hələ də gözləməsi” faktını xatırladır. O, daha sonra “Məhkəmənin hal-hazırda sistematik hüquq pozuntuları nəticəsində oxşar fərdi müraciətlərin axınına məruz qalmasını nəzərə alaraq” və məruzəçilərin “potensial hüquq pozuntularının modelini müəyyən etmək və göstərmək üçün fərdi məhkəmə işlərinə istinad etməkdə və mümkün həlləri təklif etmək məqsədilə belə işlərə rəy bildirməkdə” azad olduqlarını bildirərək, yazır ki, “Assambleya belə məsələlərə müraciət edərək və milli hakimiyyət orqanlarına həll yolları təklif edərək, Məhkəməyə müraciətlərin axınını azaltmağa kömək edə biləcək töhfə verə bilər” və bunun üçün Assambleyanın “həmişəki kimi faktiki olaraq hüquqi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə Strasburq Məhkəməsinin yurisdiksiyasına tamamilə uyğun” davranmalı olacağını bildirir. Başqa sözlə, cənab Ştrasser dolayısı yolla nə az, nə çox insan hüquqları sahəsində

yeganə ixtisaslaşdırılmış mexanizm olan İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin səlahiyyətlərinin bir hissəsinin Parlament Assambleyasına, daha doğrusu insan hüquqlarını pozmasında cavabdeh ölkə üzrə məruzəçiyə (Azərbaycan timsalında isə özünə — müəllif) verilməsi təklifi ilə çıxış edir. Bu təklifin öz-özlüyündə nə dərəcədə təhlükəli olması məsələsinə toxunmadan qeyd etməliyik ki, həmin təklif qəbul ediləcəyi halda Avropa Şurası Nizamnaməsinin 3-cü maddəsində ehtiva edilmiş və bu təşkilatın təməl prinsiplərindən biri olan “hüququn aliliyi” prinsipi ilə ciddi ziddiyyət təşkil etməklə, Avropa Şurası çərçivəsində mövcud olan effektiv hüquqi mexanizmin məhvinə gətirib çıxara bilər. Bundan əlavə, cənab K.Ştrasser belə bir təkliflə çıxış etməklə, həm də siyasi Azərbaycanda məhbus məsələləri üzrə xüsusi məruzəçi kimi ölkəmizdə eksperiment aparmaq iddiasında bulunmuş olur. Bu məsələ ilə bağlı birmənalı şəkildə cənab K.Ştrasserin diqqətinə çatdırmaq istərdik ki, Azərbaycan poliqon deyil, müstəqil dövlətdir, hər hansı məruzəçinin ayrıseçkilik və qərəzli mövqedən çıxış edərək hər hansı bir dövlət, o cümlədən Azərbaycan üzərində eksperiment aparması yolverilməzdir.

Məruzənin qısa təhlili göstərir ki, cənab K.Ştrasser bu sənədi hazırlayarkən heç bir yeni ideyalar və prinsiplər təklif etməmişdir, qeyri-obyektivlik və qərəzli mövqe nümayiş etdirmiş, Avropa Şurasının üzvü olan 47 dövlət sırasında Azərbaycana qarşı olan ayrıseçkiliyə hüquqi don geyindirməyə çalışmış, “hüququn aliliyi” prinsipinə zidd təkliflə çıxış etmişdir. Odur ki, təqdim edilmiş məruzənin Assambleyaya müzakirəyə çıxarılması və müzakirə edilərək qəbul edilməsi gələcəkdə ciddi fəsadlara gətirib çıxaracağı qaçılmaz olacaqdır.

Belə bir halda gündəmə belə bir sual çıxır: Avropa Şurasında siyasi məhbus problemini necə həll etmək olar?

Siyasi məhbus probleminin həlli yolları

Avropa Şurası çərçivəsində siyasi məhbus probleminin obyektiv, qərəzsiz və hüquqi nöqteyi-nəzərdən korrekt şəkildə həllinə nail olmaq üçün hesab edirik ki,

— “siyasi məhbus” anlayışı və onun meyarları siyasi konyunkturalara yol verilmədən və konkret hüquqi prinsiplər əsasında yenidən işlənib hazırlanmalıdır;

— üzv dövlətlərdə siyasi məhbus problemləri üzrə xüsusi məruzənin və “siyasi məhbus” anlayışının hazırlanması mandatı eyni bir nəfərə verilə bilməz;

— “siyasi məhbus” anlayışı və onun meyarlarının Avropa Şurasına üzv dövlətlərdən yalnız birinə münasibətdə hazırlanması və tətbiq edilməsi AŞ Nizamnaməsinin 3-cü maddəsində ehtiva edilmiş “hüququn aliliyi” və “üzv dövlətlərin bərabərliyi” prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil etdiyinə görə yolverilməzdir;

— yeni hazırlanmış “siyasi məhbus” anlayışı və onun meyarları AŞPA-nın Plenar iclaslarında müzakirə edilərək qəbul edilmiş və Avropa Şurasına üzv dövlətlərin heç bir ayrıseçkiliyə yol vermədən hamısı üçün məcburi xarakter daşıyan sənəddə öz əksini tapmalıdır. Belə bir Avropa Şurasının üzv dövlətləri tərəfindən ümumtanınmış sənəd “Siyasi məhbus problemlərinə dair Avropa Konvensiyası” və ya AŞPA-nın qəbul etmiş olduğu “Avropa Şurasına üzv dövlətlərdə siyasi məhbus problemi və onun həlli yolları” adlı Qətnamə ola bilər;

— Avropa Şurasının üzv dövlətləri tərəfindən ümumtanınmış sənəddə siyasi məhbusların mövcudluğunu müəyyənləşdirəcək hüquqi mexanizm öz əksini tapmalıdır. Bu səlahiyyət İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyasına aid edilə bilər və ya analoji formada fəaliyyət göstərəcək qurum təsis edilə bilər;

— ümumtanınmış sənədin layihəsini hazırlamaq üçün Hüquq məsələləri və insan hüquqları komitəsində siyasi məhbus problemləri üzrə alt komitənin yaradılması zəruridir. Müvafiq sənəd hazırlanaraq qəbul edildikdən sonra alt komitə öz fəaliyyətini heç bir ayrıseçkiliyə yol vermədən üzv dövlətlərdə siyasi məhbus problemləri üzrə monitorinqlər həyata keçirməklə davam etdirməlidir.

Ümid edirik ki, bu təkliflər kifayət qədər obyektivliyi əks etdirir və, nəhayət, Avropa Şurasında uzun müddətdir ki, davam edən müzakirələrə son qoyaraq, siyasi məsələlərin siyasi müstəvidə, hüquqi məsələlərin isə hüquqi müstəvidə həllinə nail olmaqda yardımçı olacaqdır.

Nəticə

Biz bu materialı hazırlayarkən qarşımıza “Azərbaycanda siyasi məhbus var, yoxsa yox?” sualına cavab vermək məqsədi qoymamışıq. Zənnimizcə, mövcud hüquqi çərçivə bu sualı birmənalı cavablandırmağa imkan vermir. Belə ki, problemlə bağlı hazırda nə universal səviyyədə, nə nə Avropa Şurası çərçivəsində ümumtanınmış sənəd, nə də qərarları presedent qüvvəsinə malik olan beynəlxalq məhkəmələrin, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin müvafiq qərarları mövcud deyildir.

Bizim əsas məqsədimiz Avropa Şurası çərçivəsində problemlə bağlı siyasi spekulyasiyalar və konyunkturalara əsaslanaraq, ayrıseçkiliyə yol verilməklə qərarların qəbul edilməsinin qarşısını almaqdan, problemin həlli ilə bağlı müstəqil mövqe nümayiş etdirərək müvafiq hüquqi mexanizmin yaradılması istiqamətində təklif verməkdən ibarət olmuşdur. Ümid edirik ki, müəyyən dərəcədə olsa belə, bu məqsədə nail ola bilmişik və irəli sürdüyümüz təkliflər problemin həllində pozitiv rol oynayacaqdır.

Elxan SÜLEYMANOV,

Azərbaycanın AŞPA-dakı

nümayəndə heyətinin üzvü,

AŞPA-nın Hüquq Məsələləri

və İnsan Haqları Komitəsinin üzvü

525-ci qəzet.- 2011.- 4 mart.- S.4.